Για το Μουσείο Κοσμήματος, πρότυπο χώρο προαγωγής των εφαρμοσμένων και διακοσμητικών τεχνών, τα πολύτιμα κουτιά της έκθεσης παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί αποτελούν απτή έκφανση μιας μακρόχρονης γαλλικής πολιτιστικής παράδοσης. Στις κατάκοσμες επιφάνειές τους αντικατοπτρίζεται η μεγάλη άνθιση των γαλλικών διακοσμητικών και εφαρμοσμένων τεχνών του 17ου και 18ου αιώνα, όπως αυτή καταδεικνύεται στην επιπλοποιία, τη μεταλλοτεχνία, την αργυροχρυσοχοΐα, τη bijouterie, την εργασία σε σμάλτο (emaillerie), την ωρολογοποιία αλλά και την παραγωγή της περίφημης γαλλικής πορσελάνης. Κοινωνοί αυτής της παράδοσης είναι οι τεχνίτες που κατασκευάζουν τον 19ο αιώνα τα κουτιά-κομψοτεχνήματα που στόλιζαν τα σπίτια της ?καλής κοινωνίας' της εποχής, χρησιμοποιώντας τις τεχνικές που εδραίωσαν οι μεγάλοι ebenistes του παρελθόντος: χαρακτηριστικό παράδειγμα η μόδα για το περίφημο style Boulle με τον περίτεχνο ένθετο διάκοσμο, που εδραίωσε ο πρωτοπόρος Andr?-Charles Boulle (1642 -1732).

Στις αρχές του 19ου αιώνα, μόνο η εύπορη αριστοκρατία μπορούσε να προμηθευτεί πολύτιμα κουτιά ποικίλων χρήσεων, για τα οποία απευθυνόταν στους εξειδικευμένους εμπόρους-μεταπράτες που διατηρούσαν καταστήματα πολυτελείας όπως αυτά του Palais Royal με τις λαμπερές τους βιτρίνες. Οι μεταπράτες αγόραζαν τα έτοιμα κουτιά από τους τεχνίτες, αλλά και αναλάμβαναν τις απαραίτητες ?βελτιώσεις' που αύξαναν κατακόρυφα την τιμή τους κατά την πολύπλοκη διαδικασία του assemblage. Αυτή επέβαλλε τη συνεργασία πολλών διαφορετικών τεχνιτών: ένας χρυσωτής αναλάμβανε τις επιχρυσώσεις, ειδικός τεχνίτης κατασκεύαζε τις κλειδαριές, άλλος φιλοτεχνούσε τον διάκοσμο από φίλντισι, μέταλλο ή ελεφαντόδοντο, άλλος πάλι κατασκεύαζε θήκες και εσωτερικά χωρίσματα επενδυμένα με μετάξι, ενώ ξεχωριστά κατασκευαζόταν και το περίτεχνο περιεχόμενο του κάθε κουτιού, που μπορούσε να περιλαμβάνει από κρυστάλλινα φιαλίδια, καθρέπτες, ψαλιδάκια με φιλντισένιες λαβές ή μαχαιροπίρουνα, έως βούρτσες, πινέλα και γεωμετρικά όργανα από ατσάλι.

Με το πέρασμα των δεκαετιών και τον ολοένα αυξανόμενο καταναλωτισμό που χαρακτηρίζει τον 19ο αιώνα, τα εξειδικευμένα καταστήματα των μεταπρατών δίνουν σιγά-σιγά τη θέση τους στα πρώτα πολυκαταστήματα, επιφέροντας σημαντικές αλλαγές όχι μόνο στον τρόπο αγοράς και πώλησης, αλλά και στον τρόπο κατασκευής των πολυτελών κουτιών. Καθώς τα magasins de nouveaut?s του 1820 αντικαθίστανται σταδιακά από τα περίφημα grands magasins όπως τα Belle Jardini?re (1837), Bon March? (1852), Printemps (1865) και Samaritaine (1869), ένα τεράστιο εύρος επιθυμητών προϊόντων προσφέρεται για πρώτη φορά σε μεγάλη ποικιλία τιμών, επιτρέποντας όχι μόνο στην αριστοκρατία αλλά και στην ανερχόμενη αστική τάξη να αγοράσει αντικείμενα που προσδίδουν μια επίφαση πολυτέλειας. Αυτό το νέο αγοραστικό κοινό και η δυναμική αλλαγή στους μηχανισμούς της αγοράς, δημιουργούν κουτιά που χαρακτηρίζονται ως demi-luxe. Αυτά στοχεύουν να καλύψουν την ανάγκη της ευκατάστατης αστικής τάξης να απολαύσει μία πιο «προσιτή» μορφή πολυτέλειας, επιστρατεύοντας τα νέα μέσα που προσφέρει η τεχνολογία της εποχής. Έτσι τα κουτιά αποτελούν προϊόν μιας εποχής που χαρακτηρίστηκε από το πέρασμα της χειροποίητης δημιουργίας, στην πρώιμη ?βιομηχανοποίηση', μια στροφή που έμελλε να αλλάξει ριζικά την ιστορία των διακοσμητικών τεχνών.

Αν μέσα από τα υλικά και τον τρόπο της κατασκευής τους τα κουτιά της έκθεσης μας ξεναγούν στην οικονομικό-κοινωνική πραγματικότητα της Γαλλίας του 19ου αιώνα, η χρηστική τους διάσταση που τα καθιστά αναπόσπαστο τμήμα του υλικού πολιτισμού της εποχής αποτυπώνει εύγλωττα τον τρόπο ζωής, τα ήθη και τις αξίες της. Κουτιά που χρησίμευαν για να αποθηκεύουν τα απαραίτητα είδη του καθημερινού γυναικείου καλλωπισμού, για παράδειγμα, αποτυπώνουν τις μικρές και μεγάλες τελετουργίες της γυναικείας ομορφιάς. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται τα ευμεγέθη κουτιά του γάμου, εκλεπτυσμένα δώρα από τον μέλλοντα σύζυγο στη νύφη, αλλά και κουτιά με περίτεχνους μηχανισμούς που παίζουν μουσική, φυλάσσοντας παράλληλα στο εσωτερικό τους τα κεντημένα μαντήλια της κυρίας. Κουτιά για προϊόντα ομορφιάς, λοσιόν και αρώματα σε πολύτιμα πορσελάνινα φιαλίδια καταδεικνύουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα πολυτέλειας και κομψότητας που χαρακτήριζε τις ιδιωτικές στιγμές της ανώτερης τάξης.

Κουτιά που προορίζονταν για τα έγραφα του γραφείου διαφοροποιούν τον ανδρικό κόσμο του κυρίου του σπιτιού από αυτόν της νοικοκυράς, όπως αυτός συνοψίζεται στις πολυτελείς θήκες για τα εξαρτήματα του εργόχειρου. Tα ?ανδρικά' κουτιά του γραφείου, υπογραμμίζουν τον αυστηρό διαχωρισμό του ρόλου των δύο φύλων στην ανδροκρατούμενη κοινωνία του 19ου αιώνα. Τα κουτιά που προορίζονταν για τους άνδρες σχετίζονταν με τις επαγγελματικές ασχολίες τους και αντικατοπτρίζουν την ενασχόλησή τους με τα κοινά. Σε αυτά συγκαταλέγονται κουτιά που εντάσσονται στον προσωπικό χώρο εργασίας και απαράβατο άδυτο του άνδρα της εποχής, το περίφημο cabinet de travail, όπως θήκες για απόρρητα έγγραφα, μαθηματικά όργανα και εφημερίδες.

Κουτιά ταξιδίου, θήκες για παιγνιόχαρτα ή cartes visites, κουτιά-κουμπαράδες, κουτιά για επιστολές, αλλά και για καθημερινές μικρές πολυτέλειες όπως ο καφές, το τσάι, τα μπαχαρικά και το ταμπάκο, εικονίζουν εύγλωττα τα ήθη, αλλά και τις εμμονές μιας ολόκληρης εποχής. Εκφράζουν το πάθος για το ταξίδι που χαρακτηρίζει τον 19ο αιώνα, καταδεικνύουν τους τρόπους διασκέδασης της εποχής, μαρτυρούν την δυναμική άνοδο της αστικής τάξης αλλά και εικονίζουν την παγκόσμια γεωπολιτική δυναμική της αποικιοκρατίας που έφερνε πολύτιμα προϊόντα του Νέου Κόσμου όπως τη ζάχαρη, τη σοκολάτα και τη βανίλλη στις γαλλικές ακτές.

Χρηστικά αντικείμενα αλλά και άρτια φιλοτεχνημένα objets d' art, τα εκθέματα αναλαμβάνουν να ταξιδέψουν νοερά τον επισκέπτη στο Παρίσι του 19ου αιώνα, όπως αυτό καθρεφτίζεται στην καλογυαλισμένη επιφάνεια των κουτιών αυτών - αντικειμένων πολύ προσωπικών που κάποτε άγγιζαν και τις πέντε αισθήσεις του χρήστη - όραση, αφή, όσφρηση, ακοή και γεύση.

Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα της Γαλλικής Πρεσβείας, του Γαλλικού Ινστιτούτου και της Ελβετικής Πρεσβείας

Info:
«Bo?tes de Luxe»
ΓΑΛΛΙΚΑ ΚΟΥΤΙΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΗΣ JANINE NESSI-PARMENTIER
Οκτώβριος 2009 - Φεβρουάριος 2010

ΜΚΗΛ
Καλλισπέρη 12, 117-42, Αθήνα.
210 - 92 21 044
www.lalaounis-jewelrymuseum.gr

Για την πρόσβαση στην έκθεση δεν απαιτείται έκδοση εισιτηρίου, πέραν της γενικής εισόδου του Μουσείου.