Η επανάσταση ήρθε εντελώς ξαφνικά. Μέσα σε περίπου δύο μήνες, παρακολουθήσαμε στους τηλεοπτικούς μας δέκτες πλάνα από τους εξεγερμένους πληθυσμούς στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή: από την Τυνησία και την Αίγυπτο, η φλόγα πέρασε στο Μπαχρέιν, στη Λιβύη, την Υεμένη, τη Συρία και την Ιορδανία. Ο ξεσηκωμός στις χώρες της Βόρειας Αφρικής αλλά και της Μέσης Ανατολής μάς έκανε να στρέψουμε ξανά το βλέμμα στην περιοχή, που παρέμενε για πολλά χρόνια σε πολιτιστική αφάνεια. Μια terra incognita που ανακαλύπταμε αποσπασματικά, βλέποντας έργα από καλλιτέχνες με αραβική καταγωγή.
Τώρα όμως οι πολιτικές εξελίξεις αλλάζουν τον χάρτη της τέχνης. Τα φώτα της δημοσιότητας έχουν πέσει πάνω στους ντόπιους δημιουργούς και οι εικόνες?ντοκουμέντα της εξέγερσης έχουν ήδη γίνει η πρώτη ύλη για έργα που παρουσιάζουν σε διεθνείς διοργανώσεις. Στο Art Dubai ?που διοργανώθηκε πρόσφατα? το μήνυμα ήταν σαφές. Εκτέθηκαν αρκετά βίντεο και φωτογραφίες από εικαστικούς που συμμετείχαν ή εμπνεύστηκαν από το κύμα της ριζικής αλλαγής. Είναι βέβαιο ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο τοπίο, με καινούργιους συσχετισμούς. Θα γίνει η τέχνη των αραβικών χωρών, από «εξωτική», πολιτική; Οι καλλιτέχνες που έσπευσαν να εντάξουν στη δουλειά τα συνθήματα και την εικονογραφία της επανάστασης, θα είναι οι νέοι αγαπημένοι σταρ της Δύσης; Ποια θα είναι η θέση της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας στα νέα πολιτικά καθεστώτα; Η «Κ» επικοινώνησε με εικαστικούς και ανθρώπους από την καλλιτεχνική σκηνή της γεωγραφικής αυτής ζώνης, επιχειρώντας να κάνει μια πρώτη καταγραφή της καινούργιας κατάστασης.
Γουάχελ Σόουκι, Aίγυπτος
Ο Αιγύπτιος Γουάχελ Σόουκι ?39 ετών σήμερα? είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό καθώς είχε παρουσιάσει έργο του στον χώρο ΚΟΔΡΑ της Θεσσαλονίκης. Με βάση την Αίγυπτο και συνεχή ταξίδια στο εξωτερικό, είναι ένας από τους καταξιωμένους νέους καλλιτέχνες της χώρας με διεθνές «διαβατήριο». Πήρε μέρος στις εξεγέρσεις, αλλά δεν θέλει να μιλήσει γι? αυτό. «Φοβάμαι ότι είναι πολύ νωρίς για να μεταβολίσουμε την απίστευτη ενέργεια που βγήκε από τον αιγυπτιακό λαό στην πλατεία Ταχρίρ και να την κάνουμε έργο τέχνης», μας λέει σε τηλεφωνική επικοινωνία. «Αν ο καθένας από εμάς βιαστεί να μετατρέψει τα πρόσφατα βιώματα σε πίνακα, βίντεο ή φωτογραφία, τότε είναι σαν να τρέχουμε να εξαργυρώσουμε στο διεθνές χρηματιστήριο της τέχνης τη συμμετοχή μας στον ξεσηκωμό. Σαν να εκφυλίζουμε το ηχηρό μήνυμα, να υποβιβάζουμε τη σημασία της επανάστασης. Σαν να κάνουμε έργα χωρίς στοχασμό, αλλά για μιντιακή εύπεπτη κατανάλωση.
»Παρ? ότι ήμουν στην πρώτη γραμμή των γεγονότων, έχω αποφασίσει να αφήσω τις σκέψεις και τα συναισθήματα να ωριμάσουν μέσα μου, διότι μόνο έτσι θα μπορέσω τελικά να παραγάγω κάτι που να έχει καλλιτεχνική αξία. Επισκέφθηκα το Art Dubai. Είδα έργα με ?επαναστατική θεματολογία?, που ήταν πρόχειρα και κακοφτιαγμένα. Πρόκειται για την καταγραφή των γεγονότων, την ξερή οπτική τους τεκμηρίωση, αλλά όχι για κάτι που έχει υπόσταση και έρμα, αντάξιο μιας τέτοιας αλλαγής».
Ο Γουάχελ Σόουκι, που έχει ιδρύσει έναν δικό του χώρο τέχνης στην Αίγυπτο, το «Μass Alexandria», μάς περιέγραψε πώς ήταν η κατάσταση πριν από την εξέγερση: «Οι Αιγύπτιοι καλλιτέχνες χωρίζονταν σε δύο ομάδες, εκείνους που συνεργάζονταν με την κυβέρνηση και τους άλλους, στους οποίους ανήκω, που δεν είχαν καμιά σχέση με τους κρατικούς φορείς. Εμείς θεωρούσαμε ότι εκείνοι ήταν διεφθαρμένοι από το καθεστώς και αυτοί με τη σειρά τους θεωρούσαν ότι εμείς δεν ήμασταν πατριώτες, αλλά διεφθαρμένοι από τη Δύση.
»Οταν ο κόσμος βγήκε στον δρόμο, κάποιοι καθεστωτικοί ενώθηκαν μαζί μας και κάποιοι άλλοι κράτησαν αποστάσεις, φοβούμενοι ότι θα χάσουν τα προνόμιά τους. Τώρα που άλλαξε άρδην η πολιτική σκηνή, θέλουν να πετάξουν από πάνω τους τον λεκέ της παλαιάς συνεργασίας με τον Μουμπάρακ. Κυβερνητικοί θεσμοί, όπως η Ακαδημία Τεχνών, έχουν αλλάξει ρητορική. Είμαστε λοιπόν μπροστά σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό της καλλιτεχνικής μας σκηνής, την οποία παρακολουθώ με μεγάλο ενδιαφέρον καθώς τα καλλιτεχνικά ζητήματα έχουν γίνει πολιτικά στοιχήματα».
Χασάν Μεέρ, Ομάν
Ο καλλιτέχνης Χασάν Μεέρ από το Ομάν θα πάρει μέρος στο πρόγραμμα Roaming Images, που ετοιμάζει το ΜΜΣΤ για την επικείμενη Μπιενάλε Θεσσαλονίκης. Εχει αντίθετη άποψη από τον Σόουκι. «Μια επανάσταση δεν μπορεί να μην αλλάξει τον τρόπο που βλέπεις την τέχνη, διότι αλλάζει ο τρόπος που βλέπεις τον κόσμο και αυτό θες να το αποτυπώσεις άμεσα στα έργα. Πήγα σε διαδηλώσεις με την κάμερα, τραβούσα φωτογραφίες, έκανα συνεντεύξεις με συμπατριώτες μου που ένιωθαν τη σπίθα του ξεσηκωμού. ?Είσαι δημοσιογράφος, θα μας βγάλεις στο Facebook ή στο Twitter;? με ρωτούσαν, και εγώ τους έλεγα ότι είμαι καλλιτέχνης και μαζεύω υλικό για τη νέα μου έκθεση!» μας λέει με ενθουσιασμό στο τηλέφωνο.
Ρενάτα Παπς, Αίγυπτος
«Τώρα, όλοι οι νέοι Αιγύπτιοι καλλιτέχνες θέλουν να κάνουν έργα για την επανάσταση της 25ης Ιανουαρίου ! Ηδη έχουν γίνει πολλές εκθέσεις με αυτό το θέμα». Η φωνή της Αυστριακής Ρενάτα Παπς ακούγεται γεμάτη ενθουσιασμό αλλά διακεκομμένα. Η τηλεφωνική γραμμή είναι κακή. Εργάζεται για το Ιδρυμα Αννα Λιντ με έδρα την Αλεξάνδρεια, οργανώνοντας καλλιτεχνικές και εκπαιδευτικές δράσεις. Το Ιδρυμα είναι ένας ευρωμεσογειακός φορέας, που ιδρύθηκε το 2005, για να προωθήσει τον πνευματικό και πολιτιστικό διάλογο ανάμεσα στις αραβικές χώρες της Μεσογείου και στην Ευρώπη.
«Τα τελευταία χρόνια έχω εγκατασταθεί στην Αίγυπτο. Πιο πριν ζούσα στην Τουρκία και γενικότερα είχα ενεργή επαφή με την καλλιτεχνική σκηνή των χωρών της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Εμείς οι Δυτικοί που ζήσαμε από κοντά την αιγυπτιακή εξέγερση, συγκλονιστήκαμε από την εμπειρία τού να βιώσεις μια σύγχρονη επανάσταση. Πριν, η χώρα έμοιαζε να βρίσκεται σε παράλυση, σε λήθαργο. Φανταστείτε ότι καλλιτέχνες, που είναι σήμερα 25-35 χρόνων, τον μόνο ηγέτη που γνώριζαν ήταν ο Μουμπάρακ. Η πολιτική καταπίεση είχε σχεδόν αποκοιμίσει το μυαλό και τη δημιουργικότητα των ανθρώπων», μας λέει.
«Συμμετέχοντας στις διαδηλώσεις και μιλώντας με καλλιτέχνες και απλούς πολίτες, πιστεύω ότι είμαστε μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι αύριο η Αίγυπτος θα έχει την καλλιτεχνική υποδομή μιας ευρωπαϊκής χώρας. Χρειάζεται αρκετός καιρός για να συσταθεί ένας στιβαρός πυρήνας φιλότεχνου κοινού και απαιτούνται ειδικοί μηχανισμοί, καθώς έλειπαν και η εκπαίδευση και οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που θα επιμόρφωναν τον πληθυσμό. Ομως, βλέπω ήδη ότι υπάρχουν ορισμένες αλλαγές στην καλλιτεχνική σκηνή. Αιγύπτιοι καλλιτέχνες της διασποράς επιστρέφουν, διότι θέλουν να ζήσουν από κοντά αυτήν την αναγέννηση. Μικροί σύλλογοι και καλλιτεχνικές ομάδες που έριζαν μεταξύ τους για οικονομικούς πόρους έχουν αποφασίσει να κάνουν πολλά πράγματα από κοινού, προχωρώντας ενωμένοι», υπογραμμίζει.
Τάρεκ αλ Γκουσεΐν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα
Την ίδια περίπου άποψη για τη γέννηση μιας νέας εποχής έχει και ο Τάρεκ αλ Γκουσεΐν, ο Παλαιστίνιος καλλιτέχνης που ζει και εργάζεται στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η έκθεσή του στην γκαλερί Καλφαγιάν στο Κολωνάκι εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ημέρες και εκείνος δέχθηκε να μιλήσει τηλεφωνικά μαζί μας για το πώς οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν τους καλλιτέχνες, τους πιο ευαίσθητους δέκτες μιας κοινωνίας υπό μετασχηματισμό: «Μέχρι σήμερα, οι Αραβες εικαστικοί θεωρούμασταν ?εξωτικοί?. Το πρώτο πράγμα που με ρωτούσαν σε μια συνέντευξη ήταν για την παλαιστινιακή μου καταγωγή. Νομίζω ότι αντιμετώπιζαν συνεχώς τη δουλειά μας με ερμηνείες κλισέ. Η εξέγερση θα μεταβάλει αυτό το λεξιλόγιο και θα ανοίξει επιτέλους μια νέα οπτική», τονίζει στην «Κ».
Στη Θεσσαλονίκη
Πριν από τη σπίθα της εξέγερσης, ο Χρήστος Σαββίδης, ο οποίος σήμερα είναι διευθυντής arts management στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, είχε ανοίξει δίοδο επικοινωνίας με επιμελητές, καλλιτέχνες, διευθυντές μουσείων που δραστηριοποιούνταν στη Μέση Ανατολή. Πρώτος καρπός ήταν το βίντεο-πρότζεκτ Bidoun (σε συνεργασία με το ομώνυμο περιοδικό, αφιερωμένο σε σύγχρονους εικαστικούς από τη Μέση Ανατολή) που παρουσιάστηκε σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Στην επερχόμενη Μπιενάλε Θεσσαλονίκης το ΜΜΣΤ έχει προγραμματίσει ακόμη περισσότερες δράσεις. Μουσεία και φορείς της πόλης, που θα συμμετάσχουν στο νέο πρόγραμμα «Σταυροδρόμι πολιτισμών», που ξεκινά φέτος, φιλοξενούν εκθέσεις και εκδηλώσεις με θέμα την τέχνη της Μέσης Ανατολής. Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης προγραμματίζει στα τέλη Ιουνίου την έκθεση
«Ανησυχητικές μούσες». Το αφιέρωμα, που επιμελείται η Συραγώ Τσιάρα, παρουσιάζει έργα σύγχρονων γυναικών καλλιτεχνών, που κατάγονται από χώρες του αραβικού κόσμου και της Μέσης Ανατολής, αλλά υποχρεώθηκαν να απομακρυνθούν από την πατρίδα τους και να εγκατασταθούν στη Δύση.
Συντάκτης: Μαργαρίτα Πουρναρά
Πηγή: www.kathimerini.gr, Έντυπη Έκδοση
