Στόχος του Πνευματικού Κέντρου Ραφήνας-Πικερμίου είναι να φέρει την τέχνη όσο γίνεται πιο κοντά στο ευρύ κοινό. (Άλλωστε διαθέτει ήδη μόνιμη συλλογή αποτελούμενη από έργα του ζωγράφου Χενκ Φανμπούκελ).
Τα έργα του Π. Ψαρρά που έχουν ως θεματική ενότητα γυμνά ανθρώπινα σώματα τυλιγμένα με nylon, εκφράζουν τους προβληματισμούς του καλλιτέχνη πάνω στην έννοια του «εγκλεισμού». Τα έργα του Ψαρρά έχουν πάνω από ένα επίπεδο ανάγνωσης˙ αρχικά θα μπορούσε να τα δει κανείς ως μια έκθεση του ανθρώπου και συγχρόνως ως μια διάθεση απομόνωσης του ιδίου του ανθρώπου από το περιβάλλον του. Σε μια δεύτερη ανάγνωση τα σφιχτά με nylon (ζελατίνα) ανθρώπινα σώματα (γυναικεία και ανδρικά) μετατρέπουν την ανθρώπινη οντότητα σε ένα εμπορευματοποιημένο αντικείμενο είτε προς πώληση είτε προς συντήρηση. Στα έργα αυτά διακρίνονται δύο διαφορετικά στοιχεία: η γυμνότητα και ο εγκλωβισμός. Τα γυμνά σώματα εκτίθενται στο θεατή. Ουσιαστικά καταγράφεται εδώ ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Η συνεχής προβολή προσωπικών δεδομένων του σημερινού ανθρώπου μέσω του διαδικτύου π.χ., είτε ηθελημένα είτε όχι, ουσιαστικά καθιστά τον άνθρωπο γυμνό, ευάλωτο και ως εκ τούτου εμπορεύσιμο. Παράλληλα τα σώματα περιβαλλόμενα με τα nylon απομονώνονται από τον περιβάλλοντα χώρο και φαίνεται πως δε δρουν, πως υπομένουν την κατάσταση στην οποία βρέθηκαν.
Και όμως οι πίνακες με τους γυμνούς άνδρες που σκύβουν μπροστά τείνοντας τα χέρια τους προς τα πίσω - μας θυμίζουν αθλητές λίγο πριν την εκκίνηση με τη στάση που θα τους δώσει το προβάδισμα στον αγώνα - υποδηλώνουν ξεκάθαρα την προσπάθεια απεγκλωβισμού∙ άλλωστε και ο τίτλος των έργων είναι διαφυγή, μια προσπάθεια βέβαια που δεν θα γίνει ανώδυνα. Τα έργα με το nylon συνειρμικά μας παραπέμπουν στο γνωστό στίχο του μεγάλου αλεξανδρινού ποιητή Κ. Καβάφη: « Ανεπαίσθητως με έκλεισαν από τον κόσμον έξω.»
Αυτό που επίσης αξίζει να σημειωθεί είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Ψαρράς αποδίδει την διαφάνεια του nylon. Το nylon που περιτυλίγει τα σώματα έχει αποδοθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτρέπει στο θεατή όχι μόνο να βλέπει το γυμνό σώμα, αλλά να αντιλαμβάνεται από την πρώτη στιγμή ότι πρόκειται για nylon. Οι πτυχώσεις του, αλλά και η γυαλάδα που το ίδιο το υλικό έχει στην πραγματικότητα, αποδίδονται με τόσο ρεαλιστικό τρόπο που θαρρεί κανείς πως έχει μπροστά του ένα πραγματικό ανθρώπινο σώμα τυλιγμένο με nylon. Είναι φανερή η τεχνική του Ψαρρά που του επιτρέπει να φτάσει σ’ αυτό το αποτέλεσμα.
Πέρα όμως από τα έργα με nylon ο Ψαρράς παρουσιάζει στην παρούσα έκθεση μια πολυπρόσωπη σύνθεση και μια ταραγμένη, μια φουρτουνιασμένη θάλασσα, μια θάλασσα με πολλές ερμηνείες και συμβολισμούς. Μια θάλασσα τόσο ρεαλιστικά αποδοσμένη, με τα τεράστια κύματά της που σκάνε πάνω στο βράχο, μια θάλασσα που δεν μπορείς να τη διαβείς∙ και αν προσπαθήσεις να το κάνεις δεν είναι σίγουρο ότι θα τα καταφέρεις.
Παρατηρώντας τώρα τον πίνακα της πολυπρόσωπης σύνθεσης διαπιστώνει κανείς πως πρόκειται για προσωπογραφίες ανθρώπων, που δεν είμαστε εμείς, αλλά ανθρώπων που έρχονται από μακριά. Οι προσωπογραφίες αυτές γίνονται ορατές μέσα από έναν καθρέφτη ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, μέσα από ένα αντεστραμμένο κάτοπτρο. Μια προσεκτική παρατήρηση της εικόνας μας κάνει να δούμε πως τα πρόσωπα που εικονίζονται στην επάνω δεξιά πλευρά του πίνακα εικονίζονται όχι στην κάτω δεξιά, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά στην κάτω αριστερή. Στο έργο αυτό ο Ψαρράς καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα πρόσωπα, την ενδυμασία και κυρίως την έκφραση και τις κινήσεις τους, κινήσεις απελπισίας και απόγνωσης οι περισσότερες. Τέλος ένα ακόμα στοιχείο, στο οποίο εστιάζει ο Ψαρράς, είναι τα μάτια τους, μάτια υγρά από θλίψη και μελαγχολία.
Ένα έργο ακόμη του Ψαρρά, διαφορετικό από τα άλλα, εικονίζει γυναίκα να μπαίνει στη θάλασσα για νυχτερινό μπάνιο. Έχει μπει στη θάλασσα ως ψηλά στους μηρούς. Τα χέρια βρίσκονται πίσω από τον αυχένα και μαζεύουν τα μαλλιά. Το λευκό φως του φεγγαριού, καθώς λούζει τη γυναίκα, της δίνει υφή σαν από μάρμαρο.
Η Σ. Βαμβακάρη εκθέτει προτομές, γυναίκες καθισμένες σε πολυθρόνες, γυναίκες με κινητά στο χέρι και ένα δέντρο ελιάς. Τα γλυπτά της εκφράζουν ένα σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα, αυτό της «αποξένωσης» και της «απομόνωσης». Η Βαμβακάρη επιλέγει να δώσει την απομόνωση με έναν έμμεσο τρόπο, με τις γυναίκες με τα κινητά.
Πρόκειται για νέες γυναίκες καθισμένες ή μισοξαπλωμένες, περιβαλλόμενες από μαύρα πανιά, που κρατούν στο χέρι τους κινητό τηλέφωνο. Η πρώτη ανάγνωση του έργου θα μπορούσε να είναι η εξής: οι γυναίκες με το κινητό τους τηλέφωνο είναι απομονωμένες από τον υπόλοιπο κόσμο∙ στην απομόνωση αυτή συντελούν και τα μαύρα πανιά που τις περιβάλλουν. Αυτή όμως είναι μια προφανής εξήγηση. Το έργο έχει μία ακόμα διάσταση: οι γυναίκες (το φύλο που επιλέγεται είναι ιδιαίτερης σημασίας) κρατούν στα χέρια τους ένα κινητό τηλέφωνο, στοιχείο άμεσης επαφής με τον κόσμο. Οι γυναίκες λοιπόν της Βαμβακάρη προσπαθούν να ξεφύγουν από τη μόνωσή τους με μέσο το κινητό τους τηλέφωνο. Το τηλέφωνο για τις γυναίκες αυτές είναι ο τρόπος διεξόδου από την απομόνωση. Τα πλήκτρα και η οθόνη του κινητού τους τηλεφώνου τις βγάζουν από την ήδη υπάρχουσα απομόνωση∙ μέσω αυτού προσπαθούν να έρθουν σε επαφή με τον έξω κόσμο. Ο κόσμος τους όμως αρχίζει και τελειώνει εκεί, στην μικρή οθόνη του κινητού τους τηλεφώνου. Ο εγκλεισμός δεν υπερβαίνεται. Και μόνο η παρουσία κινητού σε γλυπτό συνιστά πρωτοτυπία.
