Η πρώτη μαρτυρία του ταλέντου του έγινε την 1η Ιουνίου του 1939, όταν σε ηλικία μόλις 16 ετών δημοσιεύτηκε ένα σχέδιό του στην εφημερίδα «Βραδυνή». Φοίτησε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1942-1948), όπου παρακολούθησε μαθήματα στο εργαστήρι του Κωνσταντίνου Παρθένη, ενός κατεξοχήν μοντέρνου καλλιτέχνη των αρχών του 20ού αιώνα. Το 1951 έλαβε το Δίπλωμα Ζωγραφικής, αριθ. 597.
Στην πρώτη του ατομική έκθεση, το 1944, που έλαβε χώρα στο εργαστήριό του επί της οδού Μαυρομματαίων, τα έργα είχαν σαφείς μετα-ιμπρεσιονιστικές επιδράσεις. Τα επόμενα 3 χρόνια παρουσίασε, κυρίως, προσωπογραφίες και αφηρημένες συνθέσεις σε εκθέσεις στον «Παρνασσό», με τελευταία εκείνη του 1947, που επέφερε την καθολική αποδοκιμασία του κοινού. Επρόκειτο για 34 έργα με κυβιστικές και σουρεαλιστικές καταβολές, σαφέστατες δηλώσεις της μοντέρνας οπτικής του καλλιτέχνη, η οποία δεν επεδίωκε τους συνήθεις συγκερασμούς με την ελληνική παράδοση. Στο βωμό, λοιπόν, του αιτήματος της ελληνικότητας ο Γαΐτης δεν έτυχε θερμής υποδοχής, με μοναδικές εξαιρέσεις τις περιπτώσεις των διανοούμενων φίλων του, μεταξύ των οποίων ο Μ. Σαχτούρης, ο Γ. Μαλτέζος, ο Ν. Κουτούζης, ο Γ. Τσαρούχης, ο Οδ. Ελύτης. Ο τελευταίος, μάλιστα, έγραφε στις 20 Απριλίου του 1947 στην εφημερίδα «Καθημερινή» τα εξής: Ο κόσμος του Γιάννη Γαΐτη είναι ακριβώς ο κόσμος που παλεύει και αγωνιά για να βρει μέσα από τις ταραχές των ημερών μας την έκφραση και τη μορφή που του ταιριάζουν. Η πάλη είναι σκληρή, μα ο καλλιτέχνης δουλεύει ακατάπαυστα και δε φοβάται το άγνωστο...
Την ίδια περίοδο υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της πρώτης καλλιτεχνικής ομάδας, που δημιουργήθηκε μεταπολεμικά, αυτής των «Ακραίων», μαζί με τους Αλ. Κοντόπουλο, Αχ. Απέργη, Γ. Σίμωσι, Γ. Μαλτέζο, Δ. Χυτήρη, Κ. Αντύπα και Λ. Λαμέρα.
Το 1954, ωθούμενος από από μία αναμφισβήτητη ζωτική ανάγκη να εμπλουτίσει το έργο του και να διευρύνει τους ορίζοντές του, εγκαταστάθηκε με τη γλύπτρια σύζυγό του Γαβριέλα Σίμωσι στο Παρίσι, όπου συνέχισε τις σπουδές του στην Acad?mie de la Grande Chaumi?re και του δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα και να επισκεφθεί μουσεία και αίθουσες τέχνης σε αυτό το ζηλευτό κέντρο διανόησης και πολιτισμού. Στα χρόνια που ακολούθησαν παρουσίασε το έργο του σε περισσότερες από εβδομήντα ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ όσο περνούσε ο καιρός μοίραζε τη ζωή του μεταξύ Παρισιού και Αθήνας. Παράλληλα, συμμετείχε σε πολυάριθμες ομαδικές εκθέσεις και διεθνείς διοργανώσεις, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η Biennale του San Paοlo (1967). Το 2001 αντίγραφο έργου του εγκαταστάθηκε στην αποβάθρα του μετρό στο Σταθμό Λαρίσης (Αθήνα).
Στις πρώιμες χαρακτηριστικές δημιουργίες του εντάσσονται τα γνωστά Τοπία της Ύδρας, που κινούνται, κυρίως, στις προεκτάσεις του κυβισμού και έχουν πρόδηλες συμβολιστικές τάσεις. Σε μεταγενέστερες εκδοχές τους ο φυσικός χώρος μεταμορφώνεται σε μία σειρά γεωμετρικές ενότητες, που διακρίνονται για τη χρωματική ευγένεια, τη μορφική καθαρότητα, τα κατασκευαστικά στοιχεία και τα αφαιρετικά χαρακτηριστικά.
Την περίοδο 1960-1967 η ζωγραφική επιφάνεια των έργων του χωρίζεται σε μικρότερες ενότητες, με υποτυπώδεις μορφές, που σκοπό έχουν την απόδοση μιας σημειολογικής γλώσσας με παράλληλες συμβολιστικές προεκτάσεις. Οι άνθρωποι-έντομα, οι πίνακες μέσα στον πίνακα, η χρήση γελοιογραφικών στοιχείων και ρεαλιστικών αναφορών και οι συνδυασμοί τους με αφηρημένα και φανταστικά θέματα δίνουν εξαιρετικά εκφραστικά αποτελέσματα.
Από το 1968 και εξής, μπορεί να σημειώσει κανείς την επιβολή στο έργο του Γαΐτη ενός μόνο θέματος, που θα παίξει καταλυτικό ρόλο σε όλη την επόμενη καλλιτεχνική του δημιουργία. Με εκπληκτική συνέχεια και συνέπεια επέρχεται η τυποποίηση της ανθρώπινης μορφής με στόχο να γίνει ένας εικαστικός μύθος, που θα αντικατοπτρίζει το χαρακτήρα μιας ολόκληρης εποχής. Εκτός του θεματικού περιορισμού, σημειώνεται και η επιλογή ενός περισσότερου γεωμετρικού λεξιλογίου τόσο στην απόδοση των μορφών, όσο και στην ανάπτυξη του χώρου. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται απόλυτα σαφής η αξιοποίηση σύγχρονων αναζητήσεων, η σχηματοποίηση, η χρήση αφηρημένων τύπων και η αυστηρή κονστρουκτιβιστική οργάνωση, που κάνει τα «ανθρωπάκια» να μην έχουν καμία επαφή μεταξύ τους, να έχουν χάσει τα χαρακτηριστικά τους και να έχουν μεταβληθεί σε απρόσωπη μάζα.
Από το 1975 οι σχηματοποιημένες μορφές πολλαπλασιάζονται και ενοποιούνται με αποτέλεσμα τη δημιουργία ανθρώπινων τοπίων. Ο ομαδοποιημένος κόσμος, η μηχανοποιημένη κοινωνία, η απόλυτη επιβολή της ποσότητας στην ποιότητα γίνονται καθρέφτης της εποχής. Η ειρωνική διάθεση του καλλιτέχνη φάινεται πως μεταπλάθεται σε κριτικό πνεύμα, καθώς μας δίνει, όπως πολύ σωστά σημειώνει ο Χρήστου, έναν κόσμο χωρίς πρόσωπα, σε ένα χώρο που μας συνθλίβει και με τον άνθρωπο να φαίνεται ανήμπορος να δαμάσει δυνάμεις που έφερε κοντά του.
Αποτελεί κοινό τόπο ότι ο Γιάννης Γαΐτης υπήρξε ένας εκ των πρωτοπόρων καλλιτεχνών, με διεθνείς διακρίσεις και, ουσιαστικά, ο πρώτος που επιβεβαίωσε την άποψη ότι ο καλλιτέχνης επηρεάζεται και ταυτόχρονα επηρεάζει την εποχή του και τον κόσμο του. Παίρνει και ταυτόχρονα δίνει, δέχεται και εκφράζει τα στοιχεία που ζουν γύρω του, αλλά και μέσα του. Γι' αυτό μας δίνει πάντοτε την πορεία ενός πολιτισμού, όπως τον τροποποιεί η δημιουργία του.
Βιβλιογραφία
? Κωστοπούλου Α., Κριτικός κατάλογος των έργων του Γιάννη Γαϊτη : ζωγραφική, γλυπτική, κατασκευές, Ίδρυμα Ι. Κωστόπουλου, Αθήνα 2003.
? Λυδάκης Στ., Οι Έλληνες ζωγράφοι, τόμ. 3ος, Μέλισσα, Αθήνα 1976.
? Παπαδάκης Ν., «Γιάννης Γαΐτης, ένας επαναστάτης δημιουργός», Σύγχρονοι Έλληνες Καλλιτέχνες, τόμ. 1ος, Πολυπλάνο, Αθήνα 1980.
? Χρήστου Χρ., Ζωγραφική του 20ού αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1996.
