Η απάντηση θα ήταν σίγουρα θετική για τον Τζων Λοκ, τον διάσημο άγγλο φιλόσοφο και πολιτικό στοχαστή. Ο Λοκ θεμελιωτής της εμπειρικής γνωσιολογίας, στο έργο του "Περί της Ανθρώπινης Νόησης" που δημοσιεύθηκε το 1689, με το οποίο εισήγαγε για πρώτη φορά τον εμπειρικό ιδεαλισμό στη φιλοσοφική σκέψη, απορρίπτει τις καρτεσιανές θεωρίες περί των έμφυτων ιδεών και προχωρά στην αντίληψη ότι η πραγματικότητα δεν υπάρχει ανεξάρτητα από εμάς, αλλά αποτελεί ένα προσωπικό μας δημιούργημα, αποτέλεσμα των αισθήσεων μας και των επίκτητων εμπειριών, συνοψίζοντας τη φιλοσοφία του εμπειρισμού στην περίφημη φράση:
"Η ψυχή είναι άγραφος πίνακας (tabula rasa). Δέχεται ιδέες και γνώσεις από την εμπειρία."
Το "γέμισμα" του άγραφου πίνακα, δηλαδή της ανθρώπινης ψυχής, γίνεται με γνώση που αποδίδεται στην εμπειρία και όχι στο λογικό συμπέρασμα (λογικισμός) ή στην αυτόματη ή προϋπάρχουσα (a priori) σκέψη.
Αναγάγωντας λοιπόν τον εμπειρισμό όχι μόνο σε φιλοσοφικό δόγμα αλλά στην βασικότερη επιστημονική μέθοδο παρατήρησης και πειραματισμού που συναντάμε στις φυσικές επιστήμες, η όραση επικρατεί και κυριαρχεί στον κόσμο των αισθήσεων ως προτασσόμενο μέσο για την απόκτηση εμπειρίας, όπερ έστι γνώσης, και προβαλλόμενη μέσα από τα πιο σημαντικά φιλοσοφικά κινήματα όπως η φαινομενοκρατία του Κάντ και η φαινομενολογία του Χούσερλ, διαιωνίζει την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία της, η οποία εντοπίζεται στην Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία και στην Αριστοτελική σκέψη.
Προέκταση της όρασης
Έτσι λοιπόν, με βάση την μακροχρόνια φιλοσοφική ενασχόληση με το αισθητήριο της όρασης και την γνώση του κόσμου μέσα από αυτήν, η επιστήμη ανήγαγε την οπτική παρατήρηση σε θεμελιώδη λειτουργία πρωταρχικής σημασίας για το επιστημονικό πείραμα. Η αδυναμία του ανθρώπινου οφθαλμού να αποτελέσει ένα διεισδυτικό όργανο λεπτομερούς ακρίβειας, με τις έμφυτες πεπερασμένες δυνατότητες του, οδήγησε στην αναδυόμενη τεχνολογία των διαθλαστικών φακών και στη δημιουργία ενός κλάδου της φυσικής επιστήμης που μελετά τα φαινόμενα και τις ιδιότητες του φωτός (Οπτική). Η νέα επιστημονική θεώρηση του κόσμου άρχισε παράλληλα με την κατασκευή νέων εργαλείων που αποτέλεσαν προεκτάσεις των ανθρώπινων ικανοτήτων. Τα φεγγάρια του Γαλιλαίου , αθέατα ως τότε, παρατηρούνται μέσω ενός επιστημονικού οργάνου που επεκτείνει την όραση (τηλεσκόπιο). Μεσω του τηλεσκόπιου, το σύμπαν γίνεται ορατό ακόμα και στους πιο αθέατους μακρόκοσμους. Διάφοροι μικρόκοσμοι που κανένας δεν είχε ξαναδεί στο παρελθόν, απλώνονται μπροστά μας εμπεριέχοντας μια εκπληκτική ποικιλομορφία από ζώα, φυτά, έντομα, κύτταρα και μικρόβια, πέρα από κάθε θεωρητική ή φιλοσοφική φαντασία. Σε κάθε περίπτωση αυτό που ήταν πριν αφανές, που υπήρχε χωρίς όμως να γίνεται αντιληπτό, τουλάχιστον όσον αφορά το οπτικό μέρος, τώρα ταυτίζεται με την ίδια την βιωματική εμπειρία την οποία δογματικά προέβαλε ο εμπειρισμός του Λοκ σαν την πιο κατάλληλη πηγή γνώσης.
