Παρατηρώντας τα έργα του Φανμπούκελ διαπιστώνει κανείς πως στην πλειονότητά τους παρουσιάζουν τον άνθρωπο σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Τα σώματα των μορφών που ζωγραφίζει ή σμιλεύει είναι συμπιεσμένα, ογκώδη, τετραγωνισμένα και άλλοτε στρογγυλεμένα. Αλλά και τα χέρια και τα πόδια των μορφών είναι μεγάλα, τεράστια. Το ερώτημα είναι γιατί ο Φανμπούκελ ζωγραφίζει έτσι τις μορφές του. Η απάντηση είναι πως τα χέρια δηλώνουν την επαφή με τον άνθρωπο, αλλά και τη δημιουργία, καθώς μέσω αυτών, μπορούν να παραχθούν εικόνες και μορφές, τέχνη δηλαδή. Ας θυμηθούμε εδώ ένα μεγάλο ποιητή, τον Τάσο Λειβαδίτη που κινείται στο ίδιο κλίμα. Ο Λειβαδίτης γράφει απευθυνόμενος στην αγαπημένη του: Δώσε μου τα χέρια σου να κρατήσω τη ζωή μου. Και αλλού σημειώνει: Δώσε᾿ μου το χέρι σου φυσάει,/ δώσ᾿ μου το χέρι σου.

Η ελευθερία εκφράζεται από τον Φανμπούκελ και με τα πόδια. Αυτά θα τον φέρουν σε άλλα μέρη, άλλους τόπους, μακριά από τους δύσκολους χώρους της νεανικής του ηλικίας. Όμως τα πόδια δεν είναι μόνο μεγάλα, είναι και γυμνά. Αυτή η γυμνότητα των ποδιών, αξίζει να σημειωθεί, καθώς τον φέρνει σε επαφή με τη γη που είναι το τώρα, αλλά και το χθες και οι αναμνήσεις. Ο Φανμπούκελ δεν θέλει εμπόδια, για αυτό και τα σχεδιάζει γυμνά. Θέλει την άμεση επαφή. Ταυτόχρονα θα τονίσει και τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των προσώπων∙ τα μεγάλα μάτια αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα. Άλλοτε τα μάτια στρέφονται προς τον θεατή, σαν να συνομιλούν μαζί του και άλλοτε κοιτούν αλλού, σαν να συμβαδίζουν και αυτά με τις σκέψεις του εικονιζόμενου προσώπου. Στα τελευταία του έργα ο Φανμπούκελ δεν θα σχεδιάσει χαρακτηριστικά στα πρόσωπα, παρά μόνο σχηματοποιημένα στοιχεία. Είναι η εποχή που δεν τον ενδιαφέρει πια ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά η μορφή που διατηρείται στην αιωνιότητα.

Στην Ελλάδα ο Φανμπούκελ θα γνωρίσει την άλλη πλευρά της ζωής, την όμορφη, την ανέμελη. Είδε ανθρώπους να γλεντούν και γλέντησε και ο ίδιος, είδε ερωτευμένους και ερωτεύτηκε και ο ίδιος. Αυτή την πλευρά της ζωής θα την αποδώσει στα έργα του. Ζευγάρια που χορεύουν, ζευγάρια ερωτευμένα και αγκαλιασμένα. Άνθρωποι που παίζουν μουσική, όπου το μουσικό όργανο τις περισσότερες φορές θαρρείς πως γίνεται μέλος αναπόσπαστο του σώματος.

Γυναίκα Ξαπλωμένη

Γυναίκα σε κίτρινο καρό

Το γυναικείο σώμα ο Φανμπούκελ θα το σχεδιάσει χυμώδες και θα τονίσει το στήθος και την ηβική χώρα, στοιχεία δηλαδή της μητρότητας και του ερωτισμού. Και παρά το γεγονός ότι ο Φανμπούκελ δημιουργεί ουσιαστικά ερωτικά γυμνά επιλέγει να σχεδιάσει όχι ένα «ιδανικό πρότυπο», αλλά ένα ρεαλιστικό σώμα, το οποίο με τη στάση του, το βλέμμα του, την προβολή των ερωτικών του σημείων θα εκπέμψει ερωτισμό. Όλα αυτά τα αισθάνεται ο θεατής, ο οποίος γνωρίζει ότι δεν μπορεί να αγγίξει τη γυναίκα, το ποθητό δηλαδή αντικείμενο και γι’ αυτό μεταθέτει τον εαυτό του στον πίνακα διαμέσου της φαντασίας. Ο θεατής ακόμη μέσω του χρώματος μπορεί να εστιάσει πιο εύκολα στο γυμνό σώμα της γυναίκας.

Τέλος, αυτό που παρατηρεί ο θεατής κοιτώντας τα γυμνά του Φανμπούκελ είναι πως παραπέμπουν στα σώματα Ολλανδών ζωγράφων όπως ο Rembrandt και ο Rubens. Και εκείνοι δεν επιλέγουν ένα «ιδανικό σώμα», αλλά ένα ρεαλιστικό γυμνό.

Πάρτι

Διαπιστώνουμε λοιπόν πως ο Φανμπούκελ, ο Ολλανδός ζωγράφος που έζησε 30 χρόνια στην Ελλάδα, κινείται πρώτα απ’ όλα στην παράδοση της χώρας του. Έτσι πίνακες όπως το Πάρτι (τρίπτυχο) με τη ζωντάνια του, τις λαϊκές μορφές, τα μουσικά όργανα (νεότερα, πιο σύγχρονα βέβαια όπως το πιάνο) μας παραπέμπουν σε αντίστοιχες γιορτές και πίνακες του Μπρέγκελ.

Καπνίστρια

Στο έργο με τίτλο Καπνίστρια, ο Φανμπούκελ θα εκφραστεί κυβιστικά, αλλά ταυτόχρονα θα αντλήσει στοιχεία και από το Βερμέερ, τα πλακάκια στο δάπεδο παραπέμπουν στον Βερμέερ. Εκείνο όμως που παρατηρεί κανείς στον πίνακα αυτό, και ανήκει στην καλλιτεχνική δεξιοτεχνία του Φανμπούκελ, είναι ο τρόπος με τον οποίο όλη η σκηνή με τη συνύπαρξη του κάθετου και οριζόντιου άξονα τείνει να προβάλει τη συνύπαρξη και τη σύζευξη μορφής και τσιγάρου. Αντίστοιχα στοιχεία παρατηρούμε και στο έργο με τίτλο Μουσική δωματίου. Η γυναικεία μορφή που παίζει μουσική δικαιολογεί απόλυτα τη σύλληψη του καλλιτέχνη για τη μεγιστοποίηση και την υπέρβαση του ρεαλιστικού στην απεικόνιση των δακτύλων. Όλα αυτά δηλώνουν μια κυριαρχία πάνω στο μουσικό όργανο και ταυτόχρονα την πολυπλοκότητα της κίνησης που έχει το ευχάριστο μουσικό αποτέλεσμα.

Μουσική Δωματίου

Η κυβιστική απόδοση των προσώπων θα φανεί και σε άλλα έργα, όπως στους πίνακες με τα ζευγάρια που χορεύουν. Όμως πρέπει να τονιστεί πως ο Φανμπούκελ κινείται στα όρια του πρώιμου κυβισμού, καθώς δεν φτάνει στην απόλυτη διάσπαση της φόρμας, παραμένοντας σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό ρεαλιστής. Τα χέρια και τα πόδια είναι αυτά που ξεφεύγουν από την ρεαλιστική απόδοση.

Ζευγάρι

Σε ένα έργο του το αγκαλιασμένο ζευγάρι, με ροζ λουλουδάτο φόρεμα εκείνη και μπλε ριγέ μπλούζα εκείνος, δηλώνει ερωτισμό, αλλά και οικειότητα, θαλπωρή που λαμβάνει ο ένας από τον άλλο. Πίσω και μακριά ήρεμα δέντρα και σπιτάκια ολοκληρώνουν αυτή την εικόνα της γαλήνης. Επομένως η φύση ενυπάρχει στο έργο, αλλά έρχεται σε δεύτερο πλάνο.

Σε άλλο πίνακα ένα ζευγάρι καθισμένο σε παγκάκι απολαμβάνει ηρεμία και γαλήνη καθώς τα χέρια του ενός αγγίζουν το σώμα του άλλου. Το ολοστρόγγυλο φεγγάρι στον ουρανό επιτείνει την αίσθηση της γαλήνης. Πάλι η φύση λοιπόν επανέρχεται στο έργο του.

Ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να σημειωθεί είναι πως ο Φανμπούκελ τονίζει τα περιγράμματα των μορφών, αλλά και των υπόλοιπων αντικειμένων που βρίσκονται στον πίνακα. Επίσης δεν πλάθει τις μορφές με τη βοήθεια του σκιοφωτισμού. Έτσι οι μορφές του κινούνται ουσιαστικά στη δισδιάστατη επιφάνεια του πίνακα.

Συμπιεσμένη Φιγούρα

Παίζοντας μαντολίνο

Τα γλυπτά σε πέτρα όπως η Συμπιεσμένη φιγούρα, σε άλλο ύφος, μας οδηγούν στις απαρχές της γλυπτικής σε νεολιθικά θέματα δηλαδή. Το γλυπτό με τίτλο Παίζοντας μαντολίνο μας οδηγεί ξανά στη θεματολογία του καλλιτέχνη.

Όμως ένα μικρό μπρούτζινο γλυπτό, χωρίς να ξεφεύγει και αυτό από τη γραμμή του καλλιτέχνη, θεωρούμε ότι επηρεάζεται από αλλού. Καθώς σκύβει το κεφάλι και το ακουμπάει στα διπλωμένα χέρια του και αυτά με τη σειρά τους ακουμπούν στα πόδια, σε μια έκφραση πόνου και θλίψης, θυμίζει το μικρό δουλάκι της στήλης του Ιλισού που θρηνεί σιωπηλά την απώλεια του αφέντη του.

Ο Φανμπούκελ λοιπόν αφού έχει εμβαπτιστεί στα νάματα της παράδοσής του, δίνει το δικό του στίγμα. Ζωγράφος, γλύπτης, ανθρωποκεντρικός πάντα, αποδίδει στιγμές της ζωής, του λαϊκού ανθρώπου. Ζωντανοί, καθημερινοί άνθρωποι οι χορευτές και οι οργανοπαίχτες, με πόδια γυμνά που πατούν κατευθείαν στο έδαφος, σαν να παίρνουν δύναμη απ’ αυτό και με χέρια πλατιά και μεγάλα, με διάθεση δηλαδή να επικοινωνήσουν με τον άλλο άνθρωπο. Ο χορός είναι μια μορφή επικοινωνίας και επαφής σωματικής.

Θα λέγαμε ότι ο Φανμπούκελ είναι ένας πολυσχιδής και ποικιλόμορφος καλλιτέχνης. Οι πηγές έμπνευσής του ξεκινούν από την φλαμανδική τέχνη και φτάνουν ως τη νεολιθική εποχή. Ταυτόχρονα στο γλυπτό του έργο βλέπουμε συναισθήματα διαφορετικά, όπως χαρά, μελαγχολία και θλίψη. Όμως και η χαρά και η θλίψη είναι ανθρώπινα συναισθήματα. Και τα δυο ενυπάρχουν στο έργο του καλλιτέχνη που τίμησε ο Δήμος της Ραφήνας.

Λαμπρινή Μπενάτση
Ιστορικός Τέχνης
MA of Arts University of Essex, U.K.
Υπ. Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης