Όπως διαβάζουμε στο δελτίο τύπου "ο Moretti είχε γνωρίσει την Αθήνα μέσα από την Ιστορία που διδάχτηκε στο σχολείο στην Ιταλία, και ήταν μια Αθήνα εντελώς διαφορετική από την Αθήνα που είδε όταν την επισκέφτηκε για πρώτη φορά". Η «αληθινή» Αθήνα είχε μεγάλα και ογκώδη κτίρια που στέγαζαν χιλιάδες ανθρώπους˙ ήταν άλλωστε η εποχή της αντιπαροχής, όπως είναι άλλωστε και ο τίτλος της σημερινής έκθεσης αντιπαροχές.
Ο Moretti βρίσκεται μπροστά στην τεράστια τσιμεντένια πραγματικότητα, πιθανώς διαφορετική από εκείνη της Ιταλίας, και αποφασίζει να την καταγράψει, χωρίς καμιά προσπάθεια ωραιοποίησης – αντίθετα την καταγράφει όπως ακριβώς είναι: κτίρια ογκώδη, χωρίς χαρακτήρα, απολύτως τυποποιημένα που εκφράζουν ίσως και τον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Σε τιμή ευκαιρίας, 2015, λάδι/κολλάζ σε MDF, 110x183
Στο έργο Σε τιμή ευκαιρίας ο Moretti στέκεται απέναντι από την πρόσοψη τριών πολυκατοικιών τις οποίες ζωγραφίζει όπως είναι στην πραγματικότητα: με γκρεμισμένους τοίχους και οροφές, στη μια εξ αυτών, ταράτσες με δορυφορικές κεραίες τηλεοράσεων και ηλιακούς θερμοσίφωνες και μπαλκόνια με ελάχιστες γλάστρες. Από τα παράθυρα δεν φαίνεται καμία ανθρώπινη φιγούρα. Ο Moretti στέκεται ακριβώς απέναντι από το θέμα που ζωγραφίζει, έτσι ο θεατής δεν χρειάζεται παρά ελάχιστα να σηκώσει το βλέμμα του για να δει το έργο στην ολότητά του. Οι γήινοι και γκρίζοι τόνοι των πολυκατοικιών έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το γαλάζιο χρώμα του ουρανού. Οι τόσο διαφορετικοί τόνοι σηματοδοτούν βέβαια και κάτι ακόμα, κάτι, θα λέγαμε, πέρα από το προφανές∙ το γαλάζιο του ουρανού σημασιοδοτεί την ελευθερία και τη φυγή από τα προβλήματα, ενώ αντίθετα τα σκούρα χρώματα των πολυκατοικιών σηματοδοτούν τον εγκλωβισμό στην πραγματικότητα. Αν θέλαμε να σχολιάσουμε τον τίτλο του έργου Σε τιμή ευκαιρίας θα λέγαμε πως κρύβει μέσα του μια δόση σαρκασμού, καθώς μόνο η τιμή ευκαιρίας μπορεί ίσως να είναι δέλεαρ για αυτά τα σπίτια.
Στα μπετά με θέα την Ακρόπολη, λάδι/κολλάζ σε MDF, 130x183
Στο έργο Στα μπετά με θέα την Ακρόπολη, ο Moretti ζωγραφίζει σε πρώτο πλάνο μια υπό ανέγερση πολυκατοικία, η οποία βρίσκεται ακόμα στα μπετά όπως μας λέει και ο τίτλος του έργου. Πίσω, σε δεύτερο πλάνο, υπάρχουν άλλες πολυκατοικίες, όπου ο θεατής, όπως άλλωστε και ο ζωγράφος, δεν ξεχωρίζει που αρχίζει η μία πολυκατοικία και που τελειώνει η άλλη. Το ότι πρόκειται για πολλές και όχι για μία πολυκατοικία το φανερώνουν οι μικρές, αν και ανεπαίσθητες, λεπτομέρειές τους, όπως είναι η διαφορά στο χρώμα των προσόψεων ή οι τέντες στα μπαλκόνια. Στο τρίτο επίπεδο διακρίνεται η Ακρόπολη που μαρτυρά τη σταθερότητα απέναντι στο χρόνο που κυλά καθώς συνδέει το τότε με το τώρα, το παρόν με το παρελθόν.
Από τεχνικής άποψης ο Moretti κινείται σε τρεις διαστάσεις παρά το γεγονός ότι αρχικά ο θεατής θεωρεί πως βρίσκεται μπροστά σε ένα έργο δύο διαστάσεων. Η τρίτη διάσταση βρίσκεται στο σχεδιασμό των πολυκατοικιών στα αριστερά του πίνακα, οι οποίες κινούνται πάνω σε ένα διαγώνιο άξονα, ο οποίος ουσιαστικά ορίζει και το βάθος του έργου, δηλαδή την τρίτη διάσταση. Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο είναι το σημείο όρασης του έργου∙ ο ζωγράφος φαίνεται πως βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το κτίριο που ζωγραφίζει, έτσι για ακόμα μια φορά ο θεατής δεν έχει παρά να σηκώσει ελάχιστα το βλέμμα για να δει το έργο στην ολότητά του.
