Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον κριτικό Langsner στην Καλιφόρνια το 1958 και δύο χρόνια αργότερα απέκτησε την τρέχουσα σημασία του με τον Alloway, ο οποίος έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι σε αντίθεση με την παλαιότερη γεωμετρική ζωγραφική, εδώ οι εξαιρετικά γεωμετρικές φόρμες δεν δίνουν την εντύπωση ότι λειτουργούν στο χώρο αλλά στην καθαρή, μεγάλη και με χρωματική πληρότητα επιφάνεια.
Ο δρόμος προς τη ζωγραφική Hard Edge, είχε προετοιμαστεί από τους Newman, Reinhardt, Albers και τα collages του Matisse. Ο Kelly συνδέεται άμεσα και ταυτίζεται με το Hard Edge. Στη δεκαετία του ?60 ο Kelly συνέχισε να τοποθετεί τεράστιες αινιγματικές φόρμες σε φόντο που με δυσκολία τις χωρούσε ή μερικές φορές το εκτόπιζαν έξω από τον πίνακα. Στον πίνακα «Κόκκινο-Μπλε-Πράσινο», 1963, ενώ κανονικά τα τρία διαφορετικού χρώματος σχήματα θα έπρεπε να μας παραπέμψουν σε τρία επίπεδα χώρου, ο Kelly αποφεύγει την ιλουζιονιστική παγίδα εναρμονίζοντας προσεκτικά τις valeurs των χρωμάτων με τα μεγέθη των σχημάτων και την κλίμακα του συνόλου. Το πράσινο του φόντου συναγωνίζεται το κόκκινο ορθογώνιο παραλληλόγραμμο και το καμπυλωτό μπλε και παραμένει θετικό χωρίς να διαλύεται στο χώρο. Είναι ένα τυπικό δείγμα εφαρμογής της all-over σύνθεσης στη γεωμετρική ζωγραφική.
Ο Kelly δεν χρησιμοποιεί ακρυλικό, ιδιαίτερα στις μεγάλες επιφάνειες, γιατί αν και πολύ καθαρό εξαϋλώνεται. Προτιμά το λάδι γιατί είναι πιο πυκνό, στέρεο, φωτεινό και λόγω της στιλπνότητάς του, ούτε απορροφά, ούτε εκτρέπει το βλέμμα. Ήθελε τα έργα του, ο θεατής να τα βλέπει από μακριά και με την υποκατάσταση του τυπικού φόντου από τον τοίχο να έχει την αίσθηση ότι και ο ίδιος κινείται στο χώρο του πίνακα, όπου χρώμα και φόρμα ταυτίζονται απόλυτα με μια κρυστάλλινη καθαρότητα. Είναι ένας από τους οπαδούς της Ψυχρής Αφαίρεσης, που βρίσκεται μακριά από κάθε λυρισμό. Η φόρμα της ζωγραφικής του είναι το περιεχόμενο. Τα σχέδια αυτής της εποχής οφείλονται στην ακριβή παρατήρηση της φόρμας ενός φύλλου, λουλουδιού ή φρούτου. Τίποτε δεν τροποποιείται ή προστίθεται, καμία σκιά, κανένα σημείο πάνω στην επιφάνεια. Δεν υπάρχει ούτε προσέγγιση του θεώμενου πράγματος ούτε προσωπική έκφραση ή αφαίρεση. Είναι το αποτέλεσμα μιας απρόσωπης παρατήρησης της φόρμας, ορθογώνιας, καμπύλης ή τετράγωνης.
Ο Kelly επέλεγε να απεικονίσει πρόσκαιρες σκιές ή τον αρνητικό χώρο ανάμεσα στα αντικείμενα αλλά και έκρυβε τη φύση για να οδηγήσει την προσοχή στη ζωγραφική ως ζωγραφική. Στόχος του ήταν να διαιρέσει τον χώρο ενός πίνακα και όχι να οργανώσει τις φόρμες. Ζητούμενο έτσι, για την hard-edge αφαίρεση γινόταν όχι η σχέση των σχημάτων αλλά το έγχρωμα σχήμα ως έγχρωμο σχήμα. Παράλληλα τα σχήματα παρουσιάζονται συχνά να μην περιέχονται στα πλαίσια του πίνακα, αλλά να συνεχίζονται πέρα από αυτά, σαν αποκόμματα ακόμη μεγαλύτερων πεδίων. Το βλέμμα δεν εστιάζεται σε μια φόρμα ώστε να μπορείς να πεις με βεβαιότητα ότι είναι μορφή ή φόντο. Όλα τα σχήματα εμφανίζονται σε διαφορετικές στιγμές σαν θετικά. Η γοητεία της ζωγραφικής του εκτός από την ποιότητά της, συναρτάται επίσης με την καλλιτεχνική του ιδιοσυγκρασία όσο και με την πρωτοτυπία του, δηλαδή με ένα είδος μετριοπάθειας που διατηρεί την ισορροπία ανάμεσα στο ασκητικό και το αισθησιακό, το ελεγχόμενο και το ελεύθερο, το σαφές και το διφορούμενο και το αυτοκυριαρχούμενο και το δραματικό.
Ο Frank Stella 1936, ένας απόφοιτος του Princeton, εντάχθηκε στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της Νέας Υόρκης το 1958 και άνοιξε μια καινούρια δίοδο προς τη μη παραστατική τέχνη. Οι Μαύροι Πίνακες είναι η πρώτη μεγάλη σειρά που άρχισε ο Stella το 1958. Πρόκειται για συμμετρικές μαύρων ταινιών και ελαφρών γραμμών αρχικά, παράλληλων προς το πλαίσιο του πίνακα και στη συνέχεια οργανωμένων σε διαγώνιους άξονες με πυρήνα έναν ρόμβο στο κέντρο. Οι ευθείες γραμμές επειδή σύρονται με ελεύθερο χέρι, διατηρούν τις μικροατέλειές τους. Αυτό αμβλύνει την γεωμετρικότητά τους και σε συνδυασμό με την non-relational (αυτοαναφερόμενη) κατάστρωση της ζωγραφικής επιφάνειας, που κατάγεται από την all-over, ολιστική με την έννοια της απόρριψης των εσωτερικών σχέσεων των μερών, την απομακρύνει από τη γεωμετρική παράδοση.
Είναι ένας καλλιτέχνης που προέρχεται από τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό, αλλά ασυμβίβαστος με την υπερβολή της υποκειμενικής, αυθόρμητης και χειρονομιακής έκφρασης, εξελίσσεται έξω από την ιστορική γραμμή της γεωμετρικής ζωγραφικής. Ένας καλλιτέχνης που υπεραμύνεται της μη παραστατικής τέχνης στη φάση της κρίσης της χωρίς να καταφεύγει σε νέο-παραστατικά μέσα. Τα μεγάλα μεγέθη των Μαύρων Πινάκων συνδέονται ίσως με τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα των συνθέσεων αλλά και με την ίδια την αρχιτεκτονική, με την έννοια ότι αυτή ασκεί ένα είδος ελέγχου, επιβολής στην εμπειρία του θεατή. Η ζωγραφική επιφάνεια δεν έχει πρώτο και δεύτερο επίπεδο, κέντρο βάρους, πάνω και κάτω, αρχή και τέλος.
Βιβλιογραφία:
Άλκης Χαραλαμπίδης, 1993, «Η Τέχνη του Εικοστού Αιώνα», Τόμος 1ος, Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων και Περιοδικών
Άλκης Χαραλαμπίδης, 1993, «Η Τέχνη του Εικοστού Αιώνα», Τόμος 3ος, Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων και Περιοδικών
Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Παρισιού, 1991, «Ομάδες, Κινήματα, Τάσεις της σύγχρονης τέχνης μετά το 1945», Εξάντας Εκδοτική Α.Ε.
Σταύρος Τσιγκόγλου, 2000, «Η Τέχνη στο τέλος του αιώνα», Τα Νέα της τέχνης, Αθήνα
