Σε αυτό το σημείο, χρήσιμο θεωρώ να αναφέρω κάποια πράγματα για τη ζωή και το έργο του, ώστε να κατανοήσει κανείς καλύτερα τη ροή της έκθεσης.
Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Το 1928 συμμετείχε, για πρώτη φορά, σε ομαδική έκθεση στο «Άσυλο Τέχνης». Την ίδια χρονιά εγγράφηκε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών με δασκάλους, μεταξύ άλλων, τον Μπισκίνη, τον Βικάτο, τον Θωμόπουλο και τον Παρθένη. Για τον τελευταίο μάλιστα έχει αναφέρει: «πολλά οφείλω στον Κωστή Παρθένη, που η αυστηρή -σαν σουηδική γυμναστική- διδασκαλία του μου επέτρεψε να πλησιάσω με άνεση τη λεγόμενη κλασική τέχνη».
Το 1929 επηρεάστηκε από τη σχεδιαστική δεινότητα του Γαλάνη. Τα χρόνια αυτά σημαδεύουν το πρώιμο έργο του. Δε νιώθει την ανάγκη μόνο για μια νέα ζωγραφική, αλλά θέλει να βρει τί είναι η Ελλάδα σαν παράδοση, ζώντας από μικρός ανάμεσα σε δυο κόσμους- της παράδοσης και του νέου που έρχεται από την Ευρώπη.
Παράλληλα μαθήτευσε κοντά στον Φ. Κόντογλου, που τον εμύησε στη βυζαντινή ζωγραφική, ενώ μελέτησε τη λαϊκή αρχιτεκτονική κι ενδυμασία. Την ίδια εποχή γνωρίζει τη ζωγραφική του Καραγκιόζη, τις αφίσες των καραγκιοζοπαιχτών και γοητεύεται.
Μαζί με τους Πικιώνη, Κόντογλου και 'Αγγελο Χατζημιχάλη πρωτοστάτησε στο αίτημα της εποχής για την ελληνικότητα της τέχνης, τοποθετώντας έτσι τον εαυτό του στους σημαντικότερους καλλιτέχνες της «Γενιάς του ?30».
Στα 1935-6, αφού πρώτα επισκέφτηκε τη Κωνσταντινούπολη, ταξίδεψε στο Παρίσι και στην Ιταλία. Ήρθε σ' επαφή με δημιουργίες της Αναγέννησης και του Ιμπρεσιονισμού, αλλά και του Σουρεαλισμού και άλλων μοντέρνων κινημάτων. Ανακάλυψε το έργο του Θεόφιλου και γνώρισε καλλιτέχνες όπως ο Ματίς κι ο Τζιακομέτι κ.ά. Το '38, δυο χρόνια μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα πραγματοποίησε την πρώτη ατομική του έκθεση στο κατάστημα Αλεξοπούλου της οδού Νίκης στην Αθήνα. Το '40 επιστρατεύτηκε κι υπηρέτησε στο Μηχανικό. Το '47 πραγματοποίησε 2 ατομικές εκθέσεις με υδατογραφίες και θεατρικά προσχέδια. Το '51 εξέθεσε σε Παρίσι και Λονδίνο και το '53 υπέγραψε συμβόλαιο με τη Γκαλερί Ιόλας της Νέας Υόρκης. Το '56 υπήρξε υποψήφιος για το Βραβείο Γκούγκενχαϊμ και το '58 πήρε μέρος στη Μπιενάλε της Βενετίας.
Το 1967 με 1974, περίοδο στρατιωτικής δικτατορίας αυτοεξορίσθηκε στο Παρίσι. Η δουλειά του εκεί χαρακτηρίζεται από φροντίδα για τη ματιέρα και από συνθέσεις μεγάλου μεγέθους με στοιχεία από το νέο περιβάλλον.
Το 1980 επέστρεψε στην Ελλάδα και έμεινε εκεί ως το θάνατό του, το 1989 στην Αθήνα.
Το '82 άνοιξε το Μουσείο Γ. Τσαρούχη στο Μαρούσι στο σπίτι του, που ο ίδιος το μετέτρεψε, παραχωρώντας τη προσωπική συλλογή των έργων του. Παράλληλα λειτουργεί το Ίδρυμα Τσαρούχη με σκοπό τη διάδοση του έργου του.
Πέρα από το εικαστικό του έργο, έμεινε γνωστός κι ως ο κορυφαίος σκηνογράφος της Ελλάδας, αφού φιλοτέχνησε τα σκηνικά, κοστούμια και μάσκες για πάνω από 100 παραστάσεις, όπως την προαναφερόμενη «Πριγκίπισσα Μαλέν» του Μέτερλινγκ, την «Ερωφίλη» του Χορτάτζη(σηματοδοτεί και τη συνεργασία του με τον Κουν), την «Τραβιάτα» του Βέρντι, την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ, το «Γαμήλιο Εμβατήριο» του Τερζάκη, τους «Άθλιους» του Ουγκώ, τις «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, παραστάσεις της Σοφίας Βέμπο κ.α. . Συνεργάστηκε με την Ντάλας Σίβικ Όπερα του Τέξας, τη Σκάλα του Μιλάνου, το Κόβεντ Γκάρντεν, το Εθνικό Λαϊκό Θέατρο της Γαλλίας, το Τεάτρο Ολύμπικο της Βιτσέντζα και με τους σημαντικότερους ηθοποιούς και σκηνοθέτες της εποχής (Κάρολος Κουν, Αλέξης Μινωτής, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αιμίλιος Βεάκης, Κατερίνα Ανδρεάδη, Κατίνα Παξινού, Μελίνα Μερκούρη, Έλλη Λαμπέτη, Μαρία Κάλλας και άλλοι).
Το '77 ανέβασε ο ίδιος τις "Τρωάδες" του Ευριπίδη σε δική του νεοελληνική απόδοση με δική του διδασκαλία και σκηνογραφία. Ασχολήθηκε επίσης με την εικονογράφηση βιβλίων, τη μετάφραση και συγγραφή βιβλίων για τη τέχνη.
ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ Γ.ΤΣΑΡΟΥΧΗ:
- Γαλάνης (σχέδιο)
- Παρθένης (σχέδιο)
- Κόντογλου (ανατολίτικος μυστικισμός και βυζαντινή τέχνη)
- Καραγκιόζης (σύλληψη πραγματικότητας)
- Λαϊκή τέχνη (λαϊκά στοιχεία που προέρχονται από την πραγματικότητα)
- Ματίς (ηχηρό και μεγάλο χρώμα)
- Επηρεάστηκε από πολλούς, η κύρια επιρροή στο έργο του είναι η δική του, η εμπειρία του από τη ζωή.
- Επαφή με τα πράγματα, αγάπη για τον κόσμο
- Συγκρατημένος συμβολισμός (στο ώριμο έργο του, Παρίσι)
- Ζωγράφος που στοχάζεται, πειραματίζεται
- Κυρίως θέμα του έργου αποτελεί η ανθρώπινη φιγούρα κεντρική, γυμνή ή ντυμένη
- Άνθρωποι απλοί και λαϊκοί
- Αθωότητα να πλησιάζει τα πράγματα σαν να τα βλέπει για πρώτη φορά
- Παραδοσιακή όραση και αισθητική του ωραίου, μέσα, όμως από τη ζωγραφική εμπειρία του ίδιου του καλλιτέχνη
- Πραγματικά αντικείμενα με σχήμα σαφές και ευανάγνωστο
- Χρώμα ηδονικό
- Έντονος αισθησιασμός και ερωτισμός, πιθανή απόρροια των ομοφυλοφιλικών τάσεων, σύμφωνα με πολλούς, του Τσαρούχη
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ
Εκατό χρόνια συμπληρώνονται το 2010 από τη γέννηση του κορυφαίου ζωγράφου, σκηνογράφου και ενδυματολόγου Γιάννη Τσαρούχη, που με σχεδόν 70 χρόνια καλλιτεχνικής δημιουργίας εμπλούτισε την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας.
Το Μουσείο Μπενάκη, το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη και το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τραπέζης Κύπρου, θέλοντας να τιμήσουν το μεγάλο αυτό καλλιτέχνη οργάνωσαν ένα μεγάλο εκθεσιακό αφιέρωμα, το οποίο φιλοξενείται στους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς, από τις 19 Δεκεμβρίου του 2009 έως τις 14 Μαρτίου του 2010.
Πρόκειται για την πρώτη αναδρομική έκθεση έργων του Γιάννη Τσαρούχη που παρουσιάζεται στην Αθήνα.
Η έκθεση έχει τίτλο: «Γιάννης Τσαρούχης 1910-1989» και σκοπός της είναι να αναδείξει το πολύπτυχο έργο του καλλιτέχνη, να παρουσιάσει μια πλήρη εικόνα του πλούσιου ζωγραφικού του έργου (πίνακες, εικονογραφήσεις βιβλίων κ.ά.), καθώς και της καθοριστικής συμβολής του στο νεοελληνικό θέατρο (μακέτες σκηνικών, κοστουμιών κ.ά.). Για το λόγο αυτό, περισσότερα από 670 έργα παρουσιάζονται στο ισόγειο και τον όροφο του μουσείου, που ανήκουν σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Την επιμέλεια της έκθεσης έχει αναλάβει η Νίκη Γρυπάρη, ενώ τον σχεδιασμό υπογράφει η Λίλη Πεζανού, ανηψιά του Γ.Τσαρούχη και επικεφαλής του Ιδρύματος Γ.Τσαρούχη. Το σχεδιασμό υπογράφει η Λίλη Πεζανού.
Στο Γιάννη Μόραλη, που "έφυγε" στις 20/12/2009 σε ηλικία 93 ετών, αφιέρωσε η Νίκη Γρυπάρη την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, επειδή, όπως είπε, ήταν φίλοι με τον Γιάννη Τσαρούχη και μοίραζαν φωτογραφίες των έργων, ο ένας του άλλου, όταν και οι δύο βρέθηκαν να αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα, στην Μπιενάλε της Βενετίας το?58.
Την έκθεση συνοδεύει ένας κατάλογος 405 σελίδων με τα έργα της έκθεσης, χρονολόγιο της ζωής του καλλιτέχνη με μικρό φωτογραφικό υλικό, ένα κείμενο του Ανδρέα Εμπειρίκου, με τίτλο "Γιάννης Τσαρούχης, ο θρίαμβος της αισθησιακής ζωγραφικής" και δύο κείμενα του Οδυσσέα Ελύτη, για τον Γιάννη Τσαρούχη. Γράφουν για τον ζωγράφο οι Αγγελος Δεληβοριάς, Νίκη Γρυπάρη, Ευγένιος Ματθιόπουλος, Αλέκος Λεβίδης, Παναγής Βουρλούμης, Έλγκα Καββαδία, Χλόη Obolensky.
Την έκθεση συμπληρώνει η προβολή τεσσάρων κινηματογραφικών αφιερωμάτων στον Γιάννη Τσαρούχη, με πληροφορίες για τη ζωή, το έργο και την προσωπικότητά του, ευγενική παραχώρηση των δημιουργών, Δημήτρη Βερνίκου, Φώτου Λαμπρινoύ, Λάκη Παπαστάθη και Ηρώς & Γιώργου Σγουράκη καθώς και των παραγωγών τους.
- Γιάννης Τσαρούχης. Σπουδή για πορτρέτο
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Βερνίκος
Παραγωγή: Δημήτρης Βερνίκος, 1980-1981
Διάρκεια: 77? - Γιάννης Τσαρούχης
Εκπομπή: Αναζητώντας τη Χαμένη Εικόνα
Σκηνοθεσία: Λάκης Παπαστάθης
Παραγωγή: Cinetic, 1990
Διάρκεια: 28?:13?? - Γιάννης Τσαρούχης (α? & β? μέρος)
Εκπομπή: Μονόγραμμα
Σκηνοθεσία: Νίκος Τριανταφυλλίδης
Αρχείο Γιώργου & Ηρώς Σγουράκη
Παραγωγή: Γιώργος Σγουράκης, 1983
Διάρκεια: 26?:30?? (α? μέρος) και 29?:00?? (β? μέρος) - Ο Πειραιάς του Γιάννη Τσαρούχη
Εκπομπή: Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη
Σκηνοθεσία: Φώτος Λαμπρινός
Αρχείο Γιώργου & Ηρώς Σγουράκη
Παραγωγή: 1980
Διάρκεια: 27?:28??
Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ
Μια τεράστια oυρά συνάντησα την Κυριακή 27/12/2009 το μεσημέρι, όταν έφτασα στο Μουσείο Μπενάκη, στο κτίριο της οδού Πειραιώς για να επισκεφθώ την έκθεση του Γ. Τσαρούχη. Η φήμη του καλλιτέχνη και η διαφήμιση έπιασαν τόπο και πολλοί Αθηναίοι έσπευσαν να θαυμάσουν τα έργα του. Ο πολύς κόσμος δεν είναι ποτέ πλεονέκτημα σε μία έκθεση, αλλά το πλήθος των έργων και η ομορφιά τους σε αποζημιώνει.
Στο διάδρομο της εισόδου, πριν ξεκινήσει η έκθεση, ένα μεγάλο ψηφιδωτό του Τσαρούχη 3,7Χ2,02μ, υποδέχεται τους επισκέπτες. Υπάρχει, όμως, η πιθανότητα να μην το δει κανείς αν μπει βιαστικά στους χώρους των εκθεμάτων. (Να έχετε το νου σας!)
Με την είσοδο στην πρώτη αίθουσα του ισογείου αντικρίζει κανείς μια αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη, δίπλα στο χρονολόγιο της ζωής του που καλύπτει όλον τον τοίχο.
Τα εκθέματα ξεκινούν με έργα από τα νεανικά χρόνια του καλλιτέχνη και συνεχίζουν με χρονολογική σειρά. Πρώτο έργο, ουσιαστικά, είναι το ?Καράβια στο ηλιοβασίλεμα? που φιλοτέχνησε το 1917, όντας μόλις 7 χρονών. Κοντά του, τοπία και νεκρές φύσεις, κυρίως με νερομπογιά (έργα δημιουργημένα πριν την είσοδο του στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών), αλλά και αντίγραφα φαγιούμ, αγιογραφίες, ελληνικές εικόνες, μια μεγάλη σπουδή γυμνού, σχέδια με μελάνι και μολύβι, λάδια κυβιστικού χαρακτήρα και μια σειρά ποδηλάτες μας φτάνουν στο 1935. Ένα χασάπικο, ένα ζαχαροπλαστείο, ένα ιχθυοπωλείο και πολλά από τα γνωστά πορτρέτα νέων του Γιάννη Τσαρούχη κλείνουν την επόμενη τετραετία. Μεταξύ τους βρίκονται ο «Σκεπτόμενος», o «Ποδηλάτης σε φόντο του Σπαθάρη», ο «Νέος με άσπρα λινά», ο «Νέος στο παράθυρο με φανέλα της ΑΕΚ».
Από το 1939 μέχρι το 1954 συναντάμε φουστανελοφόρους, φαντάρους, τύπους Ελληνίδων, τους πολυαγαπημένους ναύτες του ζωγράφου, έρωτες και άνδρες και δύο ζωγραφισμένες πόρτες (Ναύτης / Ναύτης και Χωρική). Στον ίδιο χώρο βρίσκεται η επιβλητική "Ξεχασμένη φρουρά" και άλλα έργα από το ?54 και μετά, όπως εσσατζήδες, τοπία, σπίτια και καφενεία, μεταξύ των οποίων το "Καφενείο Νέον".
Δύο μικροί χώροι προβολών, ο ένας δίπλα στον άλλο (γεγονός που χαλάει την ακουστική), οδηγούν σε μια πολύ μεγάλη αίθουσα με έργα του Τσαρούχη από το ?60 μέχρι το ?80.
Εικόνες λιμανιών, συμπεριλαμβανομένου του Πειραιά ? γενέτειρα του καλλιτέχνη από χρωστικές σκόνες, νερομπογιές και σχέδια κυρίως, αλλά και ελαιογραφίες από ναύτες (εδώ βρίσκουμε και το ?Χέρια Ναύτη?, 1962) μας προϋπαντούν σε αυτή την αίθουσα. Περιμετρικά στους τοίχους της μπορεί να δει κανείς, νεκρές φύσεις με βάζα και λουλούδια, το μεγάλο πορτρέτο του Θεόφιλου ως Μ. Αλέξανδρο, το περίφημο ?Ζεϊμπέκικο?, το ?Μαρτύριο του Αγ. Σεβαστιανού?, τις ?4 εποχές?, τους ?Μήνες του χρόνου?, σπουδές και άλλα πορτρέτα.
Τελευταίο έκθεμα του ισογείου αποτελεί μια σύνθεση από τριαντάφυλλα σε βάζο φτιαγμένα από χαρτί τουαλέτας και ψεύτικα φύλλα σε προστατευτικό γυαλί.
Χορτασμένος ο επισκέπτης από τα εικαστικά έργα του ισογείου, ανεβαίνει στον πρώτο όροφο, όπου ένας μικρότερος, σαφώς, χώρος φιλοξενεί τον ?θεατρικό? Τσαρούχη. Πολλά σχέδια και μακέτες ? κυρίως με γκουάς, νερομπογιές και ακουαρέλες ? από σκηνικά και κουστούμια πλημμυρίζουν την αίθουσα. Ακόμα εκτίθενται κάποιες χάρτινες μάσκες (μάσκα άγγελος, μάσκα ? κύλινδρος, μάσκα νέου με μπούστο κ.α) από ιδιωτικές συλλογές και από το ίδρυμα Γ. Τσαρούχη.
Εντυπωσιακό είναι επίσης το φωτογραφικό υλικό από τις ποικίλες παραστάσεις για τις οποίες εργάσθηκε ο Γ. Τσαρούχης με τον ένα η τον άλλο τρόπο.
Στο ισόγειο του μουσείου, στο πωλητήριο μπορεί κανείς να αγοράσει τον μεγάλο κατάλογο στην τιμή των 50?, αλλά και άλλα βιβλία που αφορούν στον καλλιτέχνη και αντικείμενα χρηστικά και διακοσμητικά εμπνευσμένα από τα έργα του.
Πολύ καλή στο σύνολο της θεώρησα την έκθεση, είναι μια μοναδική ευκαιρία για το ευρύ κοινό αλλά και για το γνώστη της τέχνης του Τσαρούχη να αποκτήσει μια συνολική εικόνα για το έργο αυτού του μεγάλου καλλιτέχνη.
Άλλωστε, «Στον Τσαρούχη θα χρωστάμε ένα μεγάλο μέρος από όσες εμπειρίες έπλασαν την αυτογνωσία μας, όταν ακόμα μπορούσαμε να ονειρευόμαστε».
ΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Ωράριο λειτουργίας:
Τετ., Πέμ., Κυρ.: 10.00π.μ-18.00μ.μ
Παρ., Σάβ.: 10.00π.μ-22.00μ.μ
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης «Γιάννης Τσαρούχης 1910-1989», το κτήριο της οδού Πειραιώς θα παραμείνει ανοικτό τις Δευτέρες και τις Τρίτες του Δεκεμβρίου 2009 και του Μαρτίου 2010:
Δευτέρα 21 και Τρίτη 22 Δεκεμβρίου 2009, 10.00π.μ ? 18.00μ.μ
Δευτέρα 28 και Τρίτη 29 Δεκεμβρίου 2009, 10.00π.μ ? 18.00μ.μ
Δευτέρα 1 και Τρίτη 2 Μαρτίου 2010, 10.00π.μ ? 18.00μ.μ
Δευτέρα 8 και Τρίτη 9 Μαρτίου 2010, 10.00π.μ ? 18.00μ.μ
Το ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ του κτηρίου της Πειραιώς θα παραμείνει επίσης ανοικτό τις ίδιες ώρες.
Διεύθυνση: Μουσείο Μπενάκη
Κτήριο οδού Πειραιώς
Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου
Τηλ. 210 3453111
VIDEOS
Βιβλιογραφία:
- Έλληνες ζωγράφοι, 20ος αιώνας / ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΛΙΣΣΑ
- Γιάννης Τσαρούχης 1910-1989, κατάλογος έκθεσης / ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ
- Γιάννης Τσαρούχης, σύγχρονοι Έλληνες εικαστικοί, Γιάννης Μπόλης / ΤΑ ΝΕΑ
- Ξενάγηση στην Εθνική Πινακοθήκη με τη διευθύντρια Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα/ ΕΚΔOΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΣ-ΜΟΥΣΕΊΟΥ ΑΛΕΞAΝΔΡΟΥ ΣΟYΤΖΟΥ
- Ιστοσελίδα του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη
- Ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη
- Iστοσελίδα της wikipedia
- Ιστοσελίδα peri-grafis.com, nooz.gr και άλλες σελίδες με αναφορές στον καλλιτέχνη
- Προσωπικές εκτιμήσεις και εντυπώσεις από την επίσκεψη στο Μουσείο Μπενάκη
