Πέρα από τις συνεχείς πολεμικές αναμετρήσεις των Διαδόχων και την αύξηση της πειρατείας, παρατηρείται μια πρόοδος των επιστημών και ανάπτυξη της τεχνολογίας στα νέα κέντρα, επιτρέποντας τη συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια των ηγεμόνων, που μπορούσαν πλέον να χρηματοδοτούν ιδιωτικά και δημόσια έργα, συμβάλλοντας στη διατήρηση και τη διάδοση της φήμης και της δόξας τους. Αυτό είχε ως φυσικό επακόλουθο την προλεταριοποίηση του πληθυσμού, δημιουργώντας άθλιες συνθήκες για τους πένητες και ανέργους, στον αντίποδα της πολυτελούς διαβίωσης των ηγεμόνων.

Στην πλαστική αυτής της εποχής παρατηρείται μια μεγάλη αλλαγή, όχι μόνο στην τεχνοτροπία των έργων αλλά και στα θέματα που επιλέγονται από τους γλύπτες και τους πάτρωνές τους. Η γλυπτική παρουσιάζει αρχικά μια απέχθεια για το άνοιγμα στο χώρο, κάτι που σύντομα αλλάζει. Οι καλλιτέχνες ενδιαφέρονται για την απόδοση της τρίτης διάστασης, του βάθους, της κίνησης των μορφών και της θεατρικότητας των εκφράσεών τους, που επιτρέπει σήμερα τη χρήση των όρων «μπαρόκ» και «ροκοκό» για την τέχνη της ελληνιστικής πλαστικής. Την επιλογή των θεμάτων της ελληνιστικής γλυπτικής χαρακτηρίζει η στροφή σε θέματα της καθημερινής ζωής, με έντονο άλλοτε το ειδυλλιακό και άλλοτε το δραματικό στοιχείο. Ο άνθρωπος, δεν παριστάνεται πια ως ο τυπικός -υπεύθυνος- εκπρόσωπος της πόλης-κράτους και επομένως ως φορέας των ιδιοτήτων που απορρέουν από την οργανωμένη σε αυτήν ζωή, αλλά ως άτομο με τα προσωπικά, εξατομικευμένα στοιχεία του. Η παράσταση των προσώπων δεν έχει πια διαχρονικό χαρακτήρα, αλλά στιγμιαίο. Φυσικό ήταν επομένως να αναπτυχθεί η τέχνη του εικονιστικού αγάλματος, του πορτραίτου, με τα ατομικά χαρακτηριστικά του απεικονιζόμενου. Έτσι, εμφανίζονται τώρα τύποι γκροτέσκοι, δύσμορφοι, νάνοι, γριές, ψαράδες, έγχρωμοι. Τα γλυπτά αυτής της περιόδου δεν έχουν μόνο θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά και κοσμικό. Δεν ανατίθενται μόνο στα ιερά ή δε στήνονται μόνο πάνω στους τάφους, αλλά διακοσμούν δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Μεγάλη άνθιση παρουσιάζουν τα συμπλέγματα, προορισμένα για τη διακόσμηση κρηνών, με θέματα αρπαγής Νυμφών από Σατύρους. Η αλλαγή στο πνεύμα της πλαστικής είναι φανερή και στα αγάλματα των θεών. Ο χαρακτήρας τους, όταν δεν είναι καθαρά αισθησιακός, όπως στα αγάλματα της Αφροδίτης, είναι θεατρικός, πομπώδης, κενός και ψυχρός. Στην ελληνιστική γλυπτική, κάνουν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους μορφές σε στάση ύπνου, καθώς και οι αλληγορίες (Εικ. 1-6).

Τα κέντρα της πλαστικής της ελληνιστικής εποχής έχουν μετατοπισθεί από την κυρίως Ελλάδα στις μεγάλες πόλεις της Ανατολής και των νησιών, που είναι και τα μεγάλα οικονομικά και πολιτικά κέντρα της εποχής (Πέργαμος, Αλεξάνδρεια, Ρόδος, Δήλος). Η Αττική και τα κέντρα της πελοποννησιακής γλυπτικής έχουν συντηρητικό χαρακτήρα, επειδή η ισχυρή κλασική παράδοση, δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια για νέες δημιουργίες καθώς και γιατί από τα κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας λείπει το νέο ηγεμονικό πνεύμα και ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας που αποτέλεσαν το υπόβαθρο της πλαστικής αυτών των χρόνων.

Στειακάκης Χρυσοβαλάντης
(Ιστορικός Τέχνης)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Βoardman, J., Ελληνική πλαστική. Ύστερη κλασική περίοδος, Μτφρ. Καλλέγια-Γαδ Α., Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1999.
• Gombrich, E. H., Το χρονικό της τέχνης, Μτφρ. Κάσδαγλη Λ., Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ, 19992.
• Κοκκορού-Αλευρά, Γ., Η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας. Σύντομη Ιστορία (1050-50 π.Χ), Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1995.
• Pollitt, J. J., Η τέχνη στην Ελληνιστική εποχή, Μτφρ. Γκάζη Α., Επίβλεψη Τιβέριος Μ., Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδήμα, 1999β.
• Χόνορ, Χ. - Φλέμινγκ, Τζ., Ιστορία της τέχνης, τόμ. 1, Μτφρ. Παππάς Α., Αθήνα, Εκδόσεις Υποδομή, 1991.