Ο Μοντερνισμός, λοιπόν, δεν υπήρξε μόνο απελευθερωτική δύναμη, όπως πιστεύαμε παλιότερα, υπήρξε, ανάμεσα σε άλλα, υπεύθυνος για την άρνηση του νοήματος στην αναπαράσταση, την καθήλωση στη μοναδικότητα και την πρωτοτυπία, τον εξοβελισμό της πρόθεσης και της έκφρασης από το καθαρά εικαστικό πεδίο, τη διάκριση σε τέχνες του λόγου και εικαστικές τέχνες, μέσω «κατακερματισμού του αισθητικού πεδίου σε ευδιάκριτες περιοχές συγκεκριμένης ειδικότητας», την πίστη στην απόλυτη αυτονομία του έργου τέχνης.
Συνοπτικά, ο μοντερνισμός είναι ένα ευρύ κίνημα που συμπεριλάμβανε τους πρωτοπόρους του πρώτου μισού του 20ου αιώνα. Αν και οι διαφορετικοί αυτοί μοντερνισμοί ήταν συχνά ασύμβατοι μεταξύ τους (ενίοτε και ανταγωνιστικοί), κοινός στόχος τους ήταν η απόρριψη του νατουραλισμού και του ακαδημαϊσμού αφενός και η υπεράσπιση της ακαδημαϊκής τέχνης αφετέρου. Το κοινό νήμα που συνέδεε αυτούς του ?ισμούς ήταν η αναζήτηση απαντήσεων στα θεμελιώδη ερωτήματα για τη φύση της τέχνης και της ανθρώπινης εμπειρίας.
Όλοι οι μοντερνισμοί διακρίνονταν από την κοινή αντίληψη ότι η σύγχρονη εποχή ήταν θεμελιακά διαφορετική από τις προηγούμενες. Η μοντέρνα τέχνη, όπως, άλλωστε, και η παλιά γεννήθηκε για να δώσει λύση σε ορισμένα προβλήματα. H τέχνη όφειλε να ανανεωθεί αντιμετωπίζοντας και διευρύνοντας την ίδια τη νεωτεριστική συνθήκη ύπαρξής της. Για ορισμένους εξ αυτών σήμαινε την απόρριψη του βιομηχανικού στοιχείου υπέρ του πριμιτίφ (πριμιτιβισμός), ενώ για κάποιους άλλους ύμνο στην τεχνολογία και τις μηχανές (φουτουρισμός).
Οι μοντερνισμοί διαγκωνίζονταν για το αν η τέχνη πρέπει να ανιχνεύει τα συναισθήματα και τη διανοητική κατάσταση (εξπρεσιονισμός), την πνευματική τάξη (νεοπλαστικισμός), την κοινωνική λειτουργία (κονστρουκτιβισμός), το ασυνείδητο (σουρεαλισμός), τη φύση της αναπαράστασης (κυβισμός) ή τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης στην αστική και καπιταλιστική κοινωνία (ντανταϊσμός). Πολλοί από αυτούς τους ?ισμούς αλληλεπικαλύπτονταν.
Βαθμιαία, η τέχνη κατέστη το μέσο για την ανακάλυψη της αλήθειας, ανεξάρτητα από το αν επρόκειτο για μια σύγχρονη αλήθεια (φουτουρισμός) ή μια οικουμενική αλήθεια (σουπρεματισμός).
Στο μοντερνισμό γενικά, η, εκ μέρους του καλλιτέχνη, διεύρυνση του οράματός του είναι ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο. Μολονότι αυτό το στοιχείο ήταν εμφανές από το 19ο αιώνα, στη μοντέρνα τέχνη πήρε τη μορφή δόγματος.
Ο μοντέρνος καλλιτέχνης ανακάλυψε πως η θέση ότι πρέπει να ζωγραφίζει ό,τι βλέπει είναι λάθος. Είναι αντιφατική ως προς το νόημά της. Ο αρχαίος Έλληνας, ο Αιγύπτιος, ο πρωτόγονος, ο Κινέζος, ο Ρωμαίος, ο μεσαιωνικός καλλιτέχνης δε ζωγράφιζε ό,τι έβλεπε. Αυτή η άποψη διαμορφώθηκε με την Αναγέννηση. Ο μοντέρνος καλλιτέχνης ξέρει πως για να παραστήσει ένα πραγματικό ή φανταστικό αντικείμενο δεν ανοίγει τα μάτια του για να δει γύρω του, αλλά χτίζει την εικόνα του ξεκινώντας από τα χρώματα και τις φόρμες. Ήταν θέμα παράδοσης κι όχι έμφυτη ανάγκη, από τον Τζιότο έως τους ιμπρεσιονιστές να αναπαριστάνει η τέχνη τη φύση. Εκείνοι που θρηνούν για την απομάκρυνση από την παράδοση, θα πρέπει να επιστρέψουν στην εποχή πριν από τη γαλλική επανάσταση του 1789, οπότε οι καλλιτέχνες άρχισαν να πειραματίζονται και να δημιουργούν νέες κινήσεις, η καθεμία κι ένας ?ισμός που ηχούσε δυνατά. Πράγμα αδύνατο. Όμως ακόμα και αυτή η παράδοση ώθησε την τέχνη, την εξέλιξε και την οδήγησε στο μοντερνισμό και στη σύγχρονη τέχνη. Γιατί το κάθε έργο αναφέρεται στο παρελθόν και οδηγεί στο μέλλον. Γιατί είναι αξιοθαύμαστο πως μια ζωντανή αλυσίδα παράδοσης συνδέει ακόμα την τέχνη της εποχής με αυτή των πυραμίδων.
Η τέχνη πριν από το 19ο αιώνα αναπαριστά τον εξωτερικό κόσμο. Η μοντέρνα τέχνη διακινεί τον εσωτερικό, δίνει προτεραιότητα στο άτομο, στην ατομική υποκειμενικότητα, γι' αυτό και μας τρομάζει, γιατί είναι ανοίκεια στο ευρύ κοινό που έχει συνηθίσει να αρέσκεται σε ό,τι μπορεί να καταλάβει. Δίνει ο μοντερνισμός στην αισθητική τη θέση της ηθικής.
Τέλος, ο μοντερνισμός είναι μια διαχρονική σταθερά του δυτικού κόσμου, αφού, σύμφωνα με το Foucault «δεν είναι κάτι που προσδιορίζεται χωρικά και χρονικά , είναι μια στάση ζωής, κάτι σαν το αρχαιοελληνικό ήθος, του οποίου το περιεχόμενο είναι η προσπάθεια που κάνει το άτομο να θεσπιστεί σαν αυτόνομο υποκείμενο».
Χρονολογικός κατάλογος των κινημάτων Μοντέρνας Τέχνης και βασικοί εκπρόσωποι
(συνυπολογίζονται τα τέλη του 19ου αιώνα και κινήματα που ουσιαστικά ανήκουν στο μεταμοντερνισμό)
Τέλη 19ου αιώνα
? Ρομαντισμός - Φρανσίσκο Γκόγια, Ευγένιος Ντελακρουά, Φρήντριχ Χέλντερλιν
? Ρεαλισμός - Γκουστάβ Κουρμπέ, Έντγκαρ Ντεγκά, Εντουάρ Μανέ
? Ιμπρεσιονισμός - Έντγκαρ Ντεγκά, Εντουάρ Μανέ, Κλωντ Μονέ
? Μετα-ιμπρεσιονισμός - Ζώρζ Σερά (Georges Seurat), Πωλ Γκωγκέν, Πωλ Σεζάν
? Συμβολισμός - Γκουστάβ Μορώ, Αρθούρος Ρεμπώ, Πωλ Βερλαίν
Αρχές 20ου αιώνα
? Αρ Νουβό (Art Nouveau, ελλ. μφ. Νέα Τέχνη) - Γκούσταφ Κλιμτ
? Εξπρεσιονισμός - Τζέιμς Ένσορ, Έντβαρτ Μουνκ, Εμίλ Νόλντε, - Βασίλι Καντίνσκυ
? Βορτισισμός - Έζρα Πάουντ, Wyndham Lewis
? Φωβισμός - Αντρέ Ντεραίν, Ανρί Ματίς
? Κυβισμός - Ζωρζ Μπρακ, Πάμπλο Πικάσο
? Ορφισμός - Ρομπέρ Ντελωνέ
? Φουτουρισμός - Τζιάκομο Μπάλα, Ουμπέρτο Μποτσιόνι, Κάρλο Καρά, Φίλιππο Τομάσο Μαρινέτι
? Νεοπλαστικισμός (κίνημα de Stijl) - Πιέ Μοντριάν
Μεσοπολεμική περίοδος
? Μεταφυσική ζωγραφική - Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Κάρλο Καρά
? Ντανταϊσμός - Ζαν Αρπ, Μαρσέλ Ντυσάν, Μαξ Ερνστ, Φράνσις Πικαμπιά, Τριστάν Τζαρά
? Υπερρεαλισμός(Σουρεαλισμός) - Σαλβαντόρ Νταλί, Ρενέ Μαγκρίτ, Χουάν Μιρό
? Κονστρουκτιβισμός - Λάζλο Μοχόγκυ-Νάγκυ, Αλεξάντερ Ροτσένκο, Βλαντιμίρ Τάτλιν
? Μπαουχάους (Bauhaus) - Βασίλι Καντίνσκυ, Πάουλ Κλέε
? στη γλυπτική: Χένρυ Μούρ
Μεταπολεμική περίοδος ( μετά το 1980 εισερχόμαστε στο μεταμοντερνισμό)
? Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός - Βίλεμ ντε Κούνινγκ, Τζάκσον Πόλοκ, Μαρκ Ρόθκο
? Ποπ Αρτ (Pop art) - Ρίτσαρντ Χάμιλτον, Ντέηβιντ Χόκνευ, Ρόυ Λίχτενσταϊν, Άντυ Γουώρχολ
? Νέορεαλισμός - Υβ Κλάιν
? Οπ Αρτ (Op Art)- Βικτώρ Βαζαρελί, Bridget Riley
? Arte Povera- Μικελάντζελο Πιστολέττο, Γιάννης Κουνέλης, Μάριο Μερτζ
? Minimal art- Φρανκ Στέλλα, Ρόμπερτ Μόρις
? Land art- Andrew Rogers, Robert Smithson
? Φωτορεαλισμός - Τσάκ Κλόουζ
? Σοβιετική τέχνη - Αλεξάντερ Γερασίμοφ, Ίλια Καμπάκοφ
Βιβλιογραφία:
- Το χρονικό της Τέχνης, Ε.Η.Gombrich, ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
- Οι «?ισμοί» στην τέχνη, Stephen Little, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΒΑΛΑΣ
- Έννοιες της μοντέρνας τέχνης- από το φωβισμό στο μεταμοντερνισμό, ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
- Διδασκαλία «Διδακτικής της Τέχνης» από τον καθηγητή της Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών Α Ιωαννίδη
- Ιστοσελίδα της Wikipedia