Τα τέσσερα φεγγάρια του Δία. που ανακάλυψε ο Γαλιλαίος το 1610 αφού είχε ήδη προχωρήσει σε σημαντικές βελτιώσεις στο τηλεσκόπιο του, οι οποίες του επέτρεψαν να παρατηρεί πιο καθαρά από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν ουράνια σώματα.
Η προέκταση της όρασης λοιπόν όχι μόνο άλλαξε και διαμόρφωσε την φύση της ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά και συγκέντρωσε το ενδιαφέρον της βιωματικής λειτουργίας στους καινούργιους πρωτοεμφανιζόμενους κόσμους που άρχισαν να ξεδιπλώνονται μέσα από τα επιστημονικά όργανα. Για τον άνθρωπο οι κόσμοι αυτοί όμως ήταν στην πλειονότητά τους βυθισμένοι στη σιωπή. Οι μακροσκοπικές εξερευνήσεις των άστρων και οι μικροσκοπικοί θόρυβοι των εντόμων ή ακόμα και των κυττάρων δεν είχαν ακόμα γίνει προσιτοί στο ανθρώπινο αυτί. Αυτό που πρώτα έγινε ορατό, έμελλε να αποκτήσει πολύ αργότερα την δική του φωνή.
Ο βασιλιάς πέθανε. Ζήτω ο βασιλιάς!
Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι λόγω του φιλοσοφικού και επιστημονικού οπτικοκεντρισμού, η όραση να είναι η πρώτη και η πιο δυνατή αίσθηση επισκιάζοντας και αφήνοντας στο περιθώριο τις υπόλοιπες αισθήσεις. Στην πραγματικότητα όμως ακούμε πολύ καιρό πριν δούμε! Η αίσθηση της ακοής αναπτύσσεται πριν καν γεννηθούμε, τεσσερισήμισι μήνες μετά την σύλληψη. Κατά την διάρκεια των πρώτων τεσσερισήμισι μηνών μεγαλώνουμε σε ένα πλούσιο ηχητικό περιβάλλον, γεμάτο από πρωτόγνωρα μουσικά ερεθίσματα, θορύβους και ήχους όπως το τραγούδι, το τυμπάνισμα της καρδιάς και διάφορους οργανικούς ήχους του σώματος της μητέρας. Επίσης, σύμφωνα με ευρήματα της σύγχρονης εξελικτικής ψυχολογίας, τα έμβρυα στη μήτρα ακούνε και θυμούνται χαρακτηριστικά του ρυθμού και της τονικότητας της μητρικής φωνής, εξηγώντας έτσι την έκδηλη προτίμηση τους προς αυτήν λίγες ώρες μετά την γέννηση τους. Ο ήχος κυριαρχεί ως η μοναδική μας αίσθηση: ο απομονωμένος, σκοτεινός, υδάτινος μητριαίος κόσμος καθιστά την όραση και την όσφρηση αδύνατη, την γεύση μονοχρωματική, και την αφή ένα απλό δείγμα μπροστά σε αυτό που πρόκειται να ακολουθήσει μετά τη γέννα, η οποία φέρνει μαζί της την ξαφνική και ταυτόχρονη ανάφλεξη των τεσσάρων αισθήσεων και την σταδιακή κυριαρχία της όρασης καθώς μεγαλώνουμε.
