Στην εποχή της κοινωνικής δικτύωσης,, τα πάντα έχουν να κάνουν με την λειτουργία του βλέμματος, με το θέαμα. Για την ακρίβεια για την ηδονή του θεάματος.. Το στόμα- μάτι ανοίγει και καταβροχθίζει με τα δόντια-βλεφαρίδες ότι βρει μπροστά του. Η πρόσληψη δημιουργεί μια αίσθηση ηδονής, αλλα οσο περισσότερα καταναλώνει το μάτι, τόσο λιγότερο διαρκεί η ικανοποίηση. Ωστόσο, όσο πιο σοκαριστικό και προσωπικό είναι ένα θέαμα- αρκεί σε αυτή την περίπτωση να μην είμαστε εμείς οι πρωταγωνιστές- τόσο πιο μεγάλη είναι και η ηδονή που νιώθουμε.

Η ορολογία του θεάτρου, προέρχεται από την αρχαίοελληνική ρίζα της λέξης θεάομαι-θεῶμαι. Δηλαδή, κάποιος με βλέπει ή κάτι εγώ βλέπω.Το θέατρο στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε ως ψυχαγωγικό μέσο αλλά και παιδευτικό. Αργότερα στην Ρώμη, υπήρξε ως μια εκφυλισμένη μορφή ψυχαγωγίας, περισσότερο εγγενής με την σημερινή μορφή. Οι αιματοβαμμένες αρένες της Ρωμης δεν απέχουν πολύ απ’το θέαμα των ομαδικών δολοφονιών στην Αμερική ή των τρομοκρατικών χτυπημάτων στο Παρίσι που αναρτώνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η κοινωνία μας έχει στήσει μια μεγάλη παγίδα με το να ελέγχει τις δραστηριότητες μας και το βλέμμα μας. Ο,τι καταναλώνουμε σαν θεατές καταγράφεται σ’ένα λεπτομερές ψυχολογικό προφίλ στο οποίο εμείς δεν έχουμε πρόσβαση. Αυτό το προφίλ χρησιμοποιείται για να μας καταστήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερους καταναλωτές (πχ με τις στοχευμένες διαφημίσεις στο Facebook) ή για να καταμετρηθεί κατά πόσο είμαστε υπάκουοι πολίτες. Παρόμοια μηχανή παρακολούθησης με αυτή του Πανοπτικού του Bentham ¹.Οι κάμερες υψίστης ''Ασφαλείας'' κάνουν την εμφανισή τους σε δημόσιες υπηρεσίες, σε δρόμους, σε ΑΤΜ, ακόμα και σε ιδιωτικούς χώρους εργασίας. Η μηχανή του διαδικτύου (το Facebook, το twitter, το reddit ,τοYouTube) έχει αντικαταστήσει τα παραδοσιακά ΜΜΕ (τηλεόραση και ραδιόφωνο) ως βασική πηγή πληροφόρησης. Φυσικά, ούτε εκεί τίποτα δεν περνάει απαρατήρητο. Η κάθε κίνηση και ο κάθε λόγος μας καταγράφεται.Οι πληροφορίες που μας προσφέρονται μέσω αυτών των δικτύων είναι μόνο αυτές που ταιριάζουν στο ψυχολογικό μας προφίλ, έτσι ώστε να γινόμαστε ολοένα και πιο προβλέψιμοι και να μαθαίνουμε μόνο αυτά που επιθυμούμε ν'ακούμε.

Photo by Andrea Janes

Με έναυσμα τις τελευταίες τρομοκρατικές ενέργειες που πήραν μέρος στο Παρίσι, παρακολουθήσαμε σωρεία δημοσιεύσεων και κριτκών. Ο θρήνος και το πένθος αυτών των ανθρώπων διαφημίστηκε τόσο ώστε αυτόματα να καταρριφθεί κάθε έννοια σεβασμού και ιδιωτικότητας. Εμπόριο και διαφήμιση μιας τόσο δυσάρεστης κατάστασης, Δεν είναι ούτε η πρώτη αλλά ούτε και η τελευταία φορά που γίνεται κάτι τέτοιο. Με πρόσφατα παραδείγματα το δράμα των προσφύγων και δη των πνιγμένων παιδιών. Δεν πρέπει να μένουμε ανέκφραστοι σε γεγονότα όπως η τρομοκρατία. Είναι ζήτημα τόσο δημόσιο, αλλά και τόσο προσωπικό. Δεν πρέπει,όμως, οι ίδιοι εμείς να γινόμαστε ''τρομοκράτες'' προβάλλοντας την εύκολη σύγκίνηση και προσβάλλοντας έτσι όποια δημόσια και ιδιωτική αιδώ. Πρέπει, λοιπόν, να σιωπούμε εκεί που πρέπει, και όχι να θορυβούμε.

Συγκεκριμένα, αναφέρομαι, στις δημοσιεύσεις που έγιναν εκείνες τις μέρες στο Facebook. Σημαίες της Γαλλίας και συνθήματα (''Je suis Paris'', ''Je suis Hypocrite'') ξεπρόβαλλαν από τις οθόνες μας. Τα συγκεκριμένα αυτά τα slogan, έχουν, βέβαια, δύο αιτίες. Η πρώτη αιτία είναι να εκφραστεί ο θυμός και η θλίψη γι' αυτά τα γεγονότα, αλλά και να μας κάνει μέτοχους στο πάρτυ-όργιο της φτηνής συγκίνησης και της διαφήμησης: ένας διαγωνισμός επίδειξης συγκίνησης. Η Celine Dion να τραγουδάει για τα γεγονότα στο Παρίσι, αλλά και ο Bono, πρόσφατα, δίπλα στο θέατρο Bataclan, όπου έλαβαν μέρος τα αιματηρά γεγονότα, είναι άλλα δύο παραδείγματα. Ας αφήσουμε αυτούς να κάνουν την δουλειά τους, και εμείς να αγρυπνούμε. Ας πάρουμε μιας στιγμής απόσταση από αυτή την μορφή αισθητικοποίησης του τρόμου ή και αισθητικοποίησης της θλίψης. Ας βρεθούμε σε μια άδεια γωνία, μόνοι, χωρίς το βάρος των ''άλλων'', ώστε να συλλογιστούμε και να αξιολογήσουμε λευκά, χωρίς τις κηλίδες των άλλων, Να υπερπηδήσουμε εμπόδια όπως, το εμπόδιο της ανελευθερίας, το εμπόδιο του αντιμουσουλμανισμού, το εμπόδιο της υστερίας του τρόμου. Να μην μένουμε άβουλοι θεατές σε αυτό το εφήμερο- όπως και εφήμερη γίνεται και η θλίψη μας εξάλλου- και προπαγανδιστικό θέατρο. Με το ελάχιστο μόριο επαναστατικότητας που διαθέτουμε, το μόνο που μένει είναι η ''χημική'' αντίδραση, απέναντι σε ένα τέτοιο φαινόμενο.

Μην αφήνουμε να εμπορεύονται την σκέψη, την βούληση μας, και στην συνέχεια τις ενέργειες μας. Τέλος, θα κλείσω με τα λόγια του Θωμά Τσαλαπάτη : <<Εχω την αίσθηση πως αν κάποιος δεν αντιληφθεί αυτό το χάσμα μπορεί εύκολα να υποπέσει σε αναλύσεις για «αντίποινα» απέναντι στον γαλλικό ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, ή να ξεπέσει σε ακροδεξιούς βόθρους όμοιους με τον cool νεοναζισμό της Σώτης Τριανταφύλλου.
Τα συμπεράσματα είναι απαραίτητα για τις πράξεις. Αλλά πρέπει να γίνει σεβαστή και η ανάγκη του ανθρώπου για αμηχανία.
Για τον χρόνο που χρειάζεται για να αισθανθεί, να σκεφτεί, να σιωπήσει. Να προσπαθήσει να αντιληφθεί τον καιρό και τον εαυτό του μέσα σε αυτόν.>>².

 Μαρία-Ευθυμία Γιαννάτου,
Θεατρολόγος

Παραπομπές:

¹. ''Στην εργασία Επιτήρηση και τιμωρία, Η γέννηση της φυλακής, ο Φουκώ εξηγεί το πως το μάτι, η επίβλεψη και η εξουσία του ελέγχου είχε διεισδύσει στους μηχανισμούς της κοινωνίας κυρίως στους μηχανισμούς των σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Πολύ περισσότερο, εξηγεί, ότι η όλη ιδέα προήρθε την εποχή της Αναγέννησης, τότε που η πανούκλα θέριζε. Έπρεπε να λάβουν μέτρα για την αντιμετώπιση της. Όλοι οι ''σημαδεμένοι'' από την αρρώστια έπρεπε να συμπτυχτούν με τους τρελούς. Όλοι μαζί σε ένα ίδρυμα, για την ασφάλεια των ''υγιών'' ανθρώπων. Το οικοδομικό αυτό αρχιτεκτόνημα φτιάχτηκε από τον Bentham. Ήταν ένα στέγαστρο εγκληματιών, ένας εξελιγμένος μηχανισμός φυλάκισης. Εξελιγμένος, διότι η οικοδομική κατασκευή του, επέτρεπε στο μάτι του άρχοντα να παρακολουθεί κάθε βήμα του ''αρρώστου''5. Ένας πλήρης νόμιμος μηχανισμός ελέγχου και εξουσίας, που το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι ο ίδιος ο κρατούμενος αποδεχόταν αυτό τον μηχανισμό υπόταξής του. Το ποιος ασκεί ή όχι την εξουσία, ακόμα και τα κίνητρα που τον οδηγούν σε αυτή την επιτήρηση δεν έχουν καμιά σημασία. Διότι μπορεί να είναι από τον εξουσιαστή μέχρι και τον συγγενή και τον φίλο του εξουσιαζόμενου, έτσι απλά από περιέργεια. ''. Δική μου υπογράμμιση., από το βιβλίο του Foucault, M. (1975). Επιτήρηση και τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής. (Κ. Χατζηδήμου, Ι. Ράλλη μετάφραση). Αθήνα: Κέδρος – Ράππα. Η ύπαρξη του Βόυτσεκ - Μέρος Δ' , (4) Ηθικολογία και εξουσία από τον Φουκώ στον Βόυτσεκ, Μαρία-Ευθυμία Γιαννάτου, διαδυκτιακό περιοδικό artmagazine, 18/12/2014.
². Θωμάς Τσαλαπάτης, Ανοχύρωτη Πόλη Ξυπνώντας μέσα στη νέα δυστοπία, Εφημερίδα των Συντακτών, 22/11/2015.

Βιβλιογραφία:

1. Ψηφιοποιημένο αρχείο Google [(http://www.artmag.gr/articles/art-articles/about-art/item/6433-the-existence-of-woyzeck-part-d) (08/12/2015)].
2. Ψηφιοποιημένο αρχείο Google [(https://www.efsyn.gr/arthro/xypnontas-mesa-sti-nea-dystopia) (08/12/2015)].