Από τον 18ο αιώνα που χαρακτηρίστηκε από τον Ernst Cassirer (1932) ως ο αιώνας της κριτικής, εξαιτίας της ανάδειξης του καλλιτέχνη στο προσκήνιο της κοινωνικής ζωής, τίθεται στο επίκεντρο του φιλοσοφικού ενδιαφέροντος το θέμα της αποτίμησης των έργων τέχνης. Το αυτόνομο καλλιτεχνικό έργο παρουσιάζεται ενώπιον του κοινού και κυρίως των τεχνοκριτικών (οι οποίοι επηρεάζουν σαφέστατα την κοινή γνώμη) και αναμένει την κριτική, ως ανταπάντηση στην εικαστική πρόταση που φέρει.

Η ιστορία της τεχνοκριτικής έχει αποδείξει ότι οι αισθητικές κρίσεις που διατυπώνονται για τα έργα τέχνης επηρεάζονται από τα αισθητικά κριτήρια της εκάστοτε εποχής. Κατά τον 18ο αιώνα, για παράδειγμα, οι φιλόσοφοι Hume και Kant εξάρτησαν την αξιολόγηση των καλλιτεχνικών έργων από το εάν και σε ποιο βαθμό ενυπάρχουν στα έργα αυτά οι έννοιες του ωραίου και του υψηλού, οι οποίες μάλιστα συνδέθηκαν άρρηκτα με την έννοια του γούστου.

Τον επόμενο αιώνα, χωρίς να εγκαταλείπεται η εμμονή στην έννοια του υψηλού που οφείλει να υφίσταται σ? ένα οποιοδήποτε έργο τέχνης, η τεχνοκριτική δίνει έμφαση στη δημιουργική φαντασία του ίδιου του κριτικού. Ο ποιητής Baudelaire καταθέτει αναφορικά με αυτό: «Για να είναι ορθή, για να διαθέτει δηλαδή λόγο ύπαρξης, η κριτική οφείλει να είναι μεροληπτική, γεμάτη πάθος, να έχει πολιτικό χαρακτήρα, να ασκείται δηλαδή βάσει μις αποκλειστικής οπτικής γωνίας, μιας οπτικής γωνίας που θα διευρύνει ωστόσο όσο το δυνατόν περισσότερο τους ορίζοντες» (1845). Ο κριτικός καλείται να δημιουργήσει ένα εμπνευσμένο δικό του έργο, πλάι σ? εκείνο του ίδιου του καλλιτέχνη, το οποίο σχολιάζει κριτικά.

Η τεχνοκριτική τον 19ο αιώνα αρχίζει πλέον να κερδίζει την αποδοχή των καλλιτεχνών και του κοινού και συνακόλουθα, να θεωρείται ως απαραίτητη για την ερμηνεία και την αποτίμηση των έργων τέχνης. Το ενδιαφέρον των κριτικών της τέχνης μετατίθεται σαφώς από την έννοια του ωραίου στην έννοια του νοήματος του έργου τέχνης. Κατά τον ρομαντισμό επικεντρωνόμαστε στην αθέατη πλευρά της τέχνης που αρχίζει να παρουσιάζεται απόλυτη σε ό,τι αφορά τα νοήματα που μεταδίδει. Συνεπώς η τεχνοκριτική, στενά συνδεόμενη πια με την ίδια την τέχνη, αποτιμά το έργο τέχνης με αποκλειστικό κριτήριο την ερμηνεία του.

Η εστίαση του ενδιαφέροντος στη νοηματοδότηση των έργων τέχνης επηρεάζει σαφέστατα την κοινωνική υπόσταση του ίδιου του καλλιτέχνη, ο οποίος, ως ανεξάρτητο μέλος ενός κοινωνικού συνόλου, δε διστάζει να εκφράζει γενναία και να υποστηρίζει τις αποκλίνουσες από την κοινωνική νόρμα, ακόμα και από τις επικρατούσες επιστημονικές θέσεις απόψεις του, υποστηρίζοντας δημόσια την εκπορευόμενη από τις απόψεις αυτές ιδιόρρυθμη κοινωνική συμπεριφορά του. Οι καλλιτέχνες επιδίδονται ελεύθερα σε καλλιτεχνικούς νεωτερισμούς, προτείνοντας μια οπτική που δε συνάδει εκ πρώτης με αυτήν της κοινής γνώμης.

Μέσα σε αυτό το κλίμα προκύπτουν δύο βασικοί τύποι κριτικής: η κατηρτισμένη, η ασπαζόμενη θεωρητικά περιγράμματα κριτική, όπως είναι η στρουκτουραλιστική κριτική και η υποκειμενική κριτική, η συνδεόμενη με λειτουργίες πολιτιστικής αξιολόγησης, η οποία περιλαμβάνει ευρύτερες θεωρήσεις του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο γεννιέται το εκάστοτε έργο τέχνης.

Καίριας σημασίας για το διαχωρισμό της κριτικής από την αισθητική, ως τομέα της φιλοσοφίας, ήταν η συνεισφορά του Nelson Goodman Nelson (1968). Ο Goodman υποστήριξε τη θεωρητική ουδετερότητα έναντι ενός έργου τέχνης και προέκρινε την περιγραφική ανάλυση του συμβολικού και μόνο τρόπου λειτουργίας του.

Φθάνοντας στη σημερινή εποχή, παρατηρούμε ότι η κριτική, όποιον τύπο κι αν υιοθετεί, εμμένει στις εκτενείς θεωρητικές διατυπώσεις. Οι μακροσκελείς αναφορές, η μεταφορική - ποιητική χρήση της γλώσσας και η εξακολουθητική χρήση των συμβόλων, σε συνδυασμό με το λογοτεχνίζον ύφος και τις συνειρμικές προεκτάσεις των λέξεων που ασπάζονται οι σύγχρονοι τεχνοκριτικοί, θεωρούνται, κατά γενική ομολογία, ως απαραίτητα συστατικά ενός κειμένου που έχει ως στόχο να κρίνει την εικαστική παραγωγή και φυσικά να επηρεάσει την κοινή γνώμη. Βεβαίως, ορισμένα κείμενα τεχνοκριτικής συνιστούν υποδείγματα εμπνευσμένης γραφής. Πολλά όμως από τα δείγματα γραφής αυτού του τύπου των κειμένων εξακολουθούν να είναι εξαιρετικά πυκνά και επιτηδευμένα. Το ερώτημα λοιπόν που αναδύεται είναι κατά πόσον μπορεί ένα κείμενο τεχνοκριτικής, με τα προαναφερθέντα τεχνικά χαρακτηριστικά, να καταστεί εύληπτο για τον αμύητο στην τέχνη αναγνώστη, με δεδομένο ότι οι συντάκτες των κειμένων δεν απευθύνονται μόνο στο κοινό των μυστών της τέχνης.

Θα κλείσω με ένα κείμενο του Monroe Beardsley που προτείνει ένα τρόπο με τον οποίο θα πρέπει, κατά την προσωπική του κρίση, να συντάσσεται η τεχνοκριτική, ώστε να μπορεί να εισπράττεται από τον οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο:
«Για να γίνουμε καλοί κριτικοί, δεν αρκεί να στοιβάξουμε ένα σωρό πληροφορίες για την τέχνη που μας ενδιαφέρει ούτε ν? αποκτήσουμε μια πλούσια εμπειρία αναφορικά με αυτήν. Πρέπει να καταφέρουμε να οργανώσουμε τα δεδομένα αυτά με εποικοδομητικό τρόπο και επιπλέον να μπορέσουμε να προτείνουμε μια κατανοητή διατύπωση».
Η έμφαση ας δοθεί στις τελευταίες δύο λέξεις του παραθέματος?

.

Βιβλιογραφία:
Cometti, J-P., Morizot, J., Pouivet, R. (2005). Ζητήματα Αισθητικής. [μετάφραση: Χρυσικού, Σ., επιστ. επιμέλεια και επιλεγόμενα: Πούλος Π.], εκδ. Νήσος.
Danto, A.C. (2000). Η μεταμόρφωση του κοινότοπου. Μια φιλοσοφική θεώρηση της Τέχνης. [μετάφραση: Καρρά, Μ.], εκδ. Μεταίχμιο.
Γκουντμαν, Ν. (2005). Γλώσσες της τέχνης. [πρόλογος ? μετάφραση: Βλαγκόπουλος, Π.], εκδ. Εκκρεμές.