Επιστρέφοντας λοιπόν στο αρχικό μας ερώτημα, με μια μικρή παραλλαγή: είναι ο κόσμος γύρω μας ότι ακούμε; Στην ανατολή ενός καινούργιου αιώνα και μετά από μια εκρηκτική τεχνολογική επανάσταση στις αρχές του προηγούμενου, με τρομακτική επίδραση και τεράστιο αντίκτυπο τόσο στον τρόπο έκφρασης του σύγχρονου ανθρώπου όσο και στον τρόπο επικοινωνίας, ενημέρωσης και αντίληψης της πραγματικότητας, είμαστε σε θέση να δώσουμε με σιγουριά μια καταφατική απάντηση.
Προέκταση της ακοής
Στην σύγχρονη εποχή η ανθρώπινη ακοή και ο ρόλος της λειτουργίας της ακρόασης (ακροαματικότητα) περιλαμβάνει μέσα της μια εις βάθος, βιωματική μετάπλαση δεξιοτεχνικού χαρακτήρα καθώς οι ακροαματικές ικανότητες μας μεταβάλλονται και επηρεάζονται από την σύγχρονη τεχνολογική κουλτούρα. Στην ουσία, οι ρίζες αυτού του επιδέξιου μετασχηματισμού εντοπίζονται στις επιπτώσεις της επαναστατικής γέννησης της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Μέσα από αυτήν την επανάσταση μάθαμε να ακούμε εκτενέστερα από ότι μας επιτρέπουν οι φυσικές ακουστικές μας ικανότητες, περισσότερο από όλες τις προηγούμενες γενιές. Η φυσική λειτουργία της μετάδοσης του ήχου μέσω παλμικών κινήσεων, αναλογικών διακυμάνσεων και ταλαντώσεων του αέρα, στα τέλη του δέκατου ένατου και στις αρχές του εικοστού αιώνα "ηλεκτροποιήθηκε".
O Μάρσαλ Μακλούαν
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο τόσο ο τηλέγραφος, ο φωνόγραφος και το ραδιόφωνο, όσο και τα καινούργια ηλεκτρονικά όργανα (synthesizers, samplers) θεωρούνται δημιουργικοί μετασχηματισμοί των καινούργιων στοιχείων που έμελλε να σηματοδοτήσουν το πολιτιστικό υποσυνείδητο του εικοστού αιώνα: Τον ηλεκτρισμό και τον ηλεκτρομαγνητισμό. Το τηλέφωνο και ο ασύρματος επέκτειναν το βεληνεκές και την εμβέλεια της ακοής σε τέτοιο βαθμό που δεν είχε συμβεί ποτέ στο παρελθόν. Γράφοντας για τον τηλέγραφο, αντιμετωπίζοντάς τον στην ουσία σαν μια συσκευή ηλεκτρικής "ηχοποίησης" του γραπτού λόγου, στο κείμενο ?Kατανοώντας τα Μέσα?, o Μάρσαλ ΜακΛούαν, ο ανατρεπτικός Καναδός επικοινωνιολόγος και ακαδημαϊκός που "προανάγγειλε" το internet, αναφέρει ότι:
«ενώ όλη η περασμένη τεχνολογία προέκτεινε κάποια μέρη του σώματος μας, ο ηλεκτρισμός εξωτερικοποίησε το κεντρικό νευρικό μας σύστημα.»
