Η μνημειώδης σύνθεση των « Δεσποινίδων της Αβινιόν» αποτελεί αποφασιστικής σημασίας καμπή στην εξέλιξη του Πικάσο, αλλά και στην ιστορία της τέχνης γενικότερα. Η ρήξη με την παραδοσιακή ιλουζιονιστική Δυτική τέχνη είναι εδώ πραγματικά επαναστατική. Ο πίνακας παύει να συλλαμβάνεται σαν ένα «παράθυρο» στον ορατό κόσμο κι αντιμετωπίζεται σαν έργο ζωγραφικής, σαν ένα σύνολο από επινοημένες, επίπεδες ή σχεδόν επίπεδες φόρμες. Με τον τρόπο αυτό, ο Πικάσο «εξόρκισε» τον εαυτό του και έθεσε τις βάσεις για μια νέα αρχή.

Με τις «Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν», ο Πικάσο επιδίωξε συνειδητά και προμελετημένα να ζωγραφίσει ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο έργο, εν μέρει και ως απάντηση στην πρόκληση που είχε προκαλέσει από τη μία η προσπάθεια του Σεζάν να αναπλάσει την κλασική παράδοση με τις μνημειώδεις συνθέσεις του των τελευταίων χρόνων όπου κυριαρχεί η ανθρώπινη μορφή, από την άλλη στη «Χαρά της ζωής» του Ματίς. Ενάντια στους χαλαρού ρυθμούς, στη χαλαρή χωρικότητα, στην πλατιά μελωδική σύνθεση του έργου αυτού, ο Πικάσο επαναφέρει τη σφιχτή σε ένταση αρχιτεκτονική του έργου «Οι Λουόμενες» του Σεζάν. Αλλά τις ερμηνεύει με εξπρεσιονιστική σκληρότητα.

Επιρροές του Πικάσο: Οι Μεγάλες Λουόμενες, Σεζάν/ μάσκα της κεντρικής Αφρικής

Απλώνει το χρώμα σε πλατιές επίπεδες ζώνες, για να εμποδίσει την εξάπλωσή του με σκληρές κοφτερές γωνιώδεις γραμμές ώστε οι επιφάνειες να γίνονται στέρεα επίπεδα, να αποκτούν ογκομετρική υπόσταση. Κι αν στο Ματίς οι φιγούρες αιωρούνται σαν χρωματιστά σύννεφα σε μια απέραντη χωρικότητα , εδώ το βάθος πλησιάζει, σφηνώνεται με δύναμη ανάμεσα στις φιγούρες, κομματιάζεται σε πολλά σκληρά και αιχμηρά επίπεδα. Ο χώρος είναι ένα στοιχείο σαν όλα τα άλλα συγκεκριμένο, παρόν, παραμορφώνεται και συναρμολογείται όπως οι φιγούρες.

''Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν'' -ο τίτλος προέρχεται από έναν κακόφημο δρόμο της Βαρκελώνης όπου μεγάλωσε ο Πικάσο-ξεκίνησαν ως μια απλή σκηνή μπορντέλου ,όπως γνωρίζουμε από τα εκατοντάδες προσχέδια και σκίτσα για το έργο που ανακαλύφθηκαν μετά το θάνατο του Πικάσο σε 15 ανέκδοτα άλμπουμ. Το έργο είχε
και κάποιες αλληγορικές προεκτάσεις που προέκυπταν, κυρίως, από τις μορφές ενός σπουδαστή με μία νεκροκεφαλή στα χέρια κι ενός ναύτη που κάθονταν ανάμεσα στις γυμνές «δεσποινίδες».

Σύντομα ο Πικάσο αφαίρεσε τις δυο αντρικές μορφές και συνεπώς το όποιο συμβολικό περιεχόμενο. Παράλληλα, ο ερωτισμός του πίνακα γινόταν όλο και πιο άγριος και επιθετικός με τη συνεχή ενσωμάτωση «πρωτόγονων» μορφών και εικόνων- ένας ερωτισμός ακόρεστος, στον αντίποδα της χαλαρής, αισθησιακής ατμόσφαιρας του «Τούρκικου Λουτρού» του Ένγκρ και των ανάλογων σκηνών της ακαδημαϊκής ζωγραφικής του 19ου αιώνα.

Σπουδές για τις «Δεσποινίδες» :γραφίτης και παστέλ ? πένα και σινική μελάνη

Οι πηγές έμπνευσης του Πικάσο ήταν ποικίλες , ως την στιγμή που η Αφρικανική τέχνη του έδειξε έναν νέο τρόπο να βλέπει κανείς τον κόσμο βασισμένο περισσότερο στη νόηση και τη «γνώση» και λιγότερο στην απλή παρατήρηση. Και ήταν η κρίση της ευρωπαϊκής κουλτούρας που ανάγκασε την τέχνη να ζητήσει πρότυπα αξιών έξω απ' το δικό της πλαίσιο.Έτσι οι δυο ο φιγούρες δεξιά είναι το πώς ο Πικάσο ερμηνεύει τη νέγρικη γλυπτική. Δεν τον ενδιαφέρει το μοτίβο του εξωτικού, του άγριου, αλλά η πλαστική δομή που αποκλείει τη διάκριση μεταξύ φόρμας και χώρου: τα μεγάλα πλάγια επίπεδα που παραμορφώνουν τα δυο πρόσωπα ανήκουν εξίσου σε φιγούρα και χώρο.

Τελικό προσχέδιο με λάδι για τη δεξιά φιγούρα

Ο Πικάσο, όμως, δεν ανασκευάζει όλον τον πίνακα, (ειδικά η δεύτερη και η τρίτη από αριστερά δεσποινίδες με τα ηβιρικά μάτια παρουσιάζονται ως πρότυπα ομορφιάς), αφού σκοπός του δεν είναι να μιμηθεί τη νέγρικη τέχνη.
Θέλει να ξεπεράσει το ιστορικό όριο της ζωγραφικής του Σεζάν , που ήταν η σύνοψη της Ευρωπαϊκής εικαστικής παιδείας , να αντιδράσει στην ιλουζιονιστική αισθητική του ιμπρεσιονισμού , την κομψή. Θέλει να επιλύσει διαλεκτικά την αντίθεση κατά την οποία «ακραίος πολιτισμός» και «ακραία βαρβαρότητα» συνυπάρχουν , γιατί άλλωστε επανάσταση δεν είναι τίποτε άλλο από διαλεκτική επίλυση ακραίων αντιθέσεων.

• Τον αυθαίρετο τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται το φως καθώς οι επιμέρους μορφές φωτίζονται από διαφορετικές κατευθύνσεις.
• Τον τρόπο με τον οποίο το βάθος σχεδόν εξαφανίζεται και οι μορφές προβάλλονται στο πρώτο πλάνο του πίνακα.
• Τον τρόπο με τον οποίο συλλαμβάνεται γενικά ο πίνακας σαν ανεξάρτητη κατασκευή (tableau object = πίνακας αντικείμενο στον Κυβισμό)

Κυβιστική σύνθεση: Τοπίο με γέφυρα, Πικάσο

Δίκαια, λοιπόν, μπορεί να αναρωτηθεί κανείς: « Αν ''Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν'' δεν είχαν δημιουργηθεί το 1907, πώς θα ήταν η Δυτική Τέχνη σήμερα...; »

Βιβλιογραφία:

• Ιστορία της Τέχνης, Hugh Honour / John Fleming, εκδόσεις Υποδομή
• Art Gallery, Πικάσο, DeAgostini Hellas
• Μοντέρνα Τέχνη, Τζούλιο Κάρλο Αργκάν, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης