Μερικά εισαγωγικά  στοιχεία για το Βutoh.

Το Butoh είναι είδος χορού που ξεκίνησε στην Ιαπωνία την δεκαετία του 1950 με ιδρυτές τους Tatsumi Hijikata και Kazuo Ohno. Μέσα στις επόμενες δεκαετίες η επαναστατική του δομή ταξίδεψε σ?όλα τα πλάτη και μήκη της γης αποκτώντας πιστούς οπαδούς. Πρόκειται για ένα κράμα θεάτρου και χορού με στοιχεία τόσο από τα ασιατικά παραδοσιακά θέατρα Νο και Kabuki όσο κι από τον δυτικό σύγχρονο χορό και το Physical Theater.

- Τι είναι το Butoh για εσάς;

Η αλήθεια είναι ότι κάθε φορά που κάποιος με ρωτά τι είναι το butoh,προσπαθώ να βρω καινούργια απάντηση, και κάθε φορά καταλήγω ότι δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρος. Βρίσκομαι σε μια προσωπική μου έρευνα, που νομίζω ότι δε θα τελειώσει ποτέ στη ζωή μου, και σήμερα το butoh σημαίνει για μένα κάτι, αύριο μπορεί να σημαίνει κάτι τελείως διαφορετικό.
Για μένα το butoh είναι σίγουρα Τέχνη και ταυτόχρονα φιλοσοφία και βέβαια τρόπος ζωής. Είναι μια διαδικασία, κάτι που βρίσκεται συνέχεια σε εξέλιξη, γι?αυτό ίσως δυσκολευόμαστε τόσο να ορίσουμε το butoh, γιατί είναι κάτι που δεν περιορίζεται σε ορισμούς. Το butoh είναι μια απελευθέρωση, μια απόλυτη όμως απελευθέρωση. Βρισκόμενος μέσα στην κίνηση του butoh ξεπερνά κανείς το δυισμό σώματος- μυαλού, το δυισμό που προκαλούν οι έννοιες του θετικού και του αρνητικού.

- Το Butoh στηρίζεται στην τεχνική ή είναι ελεύθερος τρόπος έκφρασης της ψυχής του χορευτή;

Το butoh δεν είναι καθόλου έκφραση της ψυχής, δεν εκφράζω τον εαυτό μου χορεύοντας butoh. Παρατηρώ το σώμα μου, παρατηρώ την παρουσία μου κι από κει ξεκινά η κίνηση, ξεκινά ο χορός. Βέβαια υπάρχει τεχνική και μάλιστα τεχνική που είναι αρκετά σκληρή αλλά για μένα το butoh είναι κυρίως δουλειά με το μυαλό: ξεχνώ κάποια πράγματα, ξεφεύγω από σχήματα. Πολύ με ρωτάνε ?πως φαίνεται το butoh ? και απαντώ ότι δεν έχει καθόλου σημασία πως φαίνεται, τα πάντα θα μπορούσαν να είναι butoh εφόσον γίνεται μια διαδικασία μεταμόρφωσης.

- Είναι ωστόσο μια Τέχνη παραστατική που έχει σαν στόχο την παρουσίαση στο κοινό, δεν είναι μια διαδικασία ψυχοθεραπείας, έτσι δεν είναι;

Ναι, αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό και υπάρχει μια παρανόηση ως προς αυτό. Πολλοί πιστεύουν ότι το butoh είναι κάτι για την προσωπική εξέλιξη και πράγματι μπορεί να βοηθήσει πολύ κάποιον να γνωρίσει το σώμα του και να συνειδητοποιήσει την παρουσία του. Αλλά το butoh είναι ταυτόχρονα και μια παραστατική τέχνη που σημαίνει ότι βρίσκομαι συνέχεια σε επαφή με το θεατή. Κάτι δείχνω, κάτι θέλω να πω όταν είμαι πάνω στη σκηνή. Όμως για μένα η τέχνη αυτή προϋποθέτει μια προσωπική μεταμόρφωση του καλλιτέχνη. Η επαφή με το θεατή είναι αληθινή μόνο εφόσον βρει ο καλλιτέχνης την ισορροπία στο body-mind του. Αλλά αυτό θα μπορούσαμε να το πούμε και για όλες τις τέχνες, όταν υπάρχει μια μεταμόρφωση, όταν κάτι αλλάζει στον καλλιτέχνη τότε αποκτά σημασία και για το θεατή.

- Το butoh έχει πάντα ήρωες σκοτεινούς, απόκοσμους. Έχει ως στόχο να σοκάρει τους θεατές;

Ναι με μια έννοια έχει σκοπό να σοκάρει. Σοκάρει γιατί κάνει το θεατή να συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται εγκλωβισμένος μέσα σ? ένα πλαίσιο, κοινωνικό. Η κοινωνία μας βάζει σε ένα πλαίσιο όπου έχουμε μια παλέτα τρόπων κίνησης και ποτέ δε βγαίνουμε απ?αυτό. Ότι κι αν κάνουμε, είτε χορεύουμε είτε όχι, ξέρουμε ανά πάσα στιγμή πως φαινόμαστε, ξέρουμε πότε κάτι είναι ωραίο ή όχι, έχουμε φτιάξει μια γλώσσα σωματική, η οποία όμως μας περιορίζει. Σοκάρει λοιπόν το butoh για να δείξει ότι το σώμα δεν έχει , δεν πρέπει να έχει όρια.

- Οπότε το butoh έχει κατά κάποιο τρόπο σαν στόχο να σπάσει τα ταμπού.

Απολύτως! Και θα ήθελα να το υπογραμμίσω αυτό. Το σώμα είναι έτσι όπως το έχουμε μάθει. Οι περισσότεροι άνθρωποι -για τη Δύση μιλάμε πάντα- δεν έχουν καλή σχέση με το σώμα τους, δεν ξέρουν καν πως λειτουργεί. Το να ?ανοίξω? το σώμα μου σημαίνει ότι ανοίγω και το μυαλό μου. Κι αυτό μπορεί να με βγάλει από την ασφάλειά μου, από την άνεσή μου, μπορεί να με οδηγήσει σε χώρους που δεν γνωρίζω και φοβάμαι να αποκαλύψω. Με το butoh βάζω τον εαυτό μου σε μια διαδικασία, σε μια κατάσταση όπου δεν αισθάνομαι ασφαλής για το πώς είμαι, πως φαίνομαι, πως είναι το σώμα μου, τι μπορεί να κάνει, που βρίσκεται και πως το ορίζω.

- Συνεπώς, είναι πιο δύσκολο για έναν χορευτή που έχει μάθει να κινείται με συγκεκριμένο τρόπο να κάνει butoh, από έναν άνθρωπο που δεν έχει ασχοληθεί ποτέ με χορό και κίνηση;

Ένας χορευτής πράγματι δυσκολεύεται να βγει από το πλαίσιο μέσα στο οποίο νιώθει άνετα, γιατί το θεωρεί ?εαυτό? του. Από την άλλη ένας χορευτής έχει , υποτίθεται, καλύτερη σχέση με το σώμα του, έχει μια μεγαλύτερη συνειδητότητα από έναν άνθρωπο που δεν έχει ασχοληθεί ποτέ με κίνηση. Όμως ο άνθρωπος αυτός έχει το πλεονέκτημα ότι μπαίνει στη διαδικασία του butoh χωρίς προκαταλήψεις ,χωρίς εικόνα για το πώς φαίνεται ή πως πρέπει να φαίνεται. Και στο butoh αυτό είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει κάποιος.
Γενικότερα είναι δύσκολο πράγμα το butoh γιατί είναι δύσκολο να μπαίνεις σε έναν άλλο κόσμο, σε έναν ωκεανό, σε έναν άγνωστο χώρο του εαυτού σου και να μην έχεις από κάπου να πιαστείς.

- Το butoh έχει άμεση σχέση με τη φιλοσοφία, τη θρησκεία, την κουλτούρα της Ιαπωνίας, πιστεύετε ότι η κουλτούρα αυτή είναι κάτι που μαθαίνεται ή το κουβαλούν μέσα τους οι άνθρωποι που γεννιούνται και αναθρέφονται στο συγκεκριμένο περιβάλλον;

Το butoh είναι μια μοναδική φιλοσοφία, δεν έχει απαραίτητα σχέση με τις ανατολικές θρησκείες, σίγουρα από εκεί πήρε κάποια στοιχεία αλλά αν ήταν πράγματι η βάση του butoh ο βουδισμός και η ιαπωνική κουλτούρα τότε εμάς τους Ευρωπαίους δε θα μας αφορούσε. Προσωπικά δεν ξέρω κάποιο μεγάλο κίνημα στη Δύση που να ασχολείται κατεξοχήν με κάποια παραδοσιακά ιαπωνικά πράγματα. Tο butoh είναι παγκόσμιο, γιατί η φιλοσοφία του είναι παγκόσμια. Ίσως για τους Ιάπωνες είναι κάπως πιο εύκολο γιατί δεν χαρακτηρίζονται αυτό το δυισμό που προανέφερα, δε διαχωρίζουν το μυαλό από το σώμα. Αλλά όπως εδώ έτσι και στην Ασία υπάρχουν πολλά πράγματα που εμποδίζουν το ?κοινωνικό σώμα? του ανθρώπου. Δε χρειάζεται να γνωρίζει κανείς από zen, ενέργεια και ιαπωνική κουλτούρα για να κάνει butoh , απλώς αν γνωρίζει θα του είναι σίγουρα πιο εύκολο να καταλάβει πως λειτουργεί το butoh .

- Οπότε αν κάποιος επιθυμεί να ασχοληθεί σοβαρά με το butoh δεν είναι απαραίτητο να πάει στην Ιαπωνία για να μάθει; Που βρίσκεται σήμερα η κοιτίδα του butoh;

Όχι, σίγουρα δε χρειάζεται να πάει στην Ιαπωνία. Το κέντρο του butoh δε βρίσκεται πια εκεί. Είναι στη Νέα Υόρκη, στο Βερολίνο, το Παρίσι, το Λονδίνο.

- Στην Ελλάδα πολύ σπάνια γίνονται παραστάσεις butoh. Γιατί πιστεύετε συμβαίνει αυτό;

Είναι κρίμα, πραγματικά. Εγώ είμαι Πολωνός και δεν μπορώ να πω γιατί συμβαίνει αυτό στην Ελλάδα. Είναι θέμα παράδοσης υποθέτω. Στην Πολωνία έχουμε μεγάλη παράδοση στο σωματικό θέατρο, Γκροτόφσκι, Καντορ κλπ. Εδώ απ?όσο γνωρίζω δεν υπάρχει αυτή η παράδοση, όλα αυτά έχουν έρθει από το εξωτερικό.
Όμως είναι κρίμα που δεν υπάρχει ένα κίνημα butoh κι εδώ, έτσι ώστε να γίνονται παραστάσεις, να γίνεται έρευνα και ανταλλαγή απόψεων πάνω στο butoh. Ακόμα και σχολές υπάρχουν λίγες, αν και πρέπει να σας πω από την προσωπική μου εμπειρία ως δάσκαλος butoh στην Ελλάδα ,υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον από την πλευρά του κόσμου να μάθει για το butoh, να δει και να κάνει butoh.

- Πως πήρατε την απόφαση να αφήσετε μια στημένη καριέρα στην Πολωνία και να έρθετε στην Ελλάδα;

Καλή ερώτηση. Προσπαθώ ακόμα να το απαντήσω αυτό.
Εντάξει, μπορώ να πω ότι, για μένα, όσον αφορά την καριέρα, αυτό που κάνω και ονομάζω τέχνη είναι βασικά ζωή , άρα όσο εγώ είμαι ευτυχισμένος στη ζωή μου και νιώθω ότι μπορώ να ψάχνω και να ανακαλύπτω καινούργια πράγματα τόσο δίνω στη δουλειά μου, εξελίσσω την τέχνη μου.
Τώρα γιατί ήρθα στην Ελλάδα. Βασικά, για μένα ο καλλιτέχνης πρέπει πάντα να είναι λίγο αφελής, έτσι ώστε να μπορεί να χτίζει ξανά και ξανά ξεκινώντας από το μηδέν. Αυτό γίνεται και στο butoh, μπαίνεις σ?αυτή τη διαδικασία από το μηδέν, ξεχνάς ότι είσαι άνθρωπος, ξεχνάς ότι είσαι γυναίκα ή άντρας, ηθοποιός, οτιδήποτε, και μπαίνεις σε κάτι καινούργιο, κάνεις μια καινούργια αρχή. Η ιδέα της καινούργιας αρχής έχει για μένα πολύ ενδιαφέρον.
Συγκεκριμένα την Ελλάδα την επέλεξα τυχαία θα έλεγα. Είχα κάποιους φίλους Έλληνες στο Βερολίνο, όπου έμενα για κάποιο διάστημα πριν έρθω εδώ, ήρθα κάποια στιγμή για διακοπές και αμέσως την ερωτεύτηκα την Ελλάδα, ερωτεύτηκα τη γλώσσα σας. Νομίζω βρήκα ένα μέρος της ψυχής μου εδώ. Δεν το σκέφτηκα και πολύ, είπα ?ας το δοκιμάσουμε? και ήρθα.

- Τα πράγματα στην Ελλάδα είναι όπως τα περιμένατε;

Είναι πιο δύσκολα. Έχω απογοητευτεί λίγο, είναι η αλήθεια. Εκτός από την κρίση που υπάρχει , έχω την εντύπωση ότι οι Έλληνες έχουν έναν εγωισμό, έναν κοινωνικό εγωισμό. Δουλεύουν για την πάρτη τους, δεν ενδιαφέρονται και τόσο για την κοινωνία, τις ανθρώπινες σχέσεις, την πόλη τους, το περιβάλλον. Αυτό νιώθω πολλές φορές. Αυτό είναι το πιο σημαντικό για τους Έλληνες, να έχουν το σπίτι τους, να έχουν τη δουλειά τους, να είναι καλά η οικογένειά τους, να μην είναι κουρασμένοι και δε μπορούν να βγουν.
Καλλιτεχνικά δεν είχα κάποιες συγκεκριμένες προσδοκίες. Όσον αφορά το butoh πίστευα, επειδή όπως είπα είναι κάτι παγκόσμιο, ότι παντού υπάρχουν άνθρωποι που ενδιαφέρονται.
Αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση εδώ είναι που υπάρχουν τόσες πολλές δραματικές σχολές! Και στην Πολωνία υπάρχουν ιδιωτικές σχολές αλλά η καλύτερη εκπαίδευση είναι στις κρατικές. Έχουμε 5 κρατικές και όσοι θέλουν να γίνουν ηθοποιοί προσπαθούν να πάνε εκεί. Επίσης εντύπωση μου κάνει το έντονο ενδιαφέρον σας για την Αρχαία Ελλάδα, για τα αρχαία κείμενα. Σαν να είναι πάντα της μόδας! Αυτό που θα ήθελα να δω περισσότερο στην Ελλάδα είναι να ψάχνει ο κόσμος τη σύγχρονη κουλτούρα του. Για μένα από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της σύγχρονης Ελλάδας είναι σίγουρα η Λένα Πλάτωνος. Είναι κάτι το μοναδικό, είναι ιδιοφυία, προσφέρει κάτι που δε μπορείς να βρεις πουθενά αλλού. Μόνο αυτή μπορεί να συνδυάζει τόσο καλά την ηλεκτρονική μουσική με το κλασικό στοιχείο και την ποίηση. Καλός ο Σοφοκλής κι ο Όμηρος αλλά για μένα η Λένα Πλάτωνος είναι η Ελλάδα, η σύγχρονη Ελλάδα.

- Ετοιμάζετε κάποια παράσταση;

Δουλεύω πάνω σε κάτι αυτό το διάστημα, ελπίζω ότι θα ανέβει σύντομα. Καθυστέρησα λίγο να κάνω παράσταση εδώ, ήταν θέμα προτεραιοτήτων που έβαλα. Ήθελα να κάνω πρώτα μια έρευνα πάνω στο butoh, να ασχοληθώ με τη διδασκαλία, να κάνω συνεργασίες στις διδασκαλίες μου και ύστερα παράσταση.
Αρχικά θα ήθελα να κάνω μια σόλο παράσταση που θα είναι το αποτέλεσμα της προσωπικής μου έρευνας.
Δεν είναι και πολύ εύκολο πάντως να βρεις συνεργάτες που να σε κατανοούν απόλυτα και, ευτυχώς ή δυστυχώς, στην Πολωνία δούλευα με ανθρώπους με τους οποίους ήμασταν πάρα πολύ κοντά και καλλιτεχνικά και στη ζωή μας. Είναι πολύ σημαντικό για μένα, να δουλεύω με ανθρώπους με τους οποίους έχω μια επικοινωνία πάνω από λόγια.

- Στο butoh κάθε δάσκαλος έχει το δικό του προσωπικό στυλ και τρόπο διδασκαλίας. Μαθητές διαφορετικών δασκάλων μπορεί να έχουν και εντελώς διαφορετική άποψη για το τι είναι butoh. Ποιος είναι καλός δάσκαλος για εσάς;

Εκείνος που μπορεί να βγάλει πράγματα από τους μαθητές του, να τους κάνει να βρουν αυτοί τον προσωπικό τους χορό. Και δεν πιστεύω ότι είναι απαραίτητο, αυτό που λένε, να σου ταιριάζει ο δάσκαλος, γιατί ο ρόλος του κατά τη γνώμη μου περιορίζεται στο να δίνει κάποιες ευκαιρίες, ιδέες, εργαλεία, να δείχνει δρόμους, από κει και πέρα ο κάθε μαθητής είναι μόνος στην προσωπική του έρευνα. Ο δάσκαλος δεν είναι γκουρού που καθοδηγεί, ούτε φυσικά είναι εκεί για να κρίνει.
Ακριβώς επειδή υπάρχει αυτό που αναφέρετε, κάθε δάσκαλος butoh κάνει διαφορετικά πράγματα, επέλεξα φέτος για δεύτερη χρονιά να κάνω ένα εργαστήριο butoh σε συνεργασία με δύο άλλες χορεύτριες την Όλια Λυδάκη και τη Σύλβια Κατσαρού, γιατί είναι πολύ καλό για τους μαθητές να βλέπουν διαφορετικές προσεγγίσεις του butoh.

- Αφού το butoh στηρίζεται στην προσωπική έρευνα τότε πως είναι δυνατόν κάποιος να χορογραφήσει butoh, ζητώντας από τους χορευτές να οικειοποιηθούν την έρευνα που έκανε εκείνος πάνω στο δικό του σώμα;

Το butoh έχει πολλά στρώματα. Ένα από τα στρώματα αυτά είναι το πάρα πολύ προσωπικό αλλά δε σημαίνει ότι τελειώνει εκεί. Χορογραφία butoh είναι δυνατό να γίνει και είναι κάτι πολύ σύνηθες, γιατί μπορείς να βάλεις τον άλλο σε μια διαδικασία, σε μια κατάσταση ,σε κάποιες ιδέες δικές σου και αυτός να βρει τον εαυτό του μέσα στο δοσμένο πλαίσιο. Ένας καλός χορογράφος κάνει ένα συνδυασμό της προσωπικής του έρευνας και της έρευνας του χορευτή. Ο χορογράφος μπορεί να αφήνει περιθώρια αυτοσχεδιασμού αλλά μπορεί και να χορογραφεί και την παραμικρή κίνηση, αυτό δε σημαίνει ότι χάνεται κάτι από το butoh, μια κίνηση δεν ορίζει το butoh.
Το butoh είναι πέρα από χορογραφία και συγκεκριμένες κινήσεις είναι όμως ταυτόχρονα και μια παραστατική τέχνη οπότε ενέχει κι όλα αυτά.
Κοιτάξτε παρότι φαίνεται ότι το butoh είναι κάτι τελείως ελεύθερο, με την έννοια του ?κάνω ότι θέλω?, δεν είναι καθόλου έτσι. Είναι καλό να έχεις κάτι να στηρίζεσαι , κάτι το οποίο θα σου δίνει ελευθερία και δε θα σε περιορίζει. Αυτός είναι πρωταρχικός στόχος και ενός χορογράφου και ενός δασκάλου, να βρουν εργαλεία που δεν ?κλείνουν? το χορευτή, δεν καταπιέζουν, εργαλεία που τον αφήνουν να ανοίγει πόρτες.

- Μελλοντικά σχέδια; Τι θέλετε να έχετε κάνει προτού φύγετε από την Ελλάδα;

Πρώτον θα ήθελα κάπως να ολοκληρώσω τη διδασκαλία μου εδώ, να χτιστεί, δηλαδή, μια ομάδα και να γίνει ή μια παράσταση ή μια έρευνα επί σκηνής. Και δεύτερον θα ήθελα να δω, πριν φύγω, ότι κάτι έχει αλλάξει όσον αφορά στο butoh στην Ελλάδα. Και πιστεύω ότι έχει ήδη αρχίσει να αλλάζει. Όταν πρωτοήρθα δε γίνονταν καν τακτικά μαθήματα butoh , τώρα πια γίνονται σε κάποια μέρη. Θεωρώ πολύ σημαντικό και θα το?θελα πολύ όλοι οι άνθρωποι που ασχολούμαστε με το butoh να έχουμε μια ?σπονδυλική στήλη? ,κι αυτός είναι βασικός μου στόχος, να δημιουργηθεί κίνημα butoh και στην Ελλάδα.

Ο Μateusz Iwulski διδάσκει στο studio Art Act Area στο Μοναστηράκι και στον Κινητήρα στην περιοχή της Ακρόπολης.