Ο Le Corbusier ήταν ένα ερευνητικό και δραστήριο πνεύμα, ένας παθιασμένος αλλά και πικραμένος ζωγράφος, ένας λαμπρός κριτικός τέχνης και ένας ικανός προπαγανδιστής των δικών του αρχιτεκτονικών ιδεών. Αφού γνώρισε τις ιδιότητες του οπλισμένου σκυροδέματος δίπλα στον Perret στο Παρίσι και εργάσθηκε για μια περίοδο μαζί με τον Behrens στο Βερολίνο, μελέτησε την παράδοση των εργαστηριών της Βιένης και ταξίδεψε σε πολλές χώρες. Αν και ποτέ δεν κατάφερε να κερδίσει μεγάλη αναγνώριση ως ζωγράφος, το ενδιαφέρον του και η γνώση του κυβισμού, και όλων των μετεξελίξεων του, επηρέασε τις απόψεις του γύρω από τον αρχιτεκτονικό χώρο και δομή.

Ο κύριος άξονας των μελετών του Le Corbusier στο μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του ήταν το πρόβλημα της κατοικίας ? κυρίως το πρόβλημα της ελάχιστης κατοικίας που καλύπτει τις ανάγκες στέγασης του ανθρώπου, την οποία ονόμαζε «στεγαστική μηχανή». Στόχος του ήταν η δημιουργία δομών που αξιοποιούν στο έπακρο τις ιδιότητες του οπλισμένου σκυροδέματος, την ελαφρότητα και την αντοχή του, δομές που μεγιστοποιούν την ελευθερία και την ευελιξία της σχεδίασης, εσωτερικά και εξωτερικά. Σε ένα από σχέδιο του, το 1914 διατυπώνεται πολύ χαρακτηριστικά το πρόβλημα όσο και η λύση του. Πρόκειται για ένα προοπτικό σχέδιο μιας δομής που αποτελείται από έξι λεπτές κολόνες, που ξεκινούν από μια επίπεδη βάση και στηρίζουν δύο ακόμη επίπεδα, τα οποία μπορούν να ερμηνευθούν ως πρώτος όροφος και στέγη του κτιρίου. Οι όροφοι συνδέονται με μια ελεύθερη σκάλα μικρού εμβαδού, ενώ κάθε κολόνα στηρίζεται σε ένα συμπαγές κυβικό πέλμα από μπετόν.

Το σχέδιο αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθώς τεκμηριώνει τη δομική φιλοσοφία του Le Corbusier, που είχε ήδη διαμορφωθεί από το 1914. Εξασφαλίζοντας τον σκελετό του κτιρίου με τα ελάχιστα αυτά στοιχεία, μπορούσε κατόπιν να κάνει τα πάντα: εξωτερικοί τοίχοι, παράθυρα ή ένα γυάλινο περίβλημα, μπορούσαν να προστεθούν πολύ απλά πάνω στο πλαίσιο. Η εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων μπορούσε να πάρει κάθε μορφή, ανάλογα με τις επιθυμίες του αρχιτέκτονα. Η ίδια δομή μπορούσε να επαναληφθεί στο ίδιο κτίριο απεριόριστα, οριζόντια ή κατακόρυφα, σε αμέτρητες παραλλαγές.

Ασφαλώς ο Le Corbusier δε είναι ο εφευρέτης του σκελετού με τοίχους από οπλισμένο σκυρόδεμα ? ο Gropius και o Behrens είχαν ήδη κατασκευάσει κτίρια πάνω σε αυτή την αρχή. Αυτό που έκανε ο Le Corbusier ήταν να απομονώσει τα ελάχιστα δυνατά στοιχεία της αρχής, πάνω στην οποία θα στηριζόταν το μεγαλύτερο μέρος της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα. Το σχέδιο του 1914 ουσιαστικά διατυπώνει τη θεμελιώδη εξίσωση του Διεθνούς Στιλ. Τα πέντε βασικά στοιχεία που τόνισε ο Le Corbusier ήταν:

1) Οι κολόνες μπορούσαν να υψώνονται ελεύθερα, ακόμη και στο εσωτερικό του κτιρίου.
2) Η λειτουργική ανεξαρτησία του σκελετού από τους τοίχους, όχι μόνο στο περίβλημα αλλά και στο εσωτερικό.
3) Η απελευθέρωση των τοίχων από το ρόλο του φέροντος στοιχείου ? για ελεύθερη ροή του εσωτερικού χώρου και την αλληλοδιείσδυση εσωτερικού χώρου.
4) Η ελεύθερη πρόσοψη ? με ευέλικτους μεταβλητούς τοίχούς, οι οποίοι σχηματίζουν ένα κέλυφος που δεν συμμετέχει στην υποστήριξή του κτιρίου.
5) Η στέγη-κήπος ? εξέλιξή της επίπεδης στέγης σε ένα πρόσθετο λειτουργικό χώρο.

Οι αρχές του Le Corbusier, δομικές και αισθητικές, έγιναν για πρώτη φορά ορατές στα σχέδια κατοικιών που κατασκεύασε μεταξύ 1919-22. Από τη μια πλευρά, το ορθογώνιο περίγραμμα του κτιρίου, ήταν ένα αισθητικό στοιχείο που προερχόταν από την αφηρημένη ζωγραφική De Stijl και την πουριστική ζωγραφική του ίδιου. Και από την άλλη, ο Le Corbusier ήταν ίσως ο πιο φανατικός από τους πρώτους σύγχρονους αρχιτέκτονες, στην άποψη πως η κατοικία είναι μια στεγαστική μηχανή, όπως ακριβώς το αεροπλάνο είναι μια ιπτάμενη μηχανή, και πως οι τεχνικές προϋποθέσεις μιας κατοικίας θα έπρεπε να μελετηθούν κάτω από αυτό το πρίσμα.

Το αριστούργημα μεταξύ των πρώτων κατοικιών του Le Corbusier ήταν η Savoye στο Poissy, κοντά στο Παρίσι, που κατασκευάστηκε μεταξύ 1928 και 1930. Το σχέδιο της βίλας είναι ένα σχεδόν καθαρό τετράγωνο, με τους καθημερινούς χώρους στον πάνω όροφο, που στηρίζεται σε λεπτές κολόνες. Το ισόγειο έχει πολύ μικρότερο εμβαδόν, περιβάλλεται από ένα γυάλινο τοίχο και περιέχει το γκαράζ και βοηθητικούς χώρους, στη σκιά του πάνω ορόφου. Στη σχεδίαση των κατοικήσιμων χώρων του πρώτου ορόφου, ο μεγάλος Ελβετός αρχιτέκτονας απέδειξε θριαμβευτικά τον στόχο της ενσωμάτωσης εσωτερικού και εξωτερικού χώρου. Τα δωμάτια ανοίγουν σε μια ταράτσα, που προστατεύεται από χαμηλούς τοίχους και αντιανεμικά στηθαία, που συνεχίζουν τη ζώνη των παραθύρων. Η γενική εμφάνιση του κτιρίου, με το απέριττο ορθογώνιο σχήμα του πρώτου ορόφου να τονίζεται από τον κυλινδρικό πύργο του κλιμακοστασίου, έχει την ομορφιά ενός μεγαλόπρεπου πλοίου ή μιας μηχανής του μέλλοντος. Η συνοχή των οριζόντιων και κάθετων αξόνων, όπως επίσης του εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, είναι τόσο πολύπλοκη, που είναι σχεδόν αδύνατο να αποδοθεί η οπτική δράση του κτιρίου μέσα από μια φωτογραφία ή από μια σειρά φωτογραφιών.

Όπως ο Wright, ο Le Corbusier είχε λίγες σημαντικές αναθέσεις έργων στη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, παρ? ότι αγωνιζόταν συνεχώς για τις απόψεις του και μέσα από οραματισμούς του στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού. Το 1922 κατασκεύασε ένα σχέδιο για μια σύγχρονη πόλη τριών εκατομμυρίων κατοίκων, με σειρές απομονωμένων ουρανοξυστών, που περιβάλλονται από απέραντα πάρκα και συνδέονται με τεράστιούς αυτοκινητόδρομους. Το σχέδιο ήταν μόνο μια θεωρητική σύλληψη, εμπνευσμένη από τις ουτοπιστικές πόλεις των Sant Elia και Garnier, που περιείχε όμως πρακτικές λύσεις σε προβλήματα της εποχής και προκατέλαβε τις πολυκατοικίες του Gropius και μεταγενέστερων πολεοδόμων. Η γνώση του πλήθους των προβλημάτων που συνδέονται με την ανάπτυξή των σύγχρονων πόλεων ξεπερνούσε τον επιφανειακό χαρακτήρα ενός μοντέλου, και οι προτάσεις του πήραν πολύ πιο συγκεκριμένη μορφή στα λεγόμενα σχέδια Voisin για το Παρίσι, οπού έριξε το βάρος του σχεδιασμού στον έλεγχο της απεριόριστης επέκτασης της πόλης προς την περιφέρεια, προδιαγράφοντας την επέκταση αυτή μέσα από κατασκευή αραιών ουρανοξυστών, απομονωμένων μεταξύ τους με εκτάσεις πράσινου, αλλά εύκολα προσιτούς μέσα από ένα οργανωμένο σύστημα μεταφοράς.

Μεγάλη επιρροή στη σύγχρονη παγκόσμια αρχιτεκτονική είχαν επίσης τα γραπτά του Le Corbusier. Το καυστικό βιβλίο του, με τίτλο «Προς μια Αρχιτεκτονική» 1923, μεταφράστηκε αμέσως στα αγγλικά και άλλες γλώσσες και σύντομα καθιερώθηκε ως ένα θεμελιώδες σύγγραμμα. Η βασική αρχή που διατύπωνε στο βιβλίο ήταν ότι φορείς της εξέλιξής ήταν οι μηχανικοί και όχι οι αρχιτέκτονες. Εξυμνούσε την ομορφιά του υπερωκεάνιου, του αεροπλάνου, του αυτοκινήτου, της τουρμπίνας, της γέφυρας και της προκυμαίας, όλα έργα μηχανικών, των οποίων τα σχέδια αντανακλούν τις λειτουργικές τους ανάγκες και δεν στολίζονται με καμία άχρηστη διακόσμηση. Αν και δεν υπήρχε τίποτε το ριζοσπαστικά νέο στις ιδέες αυτές, ο Le Corbusier δραματοποίησε τα προβλήματα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής με εφευρετικές συγκρίσεις και οξύτατη κριτική, και ουσιαστικά προσηλύτισε στις ιδέες του μια ολόκληρη νέα γενιά.

O Le Corbusier πέθανε στις 27 Αύγουστου του 1965, κολυμπώντας στη μεσόγειο θάλασσα, στο Roquebrune-Cap-Martin, Γαλλία. Το πτώμα του βρέθηκε από τους λουόμενους και θεωρήθηκε ότι υπέστη καρδιακή προσβολή, σε ηλικία εβδομήντα επτά ετών.

 

Βιβλιογραφία:
Σημειώσεις Χρήστου Μιχαλόπουλου. Ιστορικός τέχνης.