Ασχολήθηκε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στην τέχνη με την αναπαράσταση της ζωής στη μεγαλούπολη. Παρόλο που εξέθετε για ένα διάστημα με τους ιμπρεσιονιστές, η σχέση του μαζί τους ήταν αμφίβολη, αφού τον ενδιέφεραν τα τοπία και η ζωγραφική στην ύπαιθρο. Δούλευε πάντα στο εργαστήριο του, συχνά σκιτσάροντας από μνήμης και χλεύαζε τους ζωγράφους τοπίων, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι απεικόνιζαν την αληθινή φύση. Δήλωνε ότι η τέχνη είναι ένα ψέμα, ότι είναι κάτι τεχνητό, τίποτα στην τέχνη δεν έπρεπε να μοιάζει με ατύχημα. Επηρεάστηκε από τη Γιαπωνέζικη χαρακτική, η οποία ήταν πολύ δημοφιλής εκείνη την εποχή και της οποίας η προοπτική φαινόταν ασυνήθιστη στα μάτια του Δυτικού κόσμου. Η φωτογραφία επίσης επηρέασε τις συνθέσεις του και αυτό είναι εμφανές στην τοποθέτηση και την αποκοπή των θεμάτων του. Ήταν από τους πρώτους καλλιτέχνες που αντιλήφθηκαν τα οφέλη, αλλά και τα αρνητικά της φωτογραφίας στην τέχνη.
Τον απασχολούσε ιδιαίτερα η τέχνη του παρελθόντος, έμαθε να σχεδιάζει άλογα μελετώντας αρχαϊκά αγάλματα και παλιούς κλασικούς ζωγράφους. Τον ενδιέφερε με πάθος το σχέδιο και η άψογη τεχνική και θαύμαζε ιδιαίτερα τον Ενγκρ. Και όμως η αίσθηση της επικαιρότητας είναι εξίσου αυθεντική και ίσως πιο ριζοσπαστική απ? όλων των ιμπρεσιονιστών ζωγράφων. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ζωγραφίζοντας πορτρέτα.
Ο Degas προτιμούσε τη φτηνή και κακόγουστη νυχτερινή πραγματικότητα των φωτισμένων με γκάζι δρόμων και καφενείων από τα χαρούμενα και υγιή τοπία του Μονέ και του Ρενουάρ. Ήταν ερωτευμένος με τη σύγχρονη ζωή όπως μαρτυρούν πίνακες με χορεύτριες αλλά και πλύστρες.
Στην πορεία του επιδίωκε να προβάλει την εντύπωση του χώρου και την αίσθηση τρισδιάστατων μορφών, όπως φαίνονται από τις πιο απροσδόκητες οπτικές γωνίες. Γι? αυτό διάλεγε τα θέματα του από τον κόσμο του μπαλέτου και ζωγράφιζε σκηνές από ιπποδρομίες, caf?s ή θέατρα, καθώς και γυναίκες που εργάζονταν ως καπελούδες, ή ασχολούνταν με το σιδέρωμα ή την προσωπική τους υγιεινή και όχι από το ύπαιθρο. Οι πιο επιτυχημένοι του πίνακες ήταν αυτοί που απεικόνιζαν χορεύτριες μπαλέτου. Κανένας πριν το Degas δεν ασχολήθηκε με μπαλαρίνες.
Παρακολουθώντας τις πρόβες του μπαλέτου είχε την ευκαιρία να βλέπει σώματα από όλες τις πλευρές, στις πιο ποικίλες στάσεις. Κοιτάζοντας τη σκηνή από ψηλά έβλεπε τις μπαλαρίνες να χορεύουν ή να ξεκουράζονται σε στάσεις άκομψης χαλάρωσης, εξουθενωμένες, με τα χαρακτηριστικά τους χαλαρά, στερημένες από κάθε ερωτική ή άλλου είδους χάρη. Μελετούσε έτσι την περίπλοκη προοπτική και την επίδραση του σκηνικού φωτισμού στο πλαίσιο της ανθρώπινης μορφής. Δεν τον ενδιέφεραν οι χορεύτριες επειδή ήταν όμορφα κορίτσια. Τον άφηναν αδιάφορο οι αλλαγές στη διάθεση τους. Τις κοίταζε με την απαθή αντικειμενικότητα με την οποία οι ιμπρεσιονιστές κοίταζαν το τοπίο γύρω τους. Εκείνο που τον ενδιέφερε ήταν η αλληλεπίδραση του φωτός και της σκιάς πάνω στην ανθρώπινη μορφή κι ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε να δώσει την αίσθηση της κίνησης ή του χώρου. Ήθελε να «πιάσει» αυτό που το κοινό δεν μπορούσε να δει. Συλλάμβανε μια τυχαία πόζα αναδημιουργώντας μια στιγμή στο χώρο, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα γλυπτά του. «Είχε μάτι χορογραφικό και κινηματογραφικό μαζί.»
Ακόμα πιο κυνικό είναι το βλέμμα του Degas στους πίνακες του με πλύστρες και σιδερώστρες την ώρα που χασμουριούνταν και ξύνουν την πλάτη τους. Εκείνοι που τον χαρακτηρίζουν μισογύνη στηρίζονται σ? αυτά κυρίως τα έργα και σε κάποια μεταγενέστερα παστέλ με γυναίκες που σκουπίζονται μετά το πρωινό τους λουτρό. Η αποστασιοποίηση του από τις γυναίκες ήταν μάλλον καλλιτεχνική παρά συναισθηματική. Οι γυναίκες του δεν έχουν στάσεις που προϋποθέτουν την ύπαρξη θεατών, όπως απαιτούσε το γυμνό μέχρι τότε. Είναι απλοί άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται παρά για τον εαυτό τους και την φυσική τους κατάσταση. Είναι σαν να τις κοιτάζεις από την κλειδαρότρυπα. Αυτή ακριβώς η ?αισθητική της κλειδαρότρυπας? είναι που φέρνει το έργο του και ειδικά τα γλυπτά του, τόσο κοντά στην ωμή καθημερινή πραγματικότητα.
Ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1870 ο Degas είχε εγκαταλείψει τις ελαιογραφίες και ζωγράφιζε σε παστέλ, μίγμα λαδιού και παστέλ, γκουάς, μελάνι, υδατόχρωμα, ή ένα συνδυασμό κάποιας τεχνικής από αυτές με μονοτυπία ή λιθογραφία, όπως στο έργο «Γυναίκες σε καφενείο» (1877) που είναι παστέλ πάνω σε μονοτυπία.
Ορισμένες από αυτές τις τεχνικές ο Degas τις είχε διδαχθεί από τις γιαπωνέζικες στάμπες. Αν και ήταν από τους πρώτους θαυμαστές και συλλέκτες της Ιαπωνικής τέχνης στην Ευρώπη (πάνω από το κρεβάτι του είχε κρεμασμένη μια σκηνή από γιαπωνέζικο δημόσιο λουτρό) είχε αφομοιώσει τόσο βαθιά, αλλά και τόσο διακριτικά ταυτόχρονα, τις γιαπωνέζικες επιδράσεις, ώστε η παρουσία των σχετικών επιρροών στα έργα του να περνάει σχεδόν απαρατήρητη.
Στη γλυπτική του ο Degas κινείται στο ίδιο πνεύμα με αυτό της ζωγραφικής του, όσο αφορά στην κίνηση και τα θέματα (πορτρέτα, λουόμενες, χορεύτριες, άλογα κτλ.). Στα γλυπτά που θεωρούνται πρώιμα έργα του Degas, αν και νατουραλιστικά στην προσέγγισή τους, η κίνηση είναι ήπια και η πρόθεση του καλλιτέχνη είναι να τα βλέπει κανείς από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία, όπως στην ακαδημαϊκή γλυπτική του 19ου αι. Εκείνη την εποχή, γεννήθηκε μια καινούργια γλυπτική γλώσσα στο έργο των πιο προοδευτικών γλυπτών. Οι στατικές πόζες και τα μνημειώδη γλυπτά αντικαταστάθηκαν από τον νατουραλισμό. Δόθηκε περισσότερη έμφαση στην κίνηση και στον όγκο. Τα γλυπτά του Degas εξελίχθηκαν γρήγορα καθώς αναζητούσε την κίνηση, την αληθινή γλυπτική κίνηση, τον διάλογο ανάμεσα στα στερεά και τα κενά της γλυπτικής μορφής. Τα γλυπτά του αναπτυγμένου του ύφους στόχευαν να μπορεί να τα δει κάποιος από όλες τις γωνίες. Περπατώντας γύρω τους ο θεατής αποκομίζει μια νέα εμπειρία διαδοχικής κίνησης.
Για πολύ καιρό, θεωρείτο δεδομένο ότι ο Degas άρχισε να δημιουργεί γλυπτά σε κερί και πηλό λόγω της επιδεινούμενης όρασής του. Όμως, ο Degas ήταν ένας ανήσυχος καλλιτέχνης ο οποίος απολάμβανε τον πειραματισμό και ασχολείτο με περισσότερα από ένα έργα τη φορά, συχνά αφήνοντας τα εγχειρήματά του ατελή. Στην ουσία, ήταν ένας αληθινός καλλιτέχνης πολυμέσων της εποχής του, πειραματιζόμενος με διαφορετικές μορφές τέχνης και υλικά. Πέρασε από τη ζωγραφική στη γλυπτική για προσωπική του τέρψη, έβλεπε τα γλυπτά του ως ασκήσεις που θα οδηγούσαν την τέχνη του ένα βήμα παραπέρα. Γι? αυτό και εξέθεσε όσο ζούσε μόνο ένα γλυπτό και γι΄ αυτό δε χύτευσε κανένα σε μπρούντζο ισχυριζόμενος ότι: ?είναι τεράστια ευθύνη να αφήσω πίσω κάτι σε μπρούντζο ? το μέσο αυτό είναι για την αιωνιότητα?.
Ο Degas προχωράει πέρα από τον Μπολόνια, όχι μόνο στο ότι μπορεί να ?κρύβει? τη δεξιοτεχνία του, αλλά και στην ερμηνεία της ίδιας της γλυπτικής φόρμας, σε αυτό που έχει αποκληθεί ?γλυπτική από μέσα?. Η αντίληψη του για την ανθρώπινη μορφή ξεπερνάει κατά πολύ την απλή γυμνότητα. Γι? αυτόν το ανθρώπινο σώμα είναι ένας απεριόριστα πολύπλοκος και εύπλαστος οργανισμός, πάντα μεταβαλλόμενος, ποτέ ακίνητος.
Δίκαια ο Renoir αποκάλεσε τον Degas ?τον μεγαλύτερο εν ζωή γλύπτη? και με αυτή την έννοια, είναι σαφές ότι με τον Degas ξεκίνησε η σύγχρονη εποχή της γλυπτικής.
Στο τέλος της ζωής του η όρασή του είχε επιδεινωθεί πολύ, καθόταν στο σπίτι με κλειστές κουρτίνες, δεν πήγαινε πια στην Op?ra να μελετά τις μπαλαρίνες, έπεσε σε κατάθλιψη, δε ζωγράφιζε, το κορμί του είχε παραιτηθεί. Η εμμονή του, όμως, με τις χορεύτριες παρέμεινε μέχρι το τέλος του.
Διάσημος όσο ζούσε, πέθανε 83 ετών, αποκαλούμενος «ο ζωγράφος των χορευτριών».
Η Πλήρης Συλλογή Γλυπτών του Edgar Degas στο Μουσείο Ηρακλειδών
Τα γλυπτά του Degas στην έκθεση αυτή, είναι χυτευμένα από μια πρόσφατα ανακαλυμμένη σειρά γύψινων, η οποία είχε δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια της ζωής του καλλιτέχνη, από τον γλύπτη και στενό φίλο του Degas, Bartholom?, ενώ όλα τα μπρούντζινα γλυπτά που βρίσκονται σήμερα σε μουσεία και σε ιδιωτικές συλλογές, χυτεύθηκαν από μια άλλη σειρά γύψινων εκμαγείων η οποία είχε δημιουργηθεί μετά το θάνατο του Degas. Αυτά τα εκμαγεία δημιουργήθηκαν από τα κέρινα προπλάσματα του καλλιτέχνη τα οποία είχαν υποστεί διάφορες αλλαγές και επισκευές μετά τον θάνατό του.
Έτσι, για πρώτη φορά θα είναι δυνατόν για τους ειδήμονες, τους μελετητές και το ευρύ κοινό να συγκρίνουν τα μπρούντζινα γλυπτά του καλλιτέχνη στις προ και μετά καταστάσεις τους, γεγονός σχεδόν απαράμιλλο στην ιστορία της τέχνης.
Η ΕΚΘΕΣΗ
Στο υπέροχο νεοκλασικό διατηρητέο κτήριο του μουσείου μπορεί κανείς να απολαύσει τα γλυπτά του Degas, αυτή τη μοναδική συλλογή. Πολύ καλή δουλεία έγινε όσο αφορά, στο στήσιμο των έργων και τη διαμόρφωση της αίθουσας.
Το ισόγειο είναι γεμάτο χορεύτριες και κάποια πορτρέτα, ενώ στον όροφο βρίσκουμε πάλι χορεύτριες, κάποια άλογα και φυσικά την πρωταγωνίστρια της έκθεσης, τη ?Μικρή 14χρονη χορεύτρια? κεντρικά, να κλέβει την παράσταση. Στους τοίχους δίπλα στα γλυπτά σε διάφορα σημεία των αιθουσών έχουν τοποθετηθεί οθόνες τηλεοράσεων όπου προβάλλονται σε slideshow ζωγραφικά έργα του Degas, ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα για το έργο του καλλιτέχνη. Ακόμα επεξηγηματικά κείμενα και σονέτα που είχε γράψει ο Degas συμπληρώνουν την έκθεση.
Λίγα σκαλάκια κατεβάζουν τον επισκέπτη σε έναν άλλο χώρο του ορόφου, την αίθουσα βίντεο-προβολών, όπου βλέπει κανείς κυρίως μπρούτζινες προτομές αλόγων, 2 πορτρέτα και το μοναδικό σχέδιο του Degas που φιλοξενεί η έκθεση ?Άλογα και Αναβάτες? (1872, μολύβι σε χαρτί), από τη συλλογή του George Economou Collection, Athens.
Οι προβολές είναι ντοκιμαντέρ, πολύ κατατοπιστικά για τη ζωή και το έργο του μεγάλου καλλιτέχνη. Δυστυχώς, όμως, προβάλλονται μόνο στα αγγλικά και τα γαλλικά, χωρίς ελληνική μετάφραση. Υπάλληλος του μουσείου μου εξήγησε πως δεν τους επιτράπηκε η επεξεργασία και προσθήκη υπότιτλων και πως ? όπως κατάλαβα ? η μεταγλώττιση για έκθεση διάρκειας 6 μηνών είναι μάλλον ασύμφορη. Αυτό αμαύρωσε τη σχεδόν τέλεια εικόνα που είχα από την έκθεση μέχρι εκείνη τη στιγμή, μαζί με το γεγονός ότι μόνο δύο άτομα υπήρχαν για να εξυπηρετήσουν το κοινό, Κυριακή πρωί ? μέρα που ο κόσμος κατεξοχήν επισκέπτεται εκθεσιακούς χώρους. Αυτοί οι δύο υπάλληλοι έκοβαν εισιτήρια, απαντούσαν σε ερωτήσεις και εργάζονταν στο πωλητήριο.
Σας συμβουλεύω, λοιπόν να μην επισκεφτείτε την έκθεση ημέρα ακμής και να προτιμήσετε τις πρώτες ώρες που ανοίγει το μουσείο, ώστε να αποφύγετε το συνωστισμό και την ταλαιπωρία και να απολαύσετε με την ησυχία σας το χώρο και τα εκθέματα. Στο πωλητήριο, όμορφα αντικείμενα σχετικά με την τέχνη πωλούνται για την ενίσχυση του μουσείου.
Πωλείται επίσης κατάλογος συλλεκτικός σε τρεις γλώσσες, ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά.
Μην ξεχάσετε φεύγοντας να ρίξετε μια ματιά στην αίθουσα δίπλα στο πωλητήριο με κάποια έργα του Victor Vasareli, δωρεάν.
?Η Πλήρης συλλογή γλυπτών του Degas? είναι μια έκθεση που πραγματικά δεν πρέπει να χάσετε, γιατί δύσκολα θα σας ξαναδοθεί η ευκαιρία να θαυμάσετε ολόκληρη τη συλλογή γλυπτών του Degas σε ένα μόνο χώρο.
Η ΜΙΚΡΗ ΔΕΚΑΤΕΤΡΑΧΡΟΝΗ ΧΟΡΕΥΤΡΙΑ
H Μικρή Δεκατετράχρονη Χορεύτρια συνελήφθη ως ιδέα για κέρινο πρόπλασμα γύρω στο 1878 και ήταν το μοναδικό γλυπτό που εξέθεσε ο Degas κατά τη διάρκεια της ζωής του, καθώς και το μοναδικό που του έδωσε τίτλο.(σε όλα τα άλλα δόθηκαν τίτλοι περιγραφικοί μετέπειτα για λόγους διευκόλυνσης). Ήταν φτιαγμένο από χρωματιστό κερί και είχε πραγματικά μαλλιά από άλογο , μια πραγματική υφασμάτινη φούστα, μπούστο και κορδέλες και πραγματικά παπούτσια χορού. Το μοντέλο για το γλυπτό αυτό ήταν η Marie van Goethem, μπαλαρίνα της Op?ra που έμενε κοντά στο εργαστήριό του.
Η Μικρή Δεκατετράχρονη Χορεύτρια έχει μια σχετικά γυαλισμένη επιφάνεια, με πολλή προσοχή στη λεπτομέρεια. Το πρόσωπο διαθέτει αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά και το δέρμα είναι λείο. Οι κάλτσες είναι ελαφρώς ζαρωμένες κάτω από το δεξί γόνατο και στον αριστερό αστράγαλο.
Ο Degas είχε αναγγείλει το γλυπτό στην 5η έκθεση των Ιμπρεσιονιστών, αλλά τελικά το εξέθεσε στην 6η έκθεσή τους το 1881.
Ο υπέρμετρος ρεαλισμός του σκανδάλισε το κοινό και προκάλεσε την εχθρότητα των κριτικών, γεγονός που οδήγησε τον Degas στην απόφαση να μην εκθέσει άλλο γλυπτό για το υπόλοιπο της ζωής του.
Με το ίδιο, όμως, γλυπτό ο Degas «ανέτρεψε μονομιάς τις παραδόσεις της γλυπτικής, , όπως για μια μακρά περίοδο έχει αναταράξει τους κανόνες της ζωγραφικής?»
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
Από 27 Νοεμβρίου 2009 έως 25 Απριλίου 2010
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Herakleidon, Experience in Visual Arts
Ηρακλειδών 16, 118 51 Θησείο
Στάση Μετρό: Θησείο
ΤΗΛ. 210 34 61 981
www.herakleidon.com / Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. ? Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
ΩΡΑΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ
Τρίτη - Σάββατο: 13:00 - 21:00 Κυριακή: 11:00 - 19:00 Δευτέρα: κλειστά
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
? 11 Ιανουαρίου 2010, ώρα 20.30, αμφιθέατρο Γαλλικού Ινστιτούτου: συναυλία με θέμα την εποχή του ιμπρεσιονισμού, σε συνεργασία με την Όπερα Δωματίου Αθηνών
? 8 Φεβρουαρίου 2010, ώρα 20.30, αμφιθέατρο Γαλλικού Ινστιτούτου: ομιλία της γλύπτριας κυρίας Άννας Μοσχονά-Καλαμάρα, προέδρου του εικαστικού επιμελητηρίου, με θέμα το έργο του Edgar Degas
? 8 Μαρτίου 2010, ώρα 20.30, αμφιθέατρο Γαλλικού Ινστιτούτου: ομιλία της ιστορικού τέχνης κυρίας Ειρήνης Οράτη, επιμελήτριας της συλλογής Alpha Bank, με θέμα τη «Γυναίκα στην Τέχνη»
Βιβλιογραφία
? Ιστορία της Τέχνης, Hugh Honour / John Fleming, εκδόσεις Υποδομή
? Λεξικό εικαστικών τεχνών, Χέρμπερτ Ρηντ, εκδόσεις Υποδομή
? The complete sculptures of Degas, κατάλογος έκθεσης, Μουσείο Ηρακλειδών
? Κείμενα από την έκθεση του μουσείου
? Δελτίο τύπου έκθεσης
? Κείμενα από cd, ευγενική χορηγία του μουσείου στους δημοσιογράφους, με πληροφορίες για τη ζωή, το έργο του καλλιτέχνη και την έκθεση
? Προσωπικές εκτιμήσεις και εντυπώσεις από την επίσκεψη στο Μουσείο Ηρακλειδών