Οι ερυθρόμορφες παραστάσεις αυτής της εποχής, ακολουθώντας τους κανόνες και τις αρχές της ώριμης κλασικής πλαστικής, αποκτούν βάθος, ενώ οι μορφές αποδίδονται σε στάση τριών τετάρτων και τοποθετούνται για πρώτη φορά σε διαφορετικό ύψος στο πεδίο της παράστασης. Σε αυτήν τη βάση κινούνται οι Κίμωνας ο Κλεωναίος, Πολύγνωτος από τη Θάσο, Μίκων από την Αθήνα, Απολλόδωρος από την Αθήνα, ο ζωγράφος της Πενθεσίλειας (Εικ. 1), ο ζωγράφος των Νιόβιδων (Εικ. 2) και ο ζωγράφος του Πανός (Εικ. 3, Εικ. 4).

Η περίοδος της αττικής αγγειογραφίας που αντιστοιχεί στην τριαντακονταετία του Περικλή, ονομάζεται περίοδος του «ελεύθερου» ή «ωραίου» ρυθμού (450-420 π.Χ.) όπου είναι εμφανής η παρθενώνια επίδραση. Οι απεικονίσεις διέπονται από μια ηρεμία, οι μορφές έχουν μεγαλύτερη ενότητα και οι συνθέσεις είναι πιο ελεύθερες. Τα σώματα αποκτούν μεγαλύτερο πλαστικό όγκο, ενώ για την απόδοση της σκιάς και του βάθους χρησιμοποιούνται επιχρίσματα. Την ίδια εποχή ακμάζει και η ζωγραφική αγγείων με λευκό βάθος, που σιγά σιγά περιορίζεται στις ληκύθους, οι οποίες χρησιμοποιούνταν στη λατρεία των νεκρών και τοποθετούνταν μαζί τους στο τάφο. Η θεματολογία των λευκών ληκύθων από τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα και εξής είναι σχετική με τη λατρεία των νεκρών ή την αποχώρηση των ανθρώπων από τη ζωή (Εικ. 5, Εικ. 6, Εικ. 7, Εικ. 8, Εικ. 9).

Στην επόμενη φάση της αττικής ερυθρόμορφης αγγειογραφίας, που αντιστοιχεί στη φάση του «πλούσιου» ρυθμού στην πλαστική (420-390 π.Χ.), οι ανάλαφροι χιτώνες ή πέπλοι αντικαθιστούν τους βαρείς πέπλους. Τη θέση των ήρεμων μορφών παίρνουν τώρα μορφές που στροβιλίζονται με τους ήχους της μουσικής, ενώ παράλληλα κυριαρχούν σκηνές από τη ζωή και τις ασχολίες των γυναικών με ειδυλλιακό χαρακτήρα και τα επεισόδια από τον κύκλο της Αφροδίτης και του Διονύσου. Το τρυφερό, ανέμελο και χαριτωμένο πνεύμα αυτών των παραστάσεων -που φτάνει πολλές φορές στα όρια της καλλιγραφίας και του μανιερισμού- με τα έντονα πλέον χρώματα, δείχνει την επιθυμία των Αθηναίων να ξεφύγουν από τη σκληρή πραγματικότητα του Πελοποννησιακού πολέμου και των δεινών του (Εικ. 10, Εικ. 11, Εικ. 12).

Η κεραμεική του 4ου αιώνα π.Χ. συνεχίζει να παράγει ερυθρόμορφα αγγεία, που ξεχωρίζουν για τις βαριές σε κοσμήματα και επίθετα χρώματα παραστάσεις τους, αποσκοπώντας πλέον στο πομπώδες και στον εύκολο εντυπωσιασμό (Εικ. 13). Παράλληλα, την ίδια περίοδο ακμάζουν τα εργαστήρια της Κάτω Ιταλίας που αντιγράφουν αττικά ερυθρόμορφα αγγεία με παραστάσεις από σύγχρονες τραγωδίες και κωμωδίες (Εικ. 14, Εικ. 15). Μετά το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. σταματά η παραγωγή ερυθρόμορφων αγγείων, δίνοντας τη θέση της στην παραγωγή μονόχρωμων που θα κυριαρχήσουν κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.

Στειακάκης Χρυσοβαλάντης
(Ιστορικός Τέχνης)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Gombrich, E. H., Το χρονικό της τέχνης, Μτφρ. Κάσδαγλη Λ., Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ, 19992.
• Κοκκορού-Αλευρά, Γ., Η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας. Σύντομη Ιστορία (1050-50 π.Χ), Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1995.
• Χόνορ, Χ. - Φλέμινγκ, Τζ., Ιστορία της τέχνης, τόμ. 1, Μτφρ. Παππάς Α., Αθήνα, Εκδόσεις Υποδομή, 1991.