Κεντρικότατο, 2015, xαλκογραφία, 33x33
Στο τρίτο έργο με τίτλο Κεντρικότατο ο Moretti παρουσιάζει ένα κτίριο της Αθήνας σε προοπτική βατράχου, από κάτω προς τα πάνω δηλαδή. Ο τρόπος αυτός απόδοσης του έργου ενισχύει ακόμα περισσότερο τον ήδη υπάρχοντα όγκο του κτιρίου. Το κτίριο αυτό που, όπως δηλώνει και ο τίτλος του, είναι ένα κεντρικό κτίριο της Αθήνας είναι γεμάτο παράθυρα χωρίς μπαλκόνια, και στο εξωτερικό μέρος τους έχουν σχεδόν όλα από μια εγκατάσταση ενός air condition. Ένα ακόμα στοιχείο του κτιρίου είναι πως τα παράθυρα είναι σχεδόν όλα κλειστά με γρίλιες, ενώ σε όσα είναι ανοιχτά δεν διακρίνεται πίσω από αυτά ανθρώπινη παρουσία. Έξω από το κτίριο διακρίνονται μόνο τα ηλεκτροφόρα καλώδια των τρόλεϊ. Αποκωδικοποιώντας το σχέδιο διακρίνουμε τα εξής: η έλλειψη μπαλκονιών σηματοδοτεί την πλήρη απομόνωση και την αποκοπή από τον περιβάλλοντα χώρο, αλλά και τον άλλο άνθρωπο. Το air condition υποδηλώνει τη μη ύπαρξη φυσικού αέρα, αλλά και τη μη δυνατότητα ύπαρξης καθώς ανακυκλώνει τον υπάρχοντα αέρα του δωματίου. Οι κλειστές γρίλιες δεν επιτρέπουν τη διέλευση του φυσικού φωτός. Δηλαδή τίποτα το εξωτερικό και φυσικό δεν μπορεί να εισέλθει στο κτίριο. Ακόμα και τα ηλεκτροφόρα καλώδια εικονίζονται χωρίς τη «φυσική τους συνέχεια» δηλαδή τα τρόλεϊ, που μεταφέρουν ανθρώπους. Το σχέδιο αυτό αποπνέει μια γενικότερη απαισιοδοξία. Είναι γκρίζο, με έντονη την ανθρώπινη απουσία και φανερή την αδυναμία επικοινωνίας. Ακόμα και τα στοιχεία ζωής, το φως και ο αέρας, αποκλείονται. Αν υποθέσουμε ότι πρόκειται για κάποιο κτίριο που στεγάζει υπηρεσίες υποδηλώνεται και ένα ακόμα στοιχείο: ο σύγχρονος τρόπος εργασίας, ο απρόσωπος και πιεστικός.
Μεγάλης Προβολής, 2015, Μικτή Τεχνική, 85x120
Στο έργο με τίτλο Μεγάλης Προβολής παρουσιάζονται δύο διαφορετικά κτίρια, ένα σύγχρονο και ένα παλιό. Το σύγχρονο κτίριο εκφράζει το σύγχρονο τρόπο αρχιτεκτονικής: γυάλινα παράθυρα, χωρίς μπαλκόνια, γεμάτα air condition. Σε αντίθεση με αυτό το κτίριο έρχεται το κτίριο στα δεξιά της σύνθεσης. Το σπίτι αυτό, το οποίο τώρα είναι εγκαταλελειμμένο, μαρτυρά την αίγλη του χτες. Παράθυρα με παντζούρια και μπαλκόνι με γείσο, κεραμίδια στην οροφή που εξέχουν ελαφρά. Το σήμερα και το χτες σε πλήρη αντιδιαστολή. Το χτες που χάνεται και μαζί του χάνεται και μια άλλη ποιότητα ζωής, δίνοντας τη θέση του στο σήμερα΄ ένα σήμερα απρόσωπο.
Σε άριστη κατάσταση, 2015, ακουαρέλα 70x70
Το κομμάτι των αντιθέσεων διακρίνεται και στο έργο με τίτλο Σε άριστη κατάσταση. Εδώ σε πρώτο πλάνο διακρίνεται το επάνω μέρος μιας παλιάς οικίας, στην οποία υπάρχουν ακόμα τα τόξα πάνω από τα παράθυρα και οι σκεπές με τα κεραμίδια. Στοιχεία δηλαδή που τη διαφοροποιούν από τα ολόιδια τσιμεντένια οικοδομήματα του δευτέρου επιπέδου, το οποίο καταλαμβάνει ουσιαστικά και όλη τη σύνθεση. Ακόμα και το φυσικό φως δυσκολεύεται να περάσει μέσα από τα κτίρια αυτά. Για ακόμα μια φορά ο Moretti επιμένει στην καταγραφή των αντιθέσεων του παλιού με το νέο, που γίνεται μέσω των οικοδομημάτων.
