-Είστε ένας άνθρωπος πολυταξιδεμένος. Πόσο εύκολα καταφέρνει ο άνθρωπος να ταξιδέψει πέρα από τα όρια που του επιβάλλουν πρώτον ο ίδιος του ο εαυτός και δεύτερον οι κοινωνικές συμβάσεις που οφείλει, ως μέλος μιας ομάδας, να υπηρετεί;
Πιστεύω ότι για κάποιους ανθρώπους το ταξίδι είναι απλώς στη φύση τους και δεν μπορούν να μην ταξιδεύουν. Γι? αυτούς τους ανθρώπους δεν μπαίνει ζήτημα ευκολίας η δυσκολίας, είναι απλώς μια ζωτική ανάγκη που πρέπει να ικανοποιηθεί. Ο ταξιδιώτης μέσα από το ταξίδι αναπνέει πνευματικά, τόσο άμεση ανάγκη είναι. Καλώς ή κακώς, ανήκω σε αυτή τη κατηγορία?
-Η επαφή σας με την κρητική μουσική ξεκίνησε την δεκαετία του ?70, έχοντας την ευκαιρία να συνεργαστείτε με τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της. Αλήθεια, πως αντιμετώπισαν ο Νίκος Ξυλούρης και ο Κώστας Μουντάκης έναν Ιρλανδό που επιθυμούσε να μυηθεί στα μυστικά της κρητικής λύρας;
Με αντιμετώπισαν με το θετικότερο τρόπο, αλλά αυτό λέει περισσότερα για τη δική τους αξία παρά για τη δική μου. Ήταν και οι δυο υποδειγματικές περιπτώσεις ευγένειας και καλοσύνης. Θετικοί και γενναιόδωροι άνθρωποι με όλη τη σημασία της λέξης.
-Από το 2003 είστε καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσικού Εργαστηρίου ?Λαβύρινθος? στο Χουδέτσι Ηρακλείου. Πώς υποδέχτηκε η τοπική κοινωνία μια πρωτοβουλία ενσωμάτωσης των μουσικών παραδόσεων άλλων λαών στην ισχυρή μουσική παράδοση της Κρήτης;
Οι άνθρωποι του χωριού είδανε καταρχήν κάτι που έφερε κόσμο και ζωντάνια στο χωριό τους. Αυτό ήταν και σημαντικό και θετικό για αυτούς. Καθ? οδόν ανακάλυψαν τη πολυπολιτισμική διάσταση του όλου εγχειρήματος και απ? ό,τι φαίνεται, και αυτή τούς είναι κάτι το ευχάριστο. Πιστεύω ότι όταν συναντιόνται διαφορετικοί άνθρωποι που έχουν ωστόσο την αίσθηση και οι δυο ότι έχουν και να προσφέρουν και να πάρουν πράγματα από τη συνάντηση αυτή, τα προβλήματα που συχνά προκύπτουν από τη διαφορετικότητα δεν προκύπτουν. Τεράστια σημασία έχει αυτό, και οι δυο να αισθάνονται ότι έχουν να προσφέρουν και να πάρουν κάτι από τη συνάντηση.
-Πριν λίγο καιρό ανακοινώθηκε η ακύρωση όλων των σεμιναρίων που είχαν προγραμματιστεί από το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος για το καλοκαίρι του 2009, λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Τι μπορεί να αποκαλύπτει η αδυναμία υποστήριξης της μουσικής παράδοσης για τη μουσική παιδεία και την πολιτισμική στάθμη ενός τόπου;
Το θέμα αυτό είναι πολύπλοκο και έχει πολλές πτυχές. Καταρχήν, το πρόβλημα που προέκυψε σε μας δεν οφειλόταν σε κάποια εγκληματική αδιαφορία κάποιων χοντρόπετσων πολιτικών. E? υπήρχε λίγο και από αυτή τη διάσταση αλλά το κυριότερο πρόβλημα πήγαζε από τη λανθασμένη αντίληψη κάποιων φορέων της «ανάπτυξης» ότι εγχειρήματα που γεννιούνται μέσα από Ευρωπαϊκά προγράμματα μπορούν να συντηρηθούν διαχρονικά με αλλεπάλληλα Ευρωπαϊκά προγράμματα. Αυτό δεν γίνεται. Η συνέχεια είναι υπόθεση των τοπικών και εθνικών πόρων. Εάν δεν είναι διατεθειμένοι οι διαχειριστές αυτών να μεριμνήσουν για τη συνέχεια των εγχειρημάτων που διατυμπανίζουν ως έργα τους, ας μην τα βάλουν μπροστά καλύτερα. Δυστυχώς σχεδιασμός δεν υπάρχει, όλο σπασμωδικές κινήσεις βλέπουμε.
-Σε μία συνέντευξή σας έχετε δηλώσει ότι για εσάς οι μουσικοί διαιρούνται σε δύο κατηγορίες: «Σ? εκείνους που όλα όσα παίζουν, όλα όσα κάνουν και η όλη συμπεριφορά τους γενικά, είναι σαν να λένε ?κοίτα με? , και σ? εκείνους που όλα όσα θέλουν, όλα όσα κάνουν, με όλη την συμπεριφορά τους γενικά σου λένε ?άκου την? , δηλαδή σε παραπέμπουν στην μουσική για να ακούσεις κάτι όμορφο». Μιλήστε μας για τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους που αφιερώνονται στη μουσική.
Λέγοντας αυτό, ήθελα να επισημάνω τη διαφορά ανάμεσα στον μουσικό που βλέπει τη μουσική ως όχημα της δικής του ανάδειξης και του μουσικού που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως υπηρέτη της μουσικής. Στην εποχή μας δυστυχώς η μουσική συχνά δεν είναι παρά μόνο ένα μέσον για να αναδειχθούν κάποιοι άνθρωποι, πεινασμένοι για προβολή, σε αυτό που λέμε «σταρς», «αστέρες». Αυτή η διαδικασία δεν ξέρω ποιες ανάγκες μπορεί να καλύπτει και για ποιους ανθρώπους, πάντως δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πραγματική τέχνη της μουσικής. Η μουσική είναι κάτι το πάρα πολύ μεγάλο και πάρα πολύ βαθύ και δεν χωράει τέτοιες φαιδρές προσεγγίσεις. Όποιος έστω υποψιάζεται τις πραγματικές διαστάσεις και το πραγματικό βάθος της μουσικής, είναι υπερευχαριστημένος με το ρόλο του ταπεινού υπηρέτη αυτής. Εάν κοιτάξουμε σε αρχαίους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο θα δούμε ότι η μουσική ήταν κάτι το ιερό για αυτούς και η δημόσια εκτέλεσή της απαιτούσε μεγάλη αίσθηση ευθύνης από τον μουσικό. Δεν είναι παίξε - γέλασε να είσαι μουσικός, ο μουσικός δεν είναι αυτό που θέλει να μας πει ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός, ένας διασκεδαστής απλώς. Ο πραγματικός του ρόλος είναι του ψυχαγωγού με την κυριολεκτική έννοια της λέξης. Ακόμα και αυτή η λέξη ψυχαγωγία έχει χάσει εντελώς το νόημά της σήμερα. Λέγοντας «αίθουσα ψυχαγωγίας», εννοούμε τα μπιλιάρδα και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Εάν αυτά είναι ψυχαγωγία, τότε αλλοίμονό μας. Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό να ξαναανακαλύψουμε κάποια πράγματα που οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν χάσει. Ένα από αυτά είναι η μουσική. Δυστυχώς, ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει ιδέα τι στην πραγματικότητα είναι η μουσική και πόσο ωφέλιμη θα μπορούσε να ήταν για αυτόν. Η πλειοψηφία των ίδιων των μουσικών δεν έχει ιδέα! Πάντως το σίγουρο είναι ότι μουσική δεν είναι όλο αυτό το ανοσιούργημα που προωθεί η σύγχρονη εμπορική βιομηχανία της διασκέδασης.
Πιστεύω ότι για κάποιους ανθρώπους το ταξίδι είναι απλώς στη φύση τους και δεν μπορούν να μην ταξιδεύουν. Γι? αυτούς τους ανθρώπους δεν μπαίνει ζήτημα ευκολίας η δυσκολίας, είναι απλώς μια ζωτική ανάγκη που πρέπει να ικανοποιηθεί. Ο ταξιδιώτης μέσα από το ταξίδι αναπνέει πνευματικά, τόσο άμεση ανάγκη είναι. Καλώς ή κακώς, ανήκω σε αυτή τη κατηγορία?
-Η επαφή σας με την κρητική μουσική ξεκίνησε την δεκαετία του ?70, έχοντας την ευκαιρία να συνεργαστείτε με τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της. Αλήθεια, πως αντιμετώπισαν ο Νίκος Ξυλούρης και ο Κώστας Μουντάκης έναν Ιρλανδό που επιθυμούσε να μυηθεί στα μυστικά της κρητικής λύρας;
Με αντιμετώπισαν με το θετικότερο τρόπο, αλλά αυτό λέει περισσότερα για τη δική τους αξία παρά για τη δική μου. Ήταν και οι δυο υποδειγματικές περιπτώσεις ευγένειας και καλοσύνης. Θετικοί και γενναιόδωροι άνθρωποι με όλη τη σημασία της λέξης.
-Από το 2003 είστε καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσικού Εργαστηρίου ?Λαβύρινθος? στο Χουδέτσι Ηρακλείου. Πώς υποδέχτηκε η τοπική κοινωνία μια πρωτοβουλία ενσωμάτωσης των μουσικών παραδόσεων άλλων λαών στην ισχυρή μουσική παράδοση της Κρήτης;
Οι άνθρωποι του χωριού είδανε καταρχήν κάτι που έφερε κόσμο και ζωντάνια στο χωριό τους. Αυτό ήταν και σημαντικό και θετικό για αυτούς. Καθ? οδόν ανακάλυψαν τη πολυπολιτισμική διάσταση του όλου εγχειρήματος και απ? ό,τι φαίνεται, και αυτή τούς είναι κάτι το ευχάριστο. Πιστεύω ότι όταν συναντιόνται διαφορετικοί άνθρωποι που έχουν ωστόσο την αίσθηση και οι δυο ότι έχουν και να προσφέρουν και να πάρουν πράγματα από τη συνάντηση αυτή, τα προβλήματα που συχνά προκύπτουν από τη διαφορετικότητα δεν προκύπτουν. Τεράστια σημασία έχει αυτό, και οι δυο να αισθάνονται ότι έχουν να προσφέρουν και να πάρουν κάτι από τη συνάντηση.
-Πριν λίγο καιρό ανακοινώθηκε η ακύρωση όλων των σεμιναρίων που είχαν προγραμματιστεί από το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος για το καλοκαίρι του 2009, λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Τι μπορεί να αποκαλύπτει η αδυναμία υποστήριξης της μουσικής παράδοσης για τη μουσική παιδεία και την πολιτισμική στάθμη ενός τόπου;Το θέμα αυτό είναι πολύπλοκο και έχει πολλές πτυχές. Καταρχήν, το πρόβλημα που προέκυψε σε μας δεν οφειλόταν σε κάποια εγκληματική αδιαφορία κάποιων χοντρόπετσων πολιτικών. E? υπήρχε λίγο και από αυτή τη διάσταση αλλά το κυριότερο πρόβλημα πήγαζε από τη λανθασμένη αντίληψη κάποιων φορέων της «ανάπτυξης» ότι εγχειρήματα που γεννιούνται μέσα από Ευρωπαϊκά προγράμματα μπορούν να συντηρηθούν διαχρονικά με αλλεπάλληλα Ευρωπαϊκά προγράμματα. Αυτό δεν γίνεται. Η συνέχεια είναι υπόθεση των τοπικών και εθνικών πόρων. Εάν δεν είναι διατεθειμένοι οι διαχειριστές αυτών να μεριