H Αίγυπτος είναι η χώρα όπου η μεταθανάτια ζωή ήταν πιο σημαντική από τη σύντομη επίγεια. Γι? αυτό, οι Αιγύπτιοι διατηρούσαν το σκήνωμα των νεκρών, ιδιαίτερα των Φαραώ που θεωρούσαν θεούς. Πίστευαν, δηλαδή, ότι αν διατηρηθεί το σώμα, τότε και οι άυλες υποστάσεις του ανθρώπου (το Κα και το Μπα) θα διατηρηθούν επίσης στην αιωνιότητα. Ακόμα, φιλοτεχνούσαν ταφικές προτομές ? ομοιώματα των νεκρών για να εξασφαλίσουν την αέναη ύπαρξή τους. Όλη η τέχνη των Αιγυπτίων βασίζεται στις θρησκευτικές τους αντιλήψεις

Κεφάλι από ασβεστόλιθο, 2551-2528 π.Χ

Αυτός ο συνδυασμός της γεωμετρικής κανονικότητας και οξείας παρατήρησης της φύσης χαρακτηρίζει όλη την αιγυπτιακή τέχνη και κυρίως τα γλυπτά και τις ζωγραφιές στους τοίχους των τάφων που ήταν η συντροφιά της ψυχής στον άλλο κόσμο.

Τα γλυπτά είναι κατά κανόνα δισδιάστατα, δεν είναι περίοπτα , δεν απεικονίζουν ένα συγκεκριμένο άνθρωπο, αλλά έναν άνθρωπο στυλιζαρισμένο, έναν άνθρωπο πρότυπο. Στην αιγυπτιακή ζωγραφική οι καλλιτέχνες ακολουθούν επίσης καθιερωμένους συμβατικούς κανόνες. Η αίσθηση της τάξης και η έλλειψη στυλιστικής εξέλιξης καθρέπτιζαν τη σταθερή και συντηρητική φύση της αιγυπτιακής κοινωνίας. Οι αναπαραστάσεις της ανθρώπινης μορφής βασίζονταν σε γεωμετρικό πλέγμα (κάναβο), έτσι ώστε να εξασφαλίζονται σταθερές αναλογικές σχέσεις μεταξύ των μερών του σώματος.

Γεωμετρικό πλέγμα που δείχνει τις χαρακτηριστικές αναλογίες και σχέσεις των αιγυπτιακών ανθρώπινων παραστάσεων

Η τρίτη διάσταση απουσιάζει. Οι δισδιάστατες απεικονίσεις της ανθρώπινης μορφής παρουσιάζονταν με ιδιότυπο τρόπο. Ο Αιγύπτιος ζωγραφίζει από την πιο χαρακτηριστική πλευρά για να ξεχωρίζουν τα χαρακτηριστικά. Έτσι, τα πόδια εμφανίζονται στο πλάι και μάλιστα βλέπουμε την εσωτερική όψη και των δυο, το σώμα από μπροστά ώστε να φαίνονται οι αρμοί, αλλά τα χέρια από τα πλάγια, το πρόσωπο ζωγραφίζεται προφίλ, αλλά το μάτι παρουσιάζεται μετωπικά για να φαίνεται καθαρά. Οι καθιστές φιγούρες εικονίζονται με τα χέρια πάνω στα γόνατα. Οι άνδρες είναι σκουρότεροι από τις γυναίκες ως ένδειξη του πλούτου τους. Η κοινωνική θέση υποδηλώνεται εμφατικά με το μέγεθος. Όσο πιο υψηλή η θέση, τόσο πιο μεγάλη η κλίμακα της μορφής. Οι άντρες πχ. εμφανίζονται πιο μεγάλοι από τις γυναίκες τους (αν και υπάρχουν απεικονίσεις φαραώ με ισομεγέθεις συζύγους) για συναισθηματικούς λόγους, όχι του ατόμου, αλλά της κοινωνίας. Το συναίσθημα είναι κοινωνικοποιημένο στην αιγυπτιακή τέχνη.

1.Χαρακτηριστική καθιστή στάση-Άντρας με τη γυναίκα και το παιδί τους. Ό,τι είχε σημασία, απεικονιζόταν σε μεγαλύτερη κλίμακα 2.Χαρακτηριστική στάση του όλου ανθρώπινου σώματος

Οι λόγοι που ο Αιγύπτιος ζωγραφίζει έτσι είναι πολιτισμικοί. Ζωγραφίζει από τη πιο χαρακτηριστική πλευρά γιατί θέλει να αποτυπώσει την ολότητα. Το μέρος υποτάσσεται στο όλο, το ατομικό στο συλλογικό, το «εγώ» στο «εμείς», το σχετικό στο απόλυτο, στην ιδέα. (ιδεαλισμός).

Τα γενικά σχήματα και οι φόρμες χωρίς ειδική περιγραφή καταστούν την αιγυπτιακή τέχνη αφαιρετική, όχι νατουραλιστική, αφού το σημαντικότερο για τους Αιγύπτιους δεν ήταν η ομορφιά, αλλά η πληρότητα, να διαφυλάξουν τα πάντα όσο το δυνατό σαφέστερα και μονιμότερα. Ο αιγύπτιος «καλλιτέχνης» (η λέξη ''τέχνη'' δεν υπάρχει καν στο αιγυπτιακό λεξιλόγιο) δε φτιάχνει τα πράγματα όπως είναι, αλλά όπως ξέρει ότι είναι. Τα ανάγει σε ένα πρότυπο. Σχεδιάζει εξιδανικευμένα με γενίκευση. Το «τί» μετράει, όχι το «πώς».

H αιγυπτιακή είναι μια τέχνη της γνώσης, τέχνη εγκεφαλική. Γι? αυτό και παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη για περισσότερο από 3.000 χρόνια.

Η πιστότητα και μεθοδικότητα με τις οποίες οι Αιγύπτιοι καλλιτέχνες τηρούσαν τους παραπάνω κανόνες είχε και θετικά αποτελέσματα. Η αίσθηση ελεγχόμενης ισορροπίας και γαλήνης που αποπνέει η αιγυπτιακή γλυπτική και ζωγραφική, αλλά και η παράξενη, σχεδόν υπνωτική χάρη της μονοτονίας της οφείλονται, ίσως, στο αυστηρό σύστημα κανόνων και αναλογιών. Όλες αυτές οι αυστηρές μορφές με τις σιωπηλές και επίσημες χειρονομίες θυμίζουν επαναλαμβανόμενες φράσεις σε μια ποιητική επίκληση?

Τέλος, η τέχνη της Αιγύπτου έχει τεράστια σημασία, αφού επηρέασε την αρχαία ελληνική τέχνη και αυτή την τέχνη όλου του δυτικού κόσμου ...

Αρχαία Ελλάδα

Τα διδάγματα της αιγυπτιακής τέχνης δεν έχουν αγνοηθεί εντελώς. Οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν περίγραμμα, ακρίβεια στο σχέδιο, ισορροπημένη διάταξη, τη γνώση για το ανθρώπινο σώμα. Ο τύπος της ανθρώπινης μορφής όπως την ξέρουν είναι η αφετηρία τους, αλλά πλέον δε τη θεωρούν ιερή και απαραβίαστη.

Ο Έλληνας γλύπτης και ζωγράφος αναζητά την τρίτη διάσταση. Τοποθετεί τα αντικείμενα το ένα πίσω από το άλλο (κι όχι το ένα πάνω από το άλλο σε σειρά, όπως ο Αιγύπτιος) και χρησιμοποιεί τη βράχυνση (τα αντικείμενα μικραίνουν προς τα πίσω), στην προσπάθειά του να αποδώσει το βάθος.

Ο αποχαιρετισμός του πολεμιστή, ερυθρόμορφο αγγείο, 510-500 π.Χ περίπου. Οι γονείς στα πλάγια και το δεξί πόδι του πολεμιστή στο κέντρο έχουν ζωγραφιστεί προφίλ, με τον παλιό τρόπο. Το δεξί του πόδι, όμως, είναι ζωγραφισμένο με βράχυνση και η ασπίδα είναι ιδωμένη από το πλάι και ακουμπισμένη στον τοίχο κι όχι απλά στρογγυλή

Στην κλασική και ακόμα περισσότερο στην ελληνιστική εποχή τα γλυπτά γίνονται πιο στρογγυλεμένα, ολόσωμα, περίοπτα. Όλα τα έργα έχουν σοφία και μαστοριά στη διάταξη των μορφών, ωστόσο η νέα ελευθερία του Έλληνα δημιουργού να παρουσιάσει το κορμί σε οποιαδήποτε κίνηση , μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για να καθρεφτίσει την εσωτερική ζωή των μορφών. Ήθελαν οι αρχαίοι Έλληνες να παραστήσουν τη «λειτουργία της ψυχής» μελετώντας τον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματα επηρεάζουν το κινούμενο σώμα.

Δισκοβόλος, μαρμάρινο ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού χάλκινου πρωτοτύπου του 450 π.Χ περίπου.Οι έλληνες γλύπτες γίνονταν όλο και πιο παρατηρητικοί στην ανάλυση της ανθρώπινης μορφής και στάσης θέλοντας να απεικονίσουν ρεαλιστικά το ανθρώπινο σώμα. Η κίνηση έχει κατακτηθεί πλήρως.

Ακόμα στη ζωγραφική και γλυπτική της Αρχαίας Ελλάδας το φυσικό στοιχείο υπερβαίνει το θρησκευτικό (ιδεαλιστική φυσιοκρατία) σε αντίθεση με την Αίγυπτο όπου τέχνη και ζωή καθορίζονται πλήρως από τις θρησκευτικές αντιλήψεις. Οι αρχαίοι Έλληνες εξανθρώπισαν τους θεού τους, αλλά κυρίως θεοποίησαν τους ανθρώπους. Οι ιδιότητες που έχει ο αρχαϊκός κούρος είναι ιδιότητες που μόνο ο θεός μπορεί να έχει: κάλος, συμμετρία, αρμονία, ισορροπία, αιώνια νιάτα. Επιπλέον, στην τέχνη της αρχαίας Ελλάδας, για πρώτη φορά, εισάγονται οι αισθήσεις και τα έργα αποκτούν «χρώμα» και συναίσθημα, όπως η κόρη που έχει χαραγμένο στο πρόσωπό της ένα ελαφρύ χαμόγελο γνώσης -το γνωστό μειδίαμα- που δε συναντάμε σε κανένα αιγυπτιακό γλυπτό.

Οι αρχαϊκοί κούρος και κόρη

Συμπεράσματα

Με όσα προαναφέρθηκαν για τη μορφή των έργων τέχνης της Αρχαίας Ελλάδας, αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν περνούν μόνο από το «τί» στο «πώς», αλλά και από μια τέχνη της γνώσης σε μια τέχνη της όρασης, αφού ο Έλληνας δεν φτιάχνει μόνο ό,τι ξέρει, φτιάχνει ό,τι βλέπει, αν και εξιδανικευμένα μέσω της γενίκευσης.

Άλλη μια καινοτομία της αρχαίας ελληνικής τέχνης είναι η έννοια της εξατομίκευσης. Η άνεση και δεξιοτεχνία που απέκτησε ο καλλιτέχνης, η πλήρης κατάκτηση της κίνησης και της βράχυνσης τον οδήγησαν στην αυτεπίγνωση. Για πρώτη φορά αλλάζει η στάση του καλλιτέχνη απέναντι στον εαυτό του, γνωρίζει και είναι περήφανος για τις ικανότητές του. Δεν είναι απλά εργάτης, είναι δημιουργός.

Στην Αίγυπτο το συλλογικό υπερέχει του ατομικού, το άτομο δεν υπάρχει, οι μορφές ακολουθούν ένα πρότυπο και δεν υπάρχουν γνωστοί καλλιτέχνες. Στην Αρχαία Ελλάδα οι όροι αρχίζουν να αντιστρέφονται. Οι μορφές εξιδανικεύονται και στα έργα βλέπουμε τις πρώτες υπογραφές. Μπαίνει το «εγώ». Η έννοια του ατόμου, βέβαια, δεν έχει γίνει όπως την ξέρουμε σήμερα. Έχουμε αυτοβιογραφίες, βιογραφίες, αλλά όχι εξομολογητικά κείμενα. Η λυρική ποίηση είναι το πρώτο πραγματικό σκίρτημα του υποκειμενισμού.

Θα περάσουν, άλλωστε, περισσότεροι από 15 αιώνες έως ότου ο ουμανιστικός χαρακτήρας της Αναγέννησης προβάλλει την πραγματική σημασία του ατόμου και, ακόμα περισσότερο, του καλλιτέχνη?

Αριστερά: Ολόγλυφα αγάλματα από τα αετώματα του Παρθενώνα.. Υπάρχει τελειότητα στην κίνηση και στην πλαστική επεξεργασία. Κάτω από τις πτυχές διαφαίνεται η ανατομία των σωμάτων - έτσι μοιάζουν ζωντανές παραστάσεις έχοντας ξεπεράσει την πραγματική τους κατάσταση του γλυπτού. Πόση απόσταση έχει διανυθεί από το αιγυπτιακό ανάγλυφο δεξιά?

Βιβλιογραφία:

• Ιστορία της Τέχνης, Hugh Honour / John Fleming, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗ
• Το χρονικό της Τέχνης, Ε.Η.Gombrich, ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
• Η τέχνη στην ιστορία του ανθρώπου/ Mary Hollingsworth, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΔΑΜ
• Η τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας-σύντομη ιστορία/ Γ.Κοκκόρου ? Αλευρά, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ
• Διδασκαλία «Διδακτικής της Τέχνης» από τον καθηγητή της Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών Α. Ιωαννίδη
• Ιστοσελίδα της Wikipedia
• Ιστοσελίδα jamanfou.blogspot.com