Οι γυναίκες, οι καθισμένες σε πολυθρόνες, εκφράζουν μια διάθεση περίσκεψης, νωχέλειας και απομάκρυνσης. Το δέντρο της ελιάς είναι το δώρο της Αθηνάς στην Αθήνα και παραπέμπει στην έννοια της ειρήνης και της ειρηνικής ζωής. Δίνει λοιπόν μια αισιόδοξη οπτική.
Μια σειρά από προτομές διαφόρων ηλικιών ολοκληρώνουν την παρουσία της Βαμβακάρη.
Ο Β. Τάγκαλος θα μας δώσει μια σειρά τοπιογραφικών θεμάτων και νεκρών φύσεων. Κάποια από αυτά είναι αποτέλεσμα έμπνευσης από την περιοχή στην οποία ζει. Η θάλασσα, σε όλες της τις εκφάνσεις, από την πιο ήρεμη και γαλανή ως την πιο ταραγμένη, είναι βασικό θέμα των έργων του. Τα έργα του, ειδικά τα θαλασσινά έργα του, αποπνέουν μια ρεμβώδη διάθεση. Η πινελιά του, αλλού πιο πλατιά και παχύρευστη και αλλού πιο ήρεμη και ρέουσα, μας δείχνει ότι κινείται στο κλίμα της ελληνικής ζωγραφικής. Στοιχείο χαρακτηριστικό του Τάγκαλου είναι το φως. Παίζει με το φως και αυτό προκαλεί ιριδισμούς πάνω στα νερά
Τα θαλασσινά έργα του Τάγκαλου μας θυμίζουν τους στίχους του Κ. Βάρναλη: "Να σ’ αγναντεύω, θάλασσα,/ να μη χορταίνω απ’ το βουνό ψηλά/στρωτή και καταγάλανη και μέσα να πλουταίνω/απ’ τα μαλάματά σου τα πολλά". Βλέπουμε λοιπόν εδώ μια διακειμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην εικαστική τέχνη και τη λογοτεχνία.
Στις τοπιογραφίες του κυριαρχεί το δέντρο. Το δέντρο αλλού θα γίνει το κύριο στοιχείο των έργων και θα προβληθεί σε πρώτο πλάνο, όπως το έργο με τίτλο ευκάλυπτος, ενώ σε άλλα εντάσσεται οργανικά μέσα στην υπόλοιπη σύνθεση. Εδώ πρέπει να προσέξουμε το χρώμα: Το πράσινο σε όλες τις αποχρώσεις του για να αποδώσει ο ζωγράφος τα φυλλώματα των δέντρων, το λαμπερό κίτρινο για να αποδοθούν τα ξερά χόρτα. Το γαλάζιο της θάλασσας χρωματίζεται και αυτό ανάλογα με την ώρα της ημέρας που θέλει να αποδώσει ο ζωγράφος.
Τέλος, οι δυο νεκρές φύσεις με θέμα το ρόδι σηματοδοτούν την αφθονία, την οικογενειακή ευτυχία, αλλά και την πληρότητα. Έτσι η ζωγραφική του Τάγκαλου αποκτά και μια άλλη διάσταση, αυτή της αφθονίας και της ευτυχίας. Και εδώ έχουμε μια αισιόδοξη οπτική.
Διαπιστώνουμε κλείνοντας πως τα έργα των Ψαρρά και Βαμβακάρη απηχούν τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες της εποχής μας: εγκλεισμός, έκθεση, απομόνωση. Ο Τάγκαλος επισημαίνει πως πέρα από αυτά υπάρχει και η αισιόδοξη πλευρά της ζωής, το ταξίδι, η φυγή από τα προβλήματα και η αισιοδοξία. Η θάλασσα είναι ο ανοιχτός ορίζοντας, η διεύρυνση του οπτικού μας πεδίου.
Λαμπρινή Μπενάτση
Ιστορικός Τέχνης
ΜΑ of Arts University of Essex, U.K.
Υπ. Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης
