- Ήταν δική σας η ιδέα να ανεβάσετε στη σκηνή τη ζωή της Ιζαντόρα Ντάνκαν;

Η ιδέα ήταν του Ραζάν Μαζίλου, του σκηνοθέτη της παράστασης, με τον οποίο είχαμε δουλέψει και στο παρελθόν για την «Μαρλέν Ντίντριχ». Ο Ρασβάν ασχολείται πολύ με σπουδαίες γυναικείες προσωπικότητες. Όταν τέθηκε λοιπόν το ερώτημα ποιο θα είναι το επόμενο έργο που θα δουλέψουμε μαζί πρότεινε την Ιζαντόρα Ντάνκαν. Εγώ, ούτως ή άλλως θεωρούσα την Ιζαντόρα μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα και έτσι συμφωνήσαμε να γίνει αυτή η παράσταση.

- Βιρτζίνια Γούλφ το 2000, Μαρλέν Ντίντριχ το 2005, Ιζαντόρα Ντάνκαν σήμερα. Έχετε μια προτίμηση στις βιογραφίες ιστορικών γυναικών;

Έχουν μια ιδιαίτερη γοητεία. Ειδικά όσον αφορά τους ιστορικούς καλλιτέχνες έχει, για μένα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το πώς συνδέεται, τι σχέση έχει η ζωή τους στην τέχνη με την προσωπική τους ζωή. Πολλές φορές με έχει απασχολήσει αν μια μεγάλη προσωπικότητα στο χώρο της Τέχνης , έχει τα ίδια στοιχεία και στη ζωή. Διαβάζοντας βιογραφίες σπουδαίων καλλιτεχνών ή άλλων ιστορικών προσώπων καταλήγεις στο συμπέρασμα ότι πιθανόν η προσωπική ζωή ενός μεγάλου καλλιτέχνη να μη συμβαδίζει με τη Μεγάλη του Τέχνη. Αυτός είναι ένας λόγος που με ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως αυτές οι προσωπικότητες.

- Οπότε πιστεύετε ότι πρέπει να κρίνουμε έναν καλλιτέχνη αξιολογώντας και τα δύο, και την καλλιτεχνική και την προσωπική του ζωή, ή μόνο το έργο του;

Δε νομίζω ότι η προσωπική ζωή ενός καλλιτέχνη αφορά το κοινό. Εμάς τους ηθοποιούς είναι που ενδιαφέρει όταν καλούμαστε να ερμηνεύσουμε ένα ιστορικό πρόσωπο.

- Ερμηνευτικά είναι πιο δύσκολο για έναν ηθοποιό να αποδώσει ένα υπαρκτό πρόσωπο;

Σαφώς είναι πολύ δύσκολο. Ειδικά στην περίπτωση της Ιζαντόρα Ντάνκαν που δεν έχουμε κανένα ντοκουμέντο για την τέχνη της, παρά μόνο μαρτυρίες , θα ήταν αδύνατο και θα ήταν και λάθος να αποπειραθώ να αναπαράγω την τέχνη της στη σκηνή, ο τρόπος που παρουσιάζει ο κάθε καλλιτέχνης την ψυχή του είναι ούτως ή άλλως κάτι μοναδικό. Αυτό που μπορεί ένας ηθοποιός να κάνει, αυτό που κι εγώ κάνω, είναι να υποπτευθεί τη ζωή του προσώπου, να πάρει στοιχεία από την προσωπικότητα του σε σχέση μ?αυτά που έχει ζήσει και να προβάλει αυτά που θεωρεί σημαντικά, χωρίς όμως να προδώσει την προσωπικότητα. Σ?αυτές τις περιπτώσεις δουλεύεις περισσότερο με σύμβολα παρά με μίμηση. Ακόμα πιο δύσκολο είναι όμως να ερμηνεύσεις ένα υπαρκτό πρόσωπο για το οποίο υπάρχουν ακόμα σήμερα στοιχεία, όπως φωτογραφίες, ταινίες, βίντεο-ντοκουμέντα. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να υπάρχει μια χρονική απόσταση από την απώλεια ενός τέτοιου προσώπου μέχρι να αναπαραχθεί αυτό στη σκηνή. Είναι πολύ πιο δύσκολο, όταν ο θάνατος του προσώπου που ερμηνεύεις είναι πρόσφατος, γιατί έχουμε όλοι ακόμα νωπές μνήμες από αυτό.

- Συνεπώς υποθέτω ότι εγχειρήματα όπως το περσινό σίριαλ με τη ζωή της Αλίκης Βουγιουκλάκη ή η ταινία με τον Μάικλ Τζάκσον, μόλις λίγους μήνες μετά το θάνατό του σας βρίσκουν αντίθετη;

Αυτά κατά τη γνώμη μου έχουν διπλό χαρακτήρα. Όταν αφορά μια εσωτερική ανάγκη ενός καλλιτέχνη, ενός συγγραφέα να παρουσιαστεί η ζωή ή μια πτυχή ενός προσώπου τότε πρόκειται πράγματι για κάτι σοβαρό, όταν αφορά όμως το εμπορικό κομμάτι του πράγματος νομίζω ότι μπορεί να καταφύγει κανείς σε πράγματα που είναι πολύ μεγάλο ρίσκο. Όταν υπάρχει η υπόνοια ότι κάτι γίνεται για εμπορικούς λόγους τότε δε με αφορά, όταν γίνεται επί της ουσίας, επειδή μας απασχολεί κάτι σε σχέση με μια προσωπικότητα τότε είναι ουσιαστικό και θα πρέπει να γίνει. Όλα τα πράγματα έχουν δύο όψεις λοιπόν, την εμπορική και την ουσιαστική. Προσωπικά εγώ δεν θα άγγιζα πράγματα που είναι τόσο πρόσφατα.

- Ποιό στοιχείο στη ζωή της Ντάνκαν σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση όταν πρωτοδιαβάσατε τη βιογραφία της;

Ο τρόπος που έμαθε για το χαμό των παιδιών της και η αντίδρασή της έτσι όπως τα περιγράφει η ίδια στη βιογραφία της ήταν ένα κομμάτι που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Αναφέρει ότι όταν ο σύζυγός της, της ανήγγειλε το γεγονός εκείνη δεν μπόρεσε να αντιδράσει καν. Αμέσως μετά του είπε ότι δεν ήταν αλήθεια και πως κάτι άλλο είχε συμβεί. Αυτό είναι και ένα μάθημα υποκριτικής. Η συνειδητοποίηση ενός τραγικού γεγονότος δε γίνεται άμεσα από το άτομο, ενστικτωδώς αρνείται να αποδεχτεί το τραγικό γεγονός.
Ένα άλλο στοιχείο είναι η ανατροπή που έκανε όντας μόλις 10 ετών. Παράτησε το σχολείο κι άρχισε να διδάσκει χορό σε μικρότερα παιδιά. Αυτό που είχε αποφασίσει ότι ήθελε να κάνει είχε την τόλμη να το κυνηγήσει από πολύ μικρή. Τρομακτική δύναμη στο θέλω της.

- Η Ντάνκαν εμφανίζεται στην παράσταση να ζει με πάθος την κάθε στιγμή χωρίς να υπολογίζει το αύριο. Ποιά η γνώμη σας για τους ανθρώπους που επιλέγουν μια θυελλώδη ζωή; Δεν εμπεριέχει αυτό ένα συναισθηματικό ρίσκο;

Δε νομίζω ότι αυτό είναι θέμα επιλογής. Δεν είναι μια εγκεφαλική τουλάχιστον επιλογή, είναι μια επιλογή ύπαρξης. Αυτό είναι ένα πολύ γοητευτικό στοιχείο της Ντάνκαν. Το να ζεις την κάθε στιγμή, εγώ πιστεύω είναι και η ουσία της ζωής και της Τέχνης. Εξάλλου το θέατρο και ο χορός, πέρα από τη φοβερή προετοιμασία που έχουν -δεν παραβλέπω σε καμία περίπτωση αυτό το κομμάτι- είναι τέχνες που έχουν άμεση σχέση με τη στιγμή, με το κοινό. Δεν είναι ούτε πριν, ούτε μετά, είναι η στιγμή, εν αντιθέσει με τη λογοτεχνία ή τον κινηματογράφο όπου τα πράγματα καταγράφονται και έρχονται αργότερα σε επαφή με τον κόσμο.
Όσο για το συναισθηματικό ρίσκο, δε νομίζω ότι είναι κάτι που το σκέφτεται κανείς, που το συνειδητοποιεί. Κάποιος που λειτουργεί μ?αυτό τον τρόπο είναι αδύνατο να λειτουργήσει και υπολογιστικά. Για μένα σαφώς έχει πιο μεγάλο ενδιαφέρον να ζει κανείς με πάθος από το να προσπαθεί να επιλέγει συνεχώς την ασφάλεια, γιατί αυτό μας κλείνει σε κουτάκια και τότε δε ζούμε πραγματικά. Δε θεωρώ ότι εγώ τα καταφέρνω, θα ήθελα όμως να είμαι έτσι.

- Μια από τις κεντρικές συγκρούσεις του έργου δημιουργείται όταν ο άντρας της Ντάνκαν, ρώσος ποιητής Σεργκέι Εσένιν εκφράζει την άποψη ότι «η τέχνη του χορού είναι εφήμερη, πεθαίνει με το θάνατο του χορευτή». Είχε η Ιζαντόρα την έγνοια της υστεροφημίας;

Από τις μαρτυρίες που υπάρχουν δε μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα. Άλλοι υποστηρίζουν πως την ενδιέφερε πολύ η υστεροφημία της και άλλοι καθόλου. Φαντάζομαι ότι αν την ενδιέφερε πραγματικά θα είχε φροντίσει να αφήσει πίσω της στοιχεία για το έργο της. Αντ?αυτού όταν της ζητήθηκε να καταγραφεί κινηματογραφικά η ζωή της, αρνήθηκε . Επίσης δεν υπάρχουν στοιχεία για το χορό της, παρά μόνο φωτογραφίες και ένα μικρό βιντεάκι στο youtube που αποτελεί και τη μόνη μικρή καταγραφή του τρόπου που χόρευε. Η ίδια έλεγε «Χορεύω αυτό που είμαι τώρα, δεν ξέρω τι θα είμαι αύριο». Αυτή είναι μια ατάκα της που είναι πολύ κολλημένη στο μυαλό μου. Επειδή, λοιπόν, οι άνθρωποι κρίνονται μέσα από τις πράξεις τους και όχι μέσα από τα λεγόμενα των άλλων συμπεραίνω ότι δεν την ενδιέφερε η υστεροφημία.

- Η δική σας σχέση με την υστεροφημία;

Φαντάζομαι ότι ενδόμυχα υπάρχει σε όλους μας έστω κι αν δεν έχουμε δώσει έμφαση σ? αυτό. Θα αναφερθώ και πάλι στη διττή φύση των πραγμάτων. Σημαντικό είναι εάν αυτό έχει στόχους ματαιόδοξους ή στόχους ουσιαστικούς, να αφήσει δηλαδή κανείς πίσω του κάτι σημαντικό που θα συμβάλει στην εξέλιξη. Επιπλέον η επιθυμία για υστεροφημία αλλάζει, όχι τόσο με το πέρας του χρόνου, όσο με την εξέλιξη της προσωπικότητας, την επεξεργασία των πραγμάτων, την ωριμότητα. Δεν ξέρω αν και πόσο ενδιαφέρει εμένα αυτή τη στιγμή η υστεροφημία, φαντάζομαι όμως οτι υπάρχει ένα τέτοιο κομμάτι δικό μου, δίχως όμως να είναι έντονο.

- Η αποδοχή του κοινού είναι κάτι που ενδιαφέρει όλους τους καλλιτέχνες, ανάμεσά τους και τη Ντάνκαν;

Υπάρχει ένα κομμάτι, αυτό που λέμε επικοινωνία με το κοινό που είναι ουσιώδες για μας, αν δεν έχεις τρόπο να επικοινωνήσεις αυτό που κάνεις με το κοινό δεν υφίσταται Τέχνη. Εμένα με επηρεάζει πολύ αν έστω κι ένας άνθρωπος από το κοινό αμφισβητεί αυτό που γίνεται πάνω στη σκηνή, είμαι πολύ ευάλωτη σ? αυτό. Φαντάζομαι ότι όλοι οι καλλιτέχνες είναι ευάλωτοι σ? αυτό. Υπάρχουν βέβαια και καλλιτέχνες που τρελαίνονται με τη μη αποδοχή τους κι αυτό είναι αναμφισβήτητα ένα στοιχείο ματαιοδοξίας. Εγώ νομίζω ότι απ? αυτό κατά κάποιο τρόπο ξέφυγα όταν συνειδητοποίησα ότι δεν είναι δυνατό να αρέσουμε σε όλους. Όταν αρέσουμε σε όλους κάτι ύποπτο συμβαίνει.
Το άγχος της αποδοχής του κοινού μας ωθεί εξάλλου σε λάθος επιλογές. Το θέμα είναι να φροντίζουμε να λαμβάνουμε υπόψη μας το κοινό, να επικοινωνούμε μαζί του, όχι όμως και να καθορίζει εξολοκλήρου αυτό τις επιλογές μας, γιατί τότε δεν είμαστε καλλιτέχνες.

- Στην παράσταση συναντάμε μια πολυεθνική παρέα. Μπορεί να υπάρξει πραγματική επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων που μιλούν διαφορετικές γλώσσες;

Νομίζω ότι αυτό ακριβώς είναι που θέλει να δείξει ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας πολλές γλώσσες μέσα στο έργο, ότι δηλαδή δεν υπάρχει πραγματική επικοινωνία. Υπάρχει αντ?αυτού πραγματική μοναξιά, ιδιαίτερα στις ζωές μεγάλων καλλιτεχνών όπως η Ντάνκαν και ο Εσένιν. Η γλώσσα είναι σίγουρα ένα πολύ σημαντικό εργαλείο επικοινωνίας, είναι όμως κι ένα στοιχείο που μας κάνει να απομακρυνόμαστε από το βασικό μας θέλω. Γιατί η γλώσσα περνάει από μια εγκεφαλική διεργασία, πριν εκφέρεις μια πρόταση φιλτράρεται μέσω του εγκεφάλου .Ένα λάθος στη χρήση της γλώσσας δημιουργεί παρεξήγηση. Επιπλέον η γλώσσα χρησιμοποιείται συχνά ως κάλυμμα, προκειμένου να κρύψει κανείς συναισθήματα. Ενώ η γλώσσα του σώματος δεν κρύβει κανένα συναίσθημα. Θεωρώ τη γλώσσα σημαντικό στοιχείο επικοινωνίας, αλλά όταν πρόκειται για πραγματικές σχέσεις που αφορούν το συναίσθημα τότε υπάρχουν κι άλλοι τρόποι. Ας μην ξεχνάμε την επικοινωνία μας με τα ζώα. Μπορεί βέβαια να μην υπάρχει σ?αυτή την περίπτωση μια επικοινωνία υψηλής πνευματικότητας αλλά ούτε και με τους ανθρώπους απαραίτητα υπάρχει, όχι στο επίπεδο που θα θέλαμε τουλάχιστον.

- Μια απ? τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές του έργου είναι η στιγμή που η Ντάνκαν συναντά μια μαθήτρια μαθήτριάς της -πιστό αντίγραφό της και διαπιστώνει ιδίοις όμασι την αλλοίωση του έργου της. Είναι αναπόφευκτη η αλλοίωση της διδαχής με τη μεταφορά της από γενιά σε γενιά; Είναι αυτό αρνητικό ή αποτελεί μέρος μια εξέλιξης;

Είναι αδύνατο να μην υπάρχουν αλλοιώσεις, το θέμα είναι αν κρατιέται η ουσία, ο κεντρικός άξονας μιας σχολής ή μιας μεθόδου, μιας διδαχής γενικότερα. Για μένα το να κρατιέται η βάση είναι τόσο σημαντικό όσο και το να μη μένει στατικό όλο αυτό, γιατί οτιδήποτε στατικό είναι ανύπαρκτο και άνευ ουσίας. Οτιδήποτε δημιουργείται στην Τέχνη δημιουργείται μια συγκεκριμένη Εποχή άρα με την αλλαγή της Εποχής και των κοινωνικών δεδομένων θα ήταν λάθος να παραμένει ένας τέτοιος πυρήνας ακριβώς όπως ήταν. Παράλληλα όμως πιστεύω ακράδαντα ότι δεν προχωράμε χωρίς βάσεις. Αυτό είναι κάτι που εφαρμόζω και στη σχολή μου.

- Στην ίδια σκηνή η Ιζαντόρα διατυπώνει μια από τις βασικές θέσεις της ως προς την εκπαίδευση, δηλαδή ότι «ο καθένας δημιουργεί με ό,τι έχει μέσα στην ψυχή του, είναι ανώφελο να προσπαθεί να αναπαράγει, να μιμηθεί κάποιον άλλο». Εσείς, ως δασκάλα, συμμερίζεστε αυτή την άποψη;

Βεβαίως συμμερίζομαι την άποψη αυτή. Οτιδήποτε δημιουργεί ο καθένας είναι κάτι πολύ προσωπικό και είναι αυτό που προσδίδει τη μοναδικότητα στον καλλιτέχνη. Αυτό όμως δεν αναιρεί το ότι ο καθένας πρέπει να έχει την προσωπική του τεχνική. Γιατί το θέατρο για μένα είναι ένας χώρος όπου πρέπει κανείς να δουλεύει πάρα πολύ με τα μέσα του. Το θέατρο δεν είναι βγαίνω στη σκηνή, εκφράζω ελεύθερα την ψυχή μου και τελειώσαμε. Επ? ουδενί. Αυτό είναι ένα κομμάτι του. Όσον αφορά αυτό το κομμάτι της προσωπικής έκφρασης είναι πράγματι προσωπικό και μοναδικό στοιχείο, όλο το άλλο κομμάτι όμως απαιτεί από τον ηθοποιό μια πολύ σοβαρή, μεθοδική και επιστημονική δουλειά.

- Η Ιζαντόρα Ντάνκαν δήλωνε ότι το σχολείο είναι καταστροφικό για την προσωπικότητα του ατόμου. Η γνώμη σας;

Τι να πω εγώ τώρα! Φαντάζομαι ότι δε μιλούσε για μια εκπαίδευση που θα μπορούσε να είναι σημαντική και το εξέφραζε με έναν τόσο αφοριστικό τρόπο, ενδεικτικό της ακραίας προσωπικότητάς της. Συμφωνώ σε γενικές γραμμές, μια κακή εκπαίδευση μπορεί να κάνει ανεπανόρθωτο κακό σ?ένα παιδί.

- Τι ήταν τελικά αυτό που γοήτευε τόσο το κοινό της Ιζαντόρα και που κανείς δεν μπορούσε να εξηγήσει;

Ήταν αυτή η μοναδικότητά της, το πάθος της που εκφραζόταν αυθόρμητα, χωρίς να περνά από άλλες διεργασίες, από φιλτράρισμα του τύπου «θα αρέσω στο κοινο;». Η Ντάνκαν ήταν άλλωστε αυτή που εισήγαγε την έννοια του αυτοσχεδιασμού στο χορό. Αυτό λοιπόν το άπιαστο, το απρόβλεπτο, το μοναδικό που «ερωτευόταν» το κοινό της. Η τόλμη να εκφράζει τη μοναδικότητά της χωρίς όρους, χωρίς κανόνες.

- Αναγνωρίζετε κοινά στοιχεία στην προσωπικότητα της Ιζαντόρα Ντάνκαν και τη δική σας;

Πάντοτε υπάρχουν κοινά στοιχεία, φανερά ή κρυμμένα, ανάμεσα στο ρόλο και τον ηθοποιό και είναι αυτό απαραίτητη προυπόθεση για να έχει ο ηθοποιός την επιθυμία να ερμηνεύσει ένα ρόλο. Στη Ντάνκαν με γοητεύει πολύ η ελευθερία και η τόλμη της. Τώρα αν είναι και δικά μου στοιχεία αυτά?νομίζω ότι είναι, υπάρχουν, δεν ξέρω αν εκφράζονται έτσι ακριβώς αλλά υπάρχουν.

- Η δική σας σχέση με το χορό;

Είναι σχέση έρωτα. Ξεκίνησα πολύ μικρή το χορό και νομίζω ότι αν δεν σταματούσα στην κρίσιμη ηλικία της εφηβείας θα μπορούσα να είχα γίνει χορεύτρια.

- Ποιά είναι η επόμενη «σπουδαία γυναίκα» που θα επιθυμούσατε να υποδυθείτε στο μέλλον;

Δε μου έρχεται κάποια συγκεκριμένη στο μυαλό αυτή τη στιγμή , οπότε υποθέτω δεν υπάρχει κάποια ή υπάρχουν πάρα πολλές.

Σας ευχαριστώ πολύ!