Η παραπάνω παράθεση με την φωνή του Μάρσαλ Μακλούαν:
Για τον ΜακΛούαν, ο κώδικας του Μορς ήταν το πρώτο από μια σειρά μέσων, με πιο πρόσφατα παραδείγματα τα ασύρματα δίκτυα και τα κινητά τηλέφωνα, που υπηρέτησαν την αποδόμηση της εγγραματοσύνης, της γραφικής αναπαράστασης και της έγγραφης κωδικοποιημένης επικοινωνίας, διαμορφωμένες μέσω των αλφαβητικών χαρακτήρων, του έντυπου λόγου και της αναγεννησιακής ζωγραφικής απεικόνισης, συμβάλλοντας έτσι στο ιστορικό πέρασμα από την εποχή του οπτικοκεντρισμού στην εποχή της ακροαματικότητας. Πολλά χρόνια μετά τις θεωρίες του ΜακΛούαν, ο Robin Rimbaud ένας νεαρός φοιτητής της Καλών Τεχνών από το Southfields του Λονδίνου, τριγυρίζοντας στους δρόμους της πόλης, στα τέλη της δεκαετίας του 90' "υπέκλεπτε" και κατέγραφε στον δειγματολήπτη του, με την βοήθεια ενός συχνοτικού σαρωτή, τις συνομιλίες των κατοίκων της πόλης μέσω κινητών τηλεφώνων, τις συχνότητες της αστυνομίας, της πυροσβεστικής κλπ. Για τον Rimbaud, ο οποίος χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Scanner, αυτή η ιχνηλάτηση των ηχητικών κυμάτων της μητρόπολης με τα φωνητικά μηνύματα, τις αναπάντητες κλίσεις και τις κάθε λογής συνομιλίες, αποτελεί ένα καμβά πολύτιμων ηχητικών χρωμάτων, μια ηχητική γενεσιουργό δύναμη. Ο σύγχρονος ήχος της εξ αποστάσεως ανθρώπινης επικοινωνίας ανάγεται σε ηχητικό έργο τέχνης, ενσωματώνοντας τις καταγραφές της ασύρματης επαφής με ambient ηχοτοπία, θορύβους και μινιμαλιστικές ηχητικές ατμόσφαιρες.
O Scanner στο South Bank Show UK documentary μιλάει για την μουσική του.
Ηλεκτρονική επικοινωνία
Πιο πολύ από όλα όμως, η επανάσταση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας μας κατέστησε γνώστες ενός αδιαμφισβήτητου γεγονότος. Τα κάποτε βασίλεια της σιωπής, στην ουσία είναι κόσμοι γεμάτοι ήχους και θορύβους απίστευτης ποικιλίας και ομορφιάς. Μέσα από την προέκταση της ακουστικής λειτουργίας ο κάποτε σιωπηλός, βουβός ωκεανός, αποδεικνύεται γεμάτος από ήχους που προέρχονται από το τραγούδι των φαλαινών και τον χορό των γαρίδων. Τα ζώα, τα έντομα ακόμα και τα φυτά παράγουν ανήκουστους ήχους, πέρα από κάθε φαντασία. Το μικρόφωνο και το μαγνητόφωνο, όπως και κάθε ψηφιακό παράγωγό του που ακολούθησε τις τελευταίες δεκαετίες, ως εργαλεία, καταγραφής, αποτύπωσης και αναπαραγωγής ήχου που αγγίζουν την τελειότητα, μας επιτρέπουν την πρόσβαση στους πιο σιωπηλούς κόσμους, επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο και την παρουσία μας τόσο σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον, όσο και με το σύγχρονο αστικό ηχοτοπίο, μας καθιστούν ικανούς όχι μόνο να ακουμε οτιδήποτε βρίσκεται εκεί έξω, αλλά ακόμα και να το απομονώνουμε, να το αναπαράγουμε και να το αρχειοθετούμε για μελλοντική χρήση και μελέτη.
Ηχητικοί περιβαλλοντολόγοι που ταυτόχρονα δρουν και σαν ηχητικοί καλλιτέχνες, όπως ο Chris Watson και ο Toshiya Tsunoda πραγματοποιούν μακροχρόνιες ηχογραφήσεις φυσικών περιβαλλόντων, προσπαθώντας να ανακαλύψουν, να ακούσουν και να καταγράψουν αυτούς τους απρόσιτους για το "γυμνό" αυτί ήχους. Ο διάσημος ηχητικός καλλιτέχνης και οικολόγος Francisco Lopez εμπνευσμένος από την δραστηριότητά του ως εντομολόγος, πραγματεύεται την σχέση ανάμεσα στα ηχοτοπία των τροπικών δασών της Λατινικής Αμερικής με την ακουσματική ακρόαση (ακρόαση ενός ήχου χωρίς να ειναι ορατή η πηγή του), καθώς οι περισσότερες ηχητικές πηγές σε ένα δάσος (έντομα, πουλιά, ζώα) ειναι αθέατες. Για τον Lopez, αντίθετα από ότι επιτάσσει η βιοακουστική, που χρησιμοποιεί τις ηχογραφήσεις για καθαρά επιστημονικό σκοπό, η ηχογράφηση δεν ειναι μόνο μια αναπαραστατική διαδικασία αλλά παραμένει πάντοτε μια δημιουργική δράση.
O Chris Watson αφηγείται:
Ένα σούρουπο του Οκτώβρη είχα πάει στο Glen Affric προσπαθώντας να ηχογραφήσω τους ήχους από το ρουθούνισμα του κόκκινου ελαφιού. Είχα στήσει τον εξοπλισμό μου στην άκρη ενός ξέφωτου, με τα μικρόφωνα να κοιτάνε πάνω, προς τον λόφο. Καθώς το φως χανόταν ο μακρινός βρυχηθμός των ενήλικων αρσενικών ελαφιών απλωνόταν στο δάσος. Άρχισε να βρέχει. Ως συνήθως είχα από πριν ακούσει τον ήχο του ανέμου να φυσάει μέσα από την ρεματιά και μέσα από τα φυλλώματα των δέντρων, στην κορυφή του δάσους. Όμως ακριβώς την ώρα που το φως χάθηκε τελείως, ο άνεμος άλλαξε απότομα. Το αποτέλεσμα ήταν δραματικό. Η ατμόσφαιρα άλλαξε γρήγορα όπως η διάθεση και η αντίληψη μου. Μπορώ ειλικρινά να ορκιστώ ότι άκουσα κάτι να έρχεται από το βάθος της κοιλάδας. Τα ελάφια σταμάτησαν να βρυχώνται και ένιωσα να σηκώνονται οι τρίχες σε όλο μου το σώμα. Σηκώθηκα, μάζεψα τα πράγματα μου και έφυγα όσο πιο γρήγορα μπορούσα. Τις επόμενες μέρες ξαναπήγα στο σημείο και κατάφερα να κάνω μια σειρά από πολύ επιτυχημένες ηχογραφήσεις, χωρίς ποτέ να ξανανιώσω κάτι παρόμοιο με αυτό που βίωσα εκείνη την ημέρα.
Ο ηχητικός περιβαλλοντολόγος Chris Watson.
Οι ηχητικές ατμόσφαιρες είναι μυστήριες. Όχι μόνο επειδή το περιεχόμενο τους, ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος αυτού, μπορεί να είναι αόρατο και συνεπαγόμενο. Όχι μόνο επειδή οι συσσωρευμένες επενέργειες, επιπτώσεις και επιδράσεις προέρχονται από διαφεύγοντα φαινόμενα όπως αλλαγές πίεσης, υποηχητικές δονήσεις, υπέρηχοι και διάφορα άλλα μετά βίας καταληπτά ηχητικά σήματα, ευθυγραμμισμένα με περίπλοκες μεταπτώσεις και μεταβάσεις του ακουστικού περιβάλλοντος. Αλλά και επειδή περιβάλλονται από ένα παχύ στρώμα φαντασιώσεων, αναμνήσεων, ουτοπιών, προαισθημάτων. Για τον αστικό πρόσφυγα η επιθυμία για ηρεμία μπορεί να γίνει τόσο νευρωτικά επιδιωκόμενη, ώστε κάθε παραλογισμός να αξίζει τον κόπο ακόμα και αν κυοφορεί την πιθανότητα της επανάστασης.
Aπόσπασμα από το βιβλίο του David Toop ?Haunted Weather?
Έτσι λοιπόν, όπως η επιστήμη του Νεύτωνα και του Γαλιλαίου κατασκεύασε καινούργια εργαλεία ώστε να προεκτείνει τις ανθρώπινες οπτικές ικανότητες, έτσι και η τεχνολογική επανάσταση και η γέννηση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας στον εικοστό αιώνα, όχι μόνο προεκτείνανε και μεγιστοποίησαν την ανθρώπινη ακοή αλλά δημιούργησαν καινούργιους τρόπους ακρόασης που με τη σειρά τους παρήγαγαν και προκάλεσαν σύγχρονες καλλιτεχνικές εκφραστικές τάσεις, ιδεολογίες, και αισθητικές. Με δυο λόγια δημιουργήθηκε αυτό που ονομάζουμε σήμερα "Σύγχρονη Ακουστική Κουλτούρα".
Εισαγωγή στην Σύγχρονη Ακουστική Κουλτούρα
Τί είναι λοιπόν η Σύγχρονη Ακουστική Κουλτούρα; Τι περιλαμβάνει, ποιους εμπλέκει και σε ποιους απευθύνεται; Η λεγόμενη Κουλτούρα του Ήχου, είναι η κουλτούρα που δημιουργήθηκε το τελευταίο μισό του εικοστού αιώνα, εμπλέκοντας μουσικούς, συνθέτες, ηχητικούς καλλιτέχνες, θεωρητικούς, ακαδημαϊκούς, μελετητές και ακροατές, όλοι προσηλωμένοι στο ηχητικό γίγνεσθαι, στην λειτουργία και την διαδικασία της ακρόασης και στις δημιουργικές δυνατότητες των τεχνολογικών παρεμβάσεων στον ήχο, διαμόρφωσε τα σύγχρονα μουσικά και ηχητικά ρεύματα. Τα ρεύματα αυτά κινούνται και αναπτύσσονται στον χώρο ανάμεσα στον αρτηριοσκληρωτικό μουσικό ακαδημαϊσμό και στις καθολικές, γενικευμένες, μουσικές τάσεις μαζικής κατανάλωσης (mainstream, pop). Οι Φιλανδοί Pan Sonic, ισορροπούν ανάμεσα στους ήχους του Ξενάκη και του Stockhausen και στους έντονους ρυθμούς της χορευτικής μουσικής, δουλεύοντας με αυτοσχέδια ηλεκτρονικά όργανα και χειροποίητους ηχητικούς επεξεργαστές. Ο Νορβηγός Geir Jenssen γνωστός ως Biosphere, στο άλμπουμ του Substrata (υπόστρωμα) συνδυάζει ηλεκτρονικούς ήχους, περιβαλλοντολογικούς ήχους (πάγοι που σπάνε, ήχοι του νερού, του ανέμου, ραπίσματα κλαδιών) με μαγευτικά φωνητικά δείγματα (ομιλίες τηλεπαθητικών, ραδιοφωνικές αναμεταδόσεις της δεκαετίας του 50') σκοτεινές ατμόσφαιρες, χαμηλούς βόμβους και "παγωμένες" ηχοδομές συνθέτοντας μια ηχητική πανδαισία στο καλύτερο ambient άλμπουμ της προηγούμενης δεκαετίας.
Ο Geir Jenssen AKA Biosphere.
Η νέα κουλτούρα ενδιαφέρεται για τη σχέση και την αλληλεπίδραση ανάμεσα στις τεχνολογικές εξελίξεις και στη σύγχρονη ηχητική έκφραση, για την ηχητική τέχνη και ποίηση (sound art, sound poetry), την πειραματική ηλεκτρονική μουσική (electronica) μένοντας μακριά από τις προκαταλήψεις, τις εμμονές και ιδεοληψίες της ακαδημαϊκής ηλεκτροακουστικής μουσικής, την αυτοσχεδιαστική μουσική (free improvisation), την HipHop, IDM, DYI, DJ Culture, dub-reggae, Intelligent Techno, minimalism, την ambient, καθώς και για τους κάθε είδους εκφραστικούς τρόπους, πρακτικές και στρατηγικές του σύγχρονου ανθρώπου που εμπλέκουν και πραγματεύονται τον ήχο με οποιοδήποτε τρόπο.
Ο Derek Βailey, o γερόλυκος και πρωτεργάτης της αυτοσχεδιαστικής μουσικής, ηχογραφώντας και παίζοντας ακατάπαυτα με φίλους του από το 1965, θεμελίωσε και ανάγαγε τον αυτοσχεδιασμό σε μια από τις βασικότερες μουσικές πρακτικές της εποχής μας. Στο βιβλίο του "Αυτοσχεδιασμός - η φύση και η πρακτική του στη μουσική" εξηγεί πώς η στρατηγική του αυτοσχεδιασμού (μιας και ο αυτοσχεδιασμός αποτελεί περισσότερο μια μουσική πρακτική (performance practice) παρά ένα κατηγοριοποιημένο μουσικό είδος) καταλύει τα ιεραρχικά δομικά μοντέλα που συναντάμε στην κλασσική, στη ποπ, τη ροκ ή ακόμα και στη τζαζ, (όπως η τονικότητα, οι κλίμακες, οι συγχορδιακές ακολουθίες) και έξω από κάθε μορφής στιλιστική νόρμα, στήριγμα, καλούπι ή πλαίσιο, βασίζεται εξ ολοκλήρου στον αυθορμητισμό, την επινοητικότητα, την ευρηματικότητα και την πρωτοτυπία, στις ακαριαίες, στιγμιαίες αποκρίσεις και αντιδράσεις των συντρόφων μουσικών που συμμετέχουν στο μουσικοηχητικό γίγνεσθαι. Μέσα σε αυτά τα ιδεολογικά πλαίσια, η αυτοσχεδιαστική μουσική αποβάλει το ανθρωποκεντρικό μοντέλο αρτιστικής και κατ? επέκταση κοινωνικής οργάνωσης του δυτικού πολιτισμού και υιοθετεί μιαν διαφορετική προσέγγιση που πλησιάζει την ανατολική φιλοσοφία αντιμετωπίζοντας την εκτέλεση (performance) σαν ένα δρώμενο (happening) βασισμένο στην σπουδαιότητα της παροδικής, πρόσκαιρης στιγμής. Αυτή η ενστικτώδης παρόρμηση, λειτουργεί ταυτόχρονα και ως παρότρυνση προς την οργανική εξερεύνηση ενθαρρύνοντας τους μουσικούς να προχωρήσουν πέρα από τις κατεστημένες οργανικές πρακτικές και να αναπτύξουν νέες εκτεταμένες, καινοτομικές και αντισυμβατικές τεχνικές παραγωγής ήχου, χρησιμοποιώντας τα μουσικά όργανα με έναν ανορθόδοξο τρόπο, παράγοντας "καινούργιους" ήχους και ηχοχρώματα.
Αυτοσχεδιασμός του Derek Bailey απο το 1983.
Μέσα από αυτήν την "ακτιβιστική" ηχητική δραστηριότητα όπου ο καθένας μπορεί να πάρει ενεργά μέρος ανεξάρτητα από το εάν έχει μουσική εκπαίδευση ή όχι, δημιουργείται ένα αυθεντικά δημοκρατικό δίκτυο συνεργασίας, ένας χώρος συνύπαρξης και διυποκειμενικής μουσικής ανταλλαγής, χωρίς προκαθορισμένους μουσικούς ή κοινωνιολογικούς κανόνες, μια "ουτοπική" στάση που έρχεται σε καθολική αντιπαράθεση με την μουσική βιομηχανία η οποία αντιμετωπίζει την μουσική ως εμπορικό προϊόν και οικονομικό αγαθό θυσιάζοντας τις αξιακές αρχές στο βωμό του κέρδους.
Οι ηχητικοί καλλιτέχνες λοιπόν διαβρώνουν τα ιδεολογικά όρια ανάμεσα στην μουσική, τον ήχο και τον θόρυβο, ανάμεσα στην σοβαρή τέχνη και στη μαζική κουλτούρα. Μέσα από την συνεχή, όχι μόνο δημιουργική αλλά και αντισυμβατική, ανατρεπτική και με μια διάθεση υπονόμευσης, χρήση και εξερεύνηση των διαθέσιμων τεχνολογικών μέσων, των ψηφιακών μηχανών και δικτύων δημιουργούν μια ιδιότυπη συλλογική μνήμη, η οποία καταγράφει και μεταχειρίζεται την μουσική ιστορία σαν μια ηχητική αποθήκη. Μέσω δε μηχανισμών τυχαίας πρόσβασης στην αποθήκη αυτή, σχηματίζουν ετερόκλητες ηχητικές συγγένειες και συμμαχίες που αγνοούν επιδεικτικά τα καθεστωτικά μουσικά είδη καθώς και όλες τις καλλιτεχνικές κατηγοριοποιήσεις.
Οι Φιλανδοί Pan Sonic με αυτοσχέδια ηλεκτρονικά όργανα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Richard James επίσης γνωστός ως Αphex Τwin, του οποίου η μουσική είναι πραγματικά δύσκολο να την περιγράψει κανείς. Με χαρακτηριστική άνεση ο James περνάει από την ambient στη jungle και στη drum and bass, ενσωματώνοντας και συνδυάζοντας όγκους λευκού θορύβου με ηλεκτρονικούς ήχους, καταιγιστικές drum loops, δειγματοληπτικά δάνεια από άλλες μουσικές (αυτό που ονομάζουμε sampled music) προπαρασκευασμένα όργανα, laptop, ψηφιακούς επεξεργαστές, synthesizers και drum machines ο James αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς ηλεκτρονικούς μουσικούς της γενιάς του με ίσως την μεγαλύτερη επιρροή.
Επίλογος. Μουσική: ήχος στο χρόνο και στο χώρο
Τι είναι λοιπόν μουσική; Πριν από έναν αιώνα η απάντηση θα ήταν τουλάχιστον ευνόητη. Σήμερα όμως η ακουστική κουλτούρα προτείνει και μετουσιώνει την αντήχηση ενός δωματίου σε μουσικό όργανο, καλλιεργεί ηλεκτρονικούς ήχους σαν να ήταν φυτά σε ένα κήπο, αντιμετωπίζει τις ηχογραφήσεις μιας ζούγκλας σαν μουσικές συνθέσεις, σαν αποσπασματικές ηχητικές φωτογραφίσεις ενός ηχητικά ανεξερεύνητου περιβάλλοντος, δημιουργεί συνθήκες υπερβατικής, εικονικής πραγματικότητας ώστε να βυθίσει τον ακροατή στα πιο ευφάνταστα και μαγικά ηχοτοπία που άκουσε ποτέ το ανθρώπινο αυτί.
Βιβλιογραφία:
Donn Welton, The Essential Husserl: Basic Writings in Transcendental Phenomenology, Indiana University Press, 1999
David Toop, Haunted Weather: Music, Silence, and Memory, Serpent's Tail, 2004
Christoph Cox, Daniel Warner, Audio Culture: Readings in Modern Music, Continuum, 2004
Douglas Kahn, Noise Water Meat, a history of sound in the arts, MIT Press, 2001
Don Ihde, Listening and Voice, Phenomenologies of Sound, State University of New York Press, 2007
Alan Licht, Sound Art, Beyond Music between Categories, Rizzoli International Publications, 2007
Mark Prendergast, The Ambient Century: From Mahler to Trance: The Evolution of Sound in the Electronic Age, Bloomsbury USA, 2001
Derek Bailey, Improvisation: Its Nature And Practice In Music, Da Capo Press, 1993
Michael Bull, Les Back The Auditory Culture Reader, Berg Publishers; 1st edition, 2004
Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man, Gingko Press; Critical edition, 2003