Πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι είναι δυνάμει δημιουργοί, αυτή είναι η ουσιαστική φύση του ανθρώπου. Το αν θα εκδηλωθεί αυτό εξαρτάται από τις συνθήκες. Θεωρώντας λοιπόν αυτονόητη την «εσωτερική παρόρμηση», θα πω ότι μάλλον με βοήθησαν οι συνθήκες, αλλά με τον αντίθετο τρόπο από ότι θα περίμενε κανείς: ζούσα και ζω έξω από «χώρους» λογοτεχνικούς ή καλλιτεχνικούς (αν και προέρχομαι από αυτούς), οπότε είχα σχηματίσει από μόνη μου την πεποίθηση ότι θα είναι κάτι εύκολα πραγματοποιήσιμο! Επίσης ζούσα και ζω έξω από πιέσεις (τη φτώχια δεν τη θεωρώ πίεση, αν έχεις τα αναγκαία) ή υποχρεώσεις οικογενειακές, επιθυμία για «καριέρα» κλπ. Ήμουν δηλαδή ελεύθερη να το κάνω, να συγκεντρωθώ σε αυτό και απλώς το έκανα!
Τώρα βέβαια, αν δω με λίγο περισσότερη ειλικρίνεια τη ζωή μου, θα φανεί ότι μάλλον πίεσα επώδυνα τα πράγματα προς την κατάσταση αυτής της «ελευθερίας», άρα η ανάγκη για δημιουργία ήταν ίσως λίγο μεγαλύτερη από ό,τι στο μέσο όρο. Δεν ξέρω γιατί. Μπορεί να είναι DNA! (Όχι «του Έλληνα» ?)

-Ποια συστατικά της σύγχρονης πραγματικότητας θα μπορούσαν να αποτελέσουν την πρώτη ύλη για ένα μυθιστορηματικό έργο;

Βεβαίως όλα όσα είναι ταυτόχρονα και διαχρονικά, δηλαδή η οργάνωση της κοινωνίας και της οικογένειας, η προβληματική των ανθρώπινων σχέσεων, η φιλία, η προσπάθεια για αγάπη, ο φόβος του θανάτου, η κυρίαρχη και μη ιδεολογία.
Ειδικά για τη σύγχρονη όμως πραγματικότητα μπορώ να αναφέρω τρία, με σειρά αύξουσα ως προς την αξία για μένα:
α) Η περίφημη «αναζήτηση της ταυτότητας». Προσωπικά αισθάνομαι ότι είναι λίγο κλισέ της εποχής, ενισχυόμενο και από τις γνωστές διεθνείς εξελίξεις. Στην πραγματικότητα είναι μια διαχρονική ανθρώπινη αγωνία και συχνά δεν δίνει σπουδαία αποτελέσματα, ούτε στη ζωή ούτε λογοτεχνικά. Αλλά αυτό μπορεί να είναι απλώς δική μου αδυναμία ματιάς, ή έλλειψη ευαισθησίας στο θέμα, γιατί σπουδαία σύγχρονα έργα έχουν γραφτεί με αυτή ακριβώς την αναζήτηση ως γνώμονα.
β) Η σύγχρονη πόλη: η πόλη είναι πεδίο μυθιστορηματικό (και γενικότερα πεζογραφικό) από τη γέννησή της. Αλλά ειδικά η σύγχρονη πόλη τείνει να έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που αρχίζει να αναγνωρίζει και ο πολιτικός στοχασμός: την «πολυπολιτισμικότητα», την ιδιαίτερα σύνθετη (με στοιχεία από παλαιά και φθίνοντα μέχρι νέα εν σπέρματι) δυναμική της, την πολύπλοκη και διαταξική παραβατικότητα, τη δημιουργία ισχυρών ομάδων έξω από την οικογένεια, τη «μικροϊδεολογία», δηλαδή τη συνεκτική ιδεολογική πίστη σε μια λεπτομέρεια, σε έναν ειδικό τομέα. Όλα αυτά μαζί συνιστούν μια νέα πολιτικοκοινωνική και ιδεολογική πραγματικότητα, τόσο που μερικοί στοχαστές έχουν αρχίσει να μιλούν για μια ιδιόρρυθμη επιστροφή στην «Πόλη-κράτος»! Το μυθιστόρημα έχει πολύ γόνιμο έδαφος εδώ λοιπόν!
γ) Η γυναίκα. Σ? αυτό δεν έχει δοθεί ακόμα η σημασία που θα έπρεπε: εδώ και λίγα χρόνια, είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας ?η ΠΡΩΤΗ όμως- που η γυναίκα, κυρίως (αλλά όχι μόνο) στη «Δύση», δεν είναι πια αυτό που από καταβολής της ανθρωπότητας ήταν. Είναι ισότιμη ?οικονομικά πρώτα- μονάδα, ανατρέφεται ως αυτόνομο ον. Αυτό θα έπρεπε να έχει σημάνει επανάσταση στη λογοτεχνία, και δεν εννοώ τη «φεμινιστική». (Ο φεμινισμός θα έπρεπε λογικά να είναι ξεπερασμένος, δεν είναι όμως, δυστυχώς). Σκεφτείτε: ο περίφημος Σουάν του Προυστ δεν είναι ερωτευμένος με μια γυναίκα. Είναι ερωτευμένος με μια πουτάνα! Δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι αλλιώς, καμιά απλώς «γυναίκα» δεν ήταν πρόσφορη για τέτοια συναισθήματα. Η εκλεπτυσμένη και νευρωτικά αναλυμένη ζήλια του δεν είναι η ζήλια του εραστή, είναι η ζήλια αυτού που κοινωνικά δεν μπορεί παρά να αποδέχεται τον αντεραστή! Πριν το χαρακτηρίσετε περιπτωσιολογία, αναλύστε οποιαδήποτε αξιόλογη γυναικεία μορφή στην έως τώρα λογοτεχνία και θα δείτε πως σχεδόν ό,τι την αφορά είναι συνθήκη του περιορισμού, της εξιδανίκευσης και της εμπορεύσιμης φύσης του φύλου της. Ξέρω πως αυτά τα έχουν πει οι φεμινιστές εδώ και πολλά χρόνια, αλλά στην πράξη ?και στη λογοτεχνία, τόσο την πρωτογενή όσο και την ερμηνεία της- ακόμα λίγα έχουν αλλάξει! Αυτό όμως με τα χρόνια θα εξαφανιστεί. Η γυναίκα είναι πια απολύτως ίση! Και δεν εννοώ ό,τι ο δυτικός κόσμος αποκαλεί ως τώρα «σεξουαλική ελευθερία» -που κατ? εμέ είναι και αμφισβητήσιμη- εννοώ κάτι πολύ πιο ριζικό: την σχεδόν απόλυτα αδιαφοροποίητη, με βάση το φύλο, ματιά απέναντι στον κόσμο και τις δυνατότητές του για το άτομο. Αυτό λοιπόν είναι νέο έδαφος για τη λογοτεχνία, στη νέα συνθήκη αμοιβαίων εξαρτήσεων και ψυχολογικών-κοινωνικών δεσμών που δημιουργεί.

-Οι ήρωες των βιβλίων σας χαρακτηρίζονται από την πολυπλοκότητα του χαρακτήρα τους και την εξάρτησή τους από ποικίλα συμπλέγματα και επιθυμίες, ομολογημένες ή ανομολόγητες. Θεωρείτε ότι τα χαρακτηριστικά των μυθιστορηματικών ηρώων σας συνάδουν με αυτά του σύγχρονου ανθρώπου;

Εγώ πάλι θα θεωρούσα τους ήρωές μου μάλλον ελλιπείς σε σχέση με αυτό που λέτε, μάλλον επιφανειακούς! Θα ήθελα δηλαδή να έδειχνα ακόμα μεγαλύτερη πολυπλοκότητα! Πιστεύω πως ο άνθρωπος είναι δυνητικά πολύπλοκος, και αυτό θέλω, συν τοις άλλοις, να αποδώσω! Αλλά σε σχέση με αυτό που ρωτάτε, δηλαδή τον σύγχρονο άνθρωπο, η απάντηση είναι πως, δυστυχώς για μένα, μάλλον όχι! Ο σύγχρονος άνθρωπος (χωρίς να ξέρω τι ήταν ο παλιότερος) είναι ρηχός, δεν προλαβαίνει να συνειδητοποιήσει τα διάφορα επίπεδα και πλευρές που διαθέτει! Συγγνώμη λοιπόν για την ..αλαζονεία (χιούμορ!), αλλά θα ήθελα να τον βοηθήσω σε αυτό, οπότε θα συνεχίσω στο δρόμο που χάραξα ?των ποικίλων συμπλεγμάτων και επιθυμιών που λέτε! Είναι ωραίο πράγμα ο πλούσιος και αντιφατικός άνθρωπος, και σήμερα η μόρφωση του δίνει τη δυνατότητα να χειριστεί καλύτερα αυτή τη πολυπλοκότητα, γιατί λοιπόν να την ισοπεδώνει με μια «εικόνα»; Αλλά να που φτάσαμε στην «αυτογνωσία», μια άλλη λέξη για την «ταυτότητα», πιο δυναμική όμως και διαλεκτική!

-Έχετε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή σας: «Όσους ήρωες και να φτιάξω, οι μήτρες βρίσκονται ήδη στο πρώτο μου βιβλίο», εννοώντας το μυθιστόρημά σας, «Μαχαίρι στην μπότα» που εκδόθηκε το 1997. Πιστεύετε ότι το πρώτο δείγμα γραφής ενός συγγραφέα σημαδεύει ανεξίτηλα τη λογοτεχνική του διαδρομή;

Να σας πω, από τότε που το δήλωσα? μεγάλωσα, αλλά μια αλήθεια σε αυτό υπάρχει. Κάποια βιώματα και προσωπεία έχουν αρχετυπικό βάρος για τον καθένα μας και ωριμάζοντας απλώς τους δίνουμε άλλη μορφή και έκφραση. Ακόμα και άθελά μας, αν και αυτό (το «άθελά μας») για μένα συνιστά αδυναμία. Είναι αυτό που λέει η κριτική, ότι «ο συγγραφέας γράφει συνεχώς το ίδιο βιβλίο». Θα ήθελα να πιστεύω πώς αυτό στην περίπτωσή μου δεν εφαρμόζεται ...κυριολεκτικά!

-Στο προσωπικό σας ιστολόγιο περιέχονται κριτικές των έργων σας. Θεωρείτε ότι η κριτική επηρεάζει και σε ποιο βαθμό τις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού;

Δεν ξέρω. Μάλλον θα εξαρτάται από το αναγνωστικό κοινό και τη σχέση του με την κριτική. Υπάρχει αναγνωστικό κοινό που δεν διαβάζει καθόλου κριτική. Στον αντίποδα υποπτεύομαι ότι υπάρχει μια μερίδα αναγνωστών που είναι συγγενική (με την ευρεία έννοια) με το «χώρο», και αναλύει τι έγραψε ο τάδε κριτικός, έχοντας από πριν μια γνώμη όχι για το έργο, αλλά για τον ...κριτικό! Η αγνή συνισταμένη («ε, ας δούμε και την κριτική») είναι νομίζω η « υγιέστερη» -και ελπίζω η συνηθέστερη- περίπτωση.

---

-Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο αναγνώστης μεταγράφει το εκάστοτε λογοτεχνικό έργο, σύμφωνα με τα βιώματα και τα αναγνώσματά του, τις προσωπικές πεποιθήσεις και τις αρχές του. Πόσο η μεταμοντέρνα αυτή άποψη υπονομεύει, κατά την εκτίμησή σας, την προσφορά του ίδιου του δημιουργού;

Ασφαλώς ο αναγνώστης ως ένα βαθμό «μεταγράφει». Η προσφορά του δημιουργού δεν νομίζω ότι υπονομεύεται, θα έλεγα το αντίθετο. Όσο πιο πολλές «μεταγραφές» -αλλά όχι και ως το σημείο της πλήρους παρεξήγησης- τόσο πιο ενδιαφέρον το πράγμα και για τον δημιουργό. Θα έβαζα το «όριο» θεωρητικά ως εξής: οι μεταγραφές να οδηγούν στη συνοχή, στην ένωση των επί μέρους αναγνώσεων, με τον αμοιβαίο πλουτισμό τους. Να μην είναι δηλαδή ξεχωριστές, «μονήρεις» ατομικές αναγνώσεις. Στο κάτω κάτω «κάνουμε λογοτεχνία για να επικοινωνήσουμε», για να παραφράσω τον Κουν!

-Έχετε αποκαλύψει στο παρελθόν ότι γράφετε γρήγορα και αδιάλειπτα. Ποια εσώτατη ανάγκη σας ικανοποιείτε μέσω της συγγραφής;

Το «αδιάλειπτα» δεν ξέρω αν το είπα, είναι υπερβολή. Αν το είπα, εννοούσα κάτι που νομίζω κάνει κάθε συγγραφέας: όταν δεν γράφω κυριολεκτικά, «γράφω» μέσα στο μυαλό μου. Δεν νομίζω ότι υπάρχει δημιουργός που  δεν το κάνει αυτό, οπότε όλοι γράφουμε «αδιάλειπτα». Το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας νομίζω το καλύπτει αρκετά η απάντησή μου στην πρώτη ερώτηση της συνέντευξης αυτής. Θα συμπλήρωνα, σε σχέση και με το «γρήγορα», ότι το γράψιμο γεννάει γράψιμο, δηλαδή ιδέες. Από την άλλη, η αρχική χαρά, δυστυχώς, νοθεύτηκε πια με το άγχος να ..προλάβω! (Να γράψω αυτά που θέλω). Φυσικά είναι ένα ανόητο άγχος, και επιζήμιο για το αποτέλεσμα, αλλά το άγχος έτσι κι αλλιώς είναι αναπόσπαστο στοιχείο της συνείδησης, απλώς σε μένα ?υποθέτω και σε άλλους ομοιοπαθείς!- πήρε αυτή τη μορφή!

-Συμμετέχετε ενεργά σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook και διατηρείτε προσωπικό ιστολόγιο. Ποια είναι η εμπειρία σας από την διαδικτυακή επαφή με τους αναγνώστες σας;

Η δια του λόγου επαφή, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν είναι μεγάλη. Υπάρχει όμως, τώρα τελευταία αυξάνεται (έπαιξε ρόλο και το facebook, εύλογο παράδειγμα αυτή η συνέντευξη) και σίγουρα η επαφή υπάρχει από την αρχή σιωπηλά. Η αίσθησή της είναι αναντικατάστατη! Κανένα έργο δεν υπάρχει αν δεν διαβάζεται, και δεν έχει τόση σημασία ?αν και έχει κάποια, βέβαια!- πόσοι το διαβάζουν. (Περισσότερη έχει το ποιοι, και ως προς αυτό νιώθω σχεδόν ευτυχής!)

-Ποια είναι τα πέντε βιβλία που θα συνιστούσατε ανεπιφύλακτα σε κάποιον να διαβάσει; Ποιον θεωρείτε εσείς σημαντικότερο Έλληνα και ξένο συγγραφέα;

Έχω πολλές φορές συστήσει ανεπιφύλακτα και με ενθουσιασμό. Η ανταπόκριση δεν ήταν πάντα αυτή που περίμενα! Είναι αυτό που είπαμε πριν, οι «μεταγραφές» του αναγνώστη! Μιλώντας θεωρητικά και ομαδοποιώντας αναγνώστες, σε ένα νέο παιδί που δεν έχει πολυδιαβάσει θα σύστηνα οπωσδήποτε βέβαια την Αναφορά στον Γκρέκο και Τα 100 χρόνια μοναξιάς, αλλά υποθέτω πως η ερώτησή σας αφορά πιο πολύ το μέσο ενήλικο με σχετική αναγνωστική πείρα (που μάλλον αυτά θα τα έχει διαβάσει).
Με κριτήρια προσωπικού γούστου και απόλαυσης λοιπόν ? γιατί δεν διεκδικώ κριτικές ικανότητες - θα συνιστούσα ανεπιφύλακτα ακόμα και για δεύτερο διάβασμα τη Μαντάμ Μποβαρύ (για να δω νέες αντιδράσεις και ερμηνείες, σε σχέση και με το γυναικείο θέμα που λέγαμε), τη Γυναίκα (Ερωμένη στην ελληνική μετάφραση) του Γάλλου λοχαγού του Τζον Φόουλς (ένα καταπληκτικό βιβλίο αμοιβαίας και διφορούμενης σταδιακής αυτογνωσίας, με ταυτόχρονη απόδοση των κοινωνικών δομών), το ξεχασμένο και άγνωστο βιβλίο Κεφάλι και κοιλιά του Γκέρχαρντ Τσβέρεντς για λόγους δικής μου αυτογνωσίας (να καταλάβω, από τις αντιδράσεις, γιατί επιτέλους είμαι τόσο κολλημένη με αυτό το βιβλίο!) και δυο ελληνικά, τα πρώτα που μου έρχονται στο νου: τη Νοσταλγία των δράκων του Δημοσθένη Κούρτοβικ, για το συνδυασμό περιπέτειας, χαρακτήρων και ιδεών και τη Συγχώρεση της Σώτης Τριανταφύλλου για το θέμα της.
Τι άλλο; Ποιον θεωρώ σημαντικότερο Έλληνα συγγραφέα; Μάλλον τον Νίκο Καζαντζάκη, με μια επιφύλαξη για τη γλώσσα του. Ξένο; Δύσκολο! Νομίζω ότι οι καιροί αλλάζουν και οι αναγνώσεις επίσης. Και δεν έχω τις γνώσεις που θα μου επιτρέψουν να κάνω μια τέτοια επιλογή. Ίσως πάλι απλώς να μη μου έρχεται στο μυαλό τώρα. Δεν μπορώ να απαντήσω, λυπάμαι!

-Εκτός από λογοτεχνικά κείμενα, τι είδους κείμενα γραπτού λόγου αρέσκεστε να μελετάτε;

Δοκίμια για την τέχνη, πολιτική σκέψη, ιστορία, ταξιδιωτικά. Νομίζω ότι βοηθάνε τον μυθιστοριογράφο, αλλά εκτός αυτού βοηθάνε στην ψυχική ισορροπία -πολύ καλύτερα από την ..ψυχολογία καθ? εαυτή! Ομολογώ επίσης «προκλητικά» (?) ότι για διασκέδαση, κατά καιρούς, διαβάζω και αρκετά από αυτά που στην Ελλάδα ονομάζουμε «παραλογοτεχνία», κυρίως αστυνομικά και θρίλερ!

-Τι μπορεί να προσφέρει, κατά τη γνώμη σας, η λογοτεχνία στο σημερινό άνθρωπο που έρχεται αντιμέτωπος με οικονομικά προβλήματα και προσωπικά αδιέξοδα;

Α, το μέγα ερώτημα! Λοιπόν η λογοτεχνία προσφέρει αυτό που καθένας αντιλαμβάνεται απλά. (Όπως, ας πούμε, αντιλαμβάνεται τι προσφέρει το φαγητό): βάζει σε λειτουργία το μυαλό, προκαλεί εγρήγορση των δραστηριοτήτων του εγκεφάλου: των συναισθημάτων, της μνήμης, της φαντασίας, της συγκέντρωσης, του στοχασμού. Πλουτίζει το λεξιλόγιο και τις εννοιολογικές διαφοροποιήσεις. Εμπεδώνει την εικόνα του εαυτού μας και του κόσμου, ή αντίθετα την κλονίζει, πράγμα θετικό. Μετά έγκειται στον καθένα και τις συνθήκες να τα αξιοποιήσει όλα αυτά στη ζωή. Η λογοτεχνία δεν αλλάζει τον κόσμο, ούτε ηθικοποιεί τον άνθρωπο, αλλά τον καλλιεργεί με τον παραπάνω, πολύ σπουδαίο τρόπο.
Ο σύγχρονος άνθρωπος όμως ειδικά, μια και αυτό ρωτάτε, για να επωφεληθεί από τη λογοτεχνία πρέπει πρώτα να κάνει κάτι πολύ απλό: να κλείσει την τηλεόραση! Ειδικά την ελληνική, που μου φαίνεται απίστευτη, απερίγραπτη! Όσο για τα οικονομικά προβλήματα και τα προσωπικά αδιέξοδα, η λογοτεχνία δεν θα μας τα λύσει, αλλά μας οπλίζει ηθικά για να τα αντιμετωπίσουμε.
Διευκρίνιση: εννοώ μας οπλίζει μακροπρόθεσμα, με τα ποικίλα διαβάσματα. Κοιτάξτε, το διάβασμα είναι πράξη ελευθερίας, από τις μεγαλύτερες. Είμαι δύσπιστη απέναντι στα βιβλία-συνταγές (τύπου «Αλχημιστή») που τελευταία δίνουν απλοϊκές «λύσεις». Υποτιμούν τον άνθρωπο. Το διάβασμα προϋποθέτει ότι ο άνθρωπος αξίζει! Ειδικά η λογοτεχνία προϋποθέτει ότι ο άνθρωπος είναι γοητευτικός, απρόβλεπτος και με πολλές κρυμμένες δυνατότητες! Δεν αναφέρομαι στο λογοτεχνικό ήρωα, αναφέρομαι στον αναγνώστη! Κάθε βιβλίο, στην πραγματικότητα αυτό του λέει!


Το προσωπικό ιστολόγιο της συγγραφέως βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://niovilyri.wordpress.com. Το τελευταίο της μυθιστόρημα με τίτλο «Πρωινό Ιντερσίτυ» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εστία.