Δεν είναι εύκολο να ορίσουμε την έννοια του πολιτιστικού προϊόντος. Παρ' όλα αυτά, μπορούμε να ορίσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά του, τα οποία βέβαια θα πρέπει και να συνυπάρχουν ταυτόχρονα. Αυτά είναι τα εξής: 1. τα πολιτιστικά προϊόντα είναι προϊόντα που εμπεριέχουν ένα στοιχείο δημιουργικότητας, 2. σχετίζονται σχεδόν πάντα με το συμβολισμό και 3. θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα πολιτιστικής δραστηριότητας που κατοχυρώνουν τα πνευματικά δικαιώματα. Αυτά είναι γενικά τα χαρακτηριστικά των πολιτιστικών προϊόντων, η αγορά όμως τώρα, ορίζει και κάποια ιδιαίτερα γνωρίσματα τους, όπως: 1. την υπερπροσφορά, εξαιτίας της φυσικής δημιουργικότητας που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο γενικότερα, και τη ρευστότητα, λόγω των σχετικά ασταθών εργασιακών σχέσεων, 2. την αβεβαιότητα στην ποιότητα αυτών των προϊόντων (experience goods), το γεγονός δηλαδή ότι δεν μπορεί να υπάρχει τυποποίηση, 3. ότι το έργο καταναλώνεται, και η κατανάλωση του επηρεάζεται από την πορεία του στις κοινότητες/δίκτυα που δημιουργούν οι καταναλωτές (externalities) και τέλος 4. πως η ζήτηση των πολιτιστικών προϊόντων παρουσιάζει ένα χαρακτηριστικό, αυτό του να κινείται σε κυκλική τροχιά.

Οι πολιτιστικές βιομηχανίες είναι εκείνες οι δραστηριότητες που ασχολούνται κυρίως με τα πολιτιστικά αγαθά, αυτά των οποίων η αξία προέρχεται από την πολιτιστική κληρονομιά. Όλοι οι λαοί έχουν πολιτιστική κληρονομιά, από τη στιγμή, που έχουν παρελθόν. Όμως για να μεταβληθεί αυτή η κληρονομιά σε πολιτιστική βιομηχανία θα πρέπει να υπάρξει:

• το κοινό, που θα είναι διατεθειμένο να δεχθεί και να καταναλώσει το παρελθόν αυτό
• το κεφάλαιο που θα χρειαστεί για να μεταβληθεί η κληρονομιά σε πολιτιστικό αγαθό προς κατανάλωση
• η ιδέα για τη διαμόρφωση του πολιτιστικού παρελθόντος σε προϊόν
• αυτός που θα πραγματοποιήσει τη μορφοποίηση αυτή¹

Σήμερα δεν μπορούμε να μιλούμε για πολιτιστική βιομηχανία, αλλά για πολιτιστικές βιομηχανίες. Οι πολιτιστικές βιομηχανίες είναι αυτές που ασχολούνται πρωτίστως με τα πολιτιστικά αγαθά και που τα μεταβάλλουν σε πολιτιστικά προϊόντα.

Οι σημαντικότερες πολιτιστικές βιομηχανίες είναι:
• Τηλεόραση
• Κινηματογράφος
• Μουσική
• Σχέδιο
• Αρχιτεκτονική
• Θέατρο
• Μουσικό θέατρο
• Συναυλίες
• Λογοτεχνία
• Μουσεία
• Αίθουσες τέχνης
• Φωτογραφία

Επιπλέον, όταν μιλάμε για βιομηχανία, συνήθως υπονοούμε τα άτομα και τους οργανισμούς οι οποίοι την αποτελούν. Όσον αφορά όμως την πολιτιστική βιομηχανία ένας τέτοιος σαφής προσδιορισμός είναι αδύνατος, καθώς η έννοια του υπαλλήλου είναι εντελώς ρευστή².

Υποσημειώσεις:

1. Βλασίδης, Β. (2006). «Προσκυνηματικός τουρισμός και προσκυνητές-επισκέπτες στην Ελλάδα». Travel Daily News, 10 Οκτωβρίου 2006
2. Throsby, D. (2001). Economics and Culture. Cambridge: Cambridge University Press, σ. 113