Αλλά, θα αναρρωτηθεί ο θεατής – αυτή είναι η μοναδική επιθυμία του Moretti; Η απάντηση είναι προφανής, φυσικά και όχι. Μέσω των έργων του θέλει να μιλήσει για το σύγχρονο τρόπο ζωής, που έχει αλλάξει ριζικά τα τελευταία χρόνια. Η αστικοποίηση, που είναι αποτέλεσμα της ανάγκης για εύρεση εργασίας, που γίνεται ίσως πιο εύκολη στα μεγάλα αστικά κέντρα, έχει οδηγήσει στην τεράστια αλλαγή του αρχιτεκτονικού τοπίου. Τεράστια ογκώδη κτίρια το ένα δίπλα στο άλλο, στεγάζουν ανθρώπους που εξαιτίας της δομής των κτιρίων δεν μπορούν, ακόμα και αν θέλουν, να επικοινωνήσουν.
Ένα ακόμα στοιχείο που παρατηρεί ο θεατής των έργων του Moretti είναι πως επιλέγει συνειδητά να μην περιγράψει τον περιβάλλοντα χώρο όπου βρίσκονται τα κτίρια αυτά. Έτσι ο θεατής αντιλαμβάνεται από την όψη των κτιρίων πως πρόκειται για φτωχές συνοικίες, χωρίς να όμως να μπορεί να ταυτίσει το κτίριο με την περιοχή. Ταύτιση υπάρχει μόνο όταν την επιθυμεί ο ίδιος ο ζωγράφος, όταν δηλαδή ο ίδιος μας το δίνει στον τίτλο του έργου, όπως συμβαίνει με το έργο Πλησίον σταθμού Ομονοίας Ι.
Πλησίον Σταθμού Ομόνοιας I, 2015, λάδι κολλάζ σε MDF, 90x90
Αυτή η μη ταύτιση χώρου και κτιρίου καθιστά το έργο του Moretti παγκόσμιο, καθώς άλλωστε αυτός είναι και ο στόχος του. Αυτές οι εικόνες δεν υπάρχουν μόνο σε περιοχές της Αθήνας, αλλά σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ευρώπης γενικότερα και της Αμερικής. Παντού δηλαδή. Η Αθήνα είναι απλά η αφορμή, μέσω της οποίας ο Moretti στηλιτεύει φαινόμενα της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, κάνοντας κοινωνό της προσπάθειάς του τον ίδιο το θεατή. Πώς; Με τη ρεαλιστική – ουσιαστικά φωτογραφική – απόδοση των έργων. Αυτό που γίνεται εκκωφαντικό μέσα από τη ρεαλιστική ματιά του Moretti είναι η ανάγκη για αλλαγή του ίδιου του ανθρώπου από την αλλοτρίωση, τη μοναξιά, την αποξένωση και τη φυγή από την πραγματική ζωή και τις χαρές της, που δεν μπορούν να υπάρξουν πίσω από κλειστά παράθυρα, κλειστές γρίλιες και κουρτίνες που σαν απόρροια έχουν το τεχνητό φως και τον τεχνητό αέρα των air condition.
Λίγα λόγια για την γκαλερί Τεχνοχώρος
Η γκαλερί Τεχνοχώρος είναι παιδί της κρίσης, καθώς γεννήθηκε και ανδρώθηκε μέσα σε αυτήν, όταν το 2010 η Ηλέκτρα Δουμά και ο πατέρας της Πέτρος Δουμάς αποφάσισαν να προβάλουν, μέσω του χώρου αυτού, τη δική τους αγάπη για την τέχνη. Μια αγάπη και ένα μεράκι που κρατάει χρόνια, και στεγάζεται στην οδό Λεμπέση 4. Στόχος τους, παρά την κρίση, είναι να αφήσουν πίσω τους ένα μικρό λιθαράκι, στον τεράστιο χώρο της Τέχνης. Δεν στοχεύουν σε ένα συγκεκριμένο κοινό, αλλά ακολουθώντας το δικό τους αισθητικό κριτήριο καλούν το κοινό να γίνει κοινωνός σε αυτή την προσπάθεια. Η κρίση των ημερών σαφώς επηρεάζει και την αγοραστική κίνηση, αλλά δεν επηρεάζει την αγάπη του κοινού για την τέχνη. Σταθερή λοιπόν στην αγάπη τους για αυτήν η Ηλέκτρα και ο Πέτρος Δουμάς προετοιμάζουν τις εκθέσεις τους τουλάχιστον ένα χρόνο πριν, τιμώντας με το άρτιο αισθητικό αποτέλεσμα το κοινό που τους ακολουθεί. Για την αρχή της σεζόν επιλέχθηκε ο Ιταλός ζωγράφος Francesco Moretti, συνεργάτης της γκαλερί χρόνια, με την έκθεση που έχει σα θεματική το Αθηναϊκό αστικό τοπίο, ενώ θα ακολουθήσει η έκθεση των Αμήλια Παπαγεωργίου και Βίβιαν Χαλκίδη.
Λαμπρινή Μπενάτση
Ιστορικός Τέχνης
MA of Arts University of Essex
Υπ. Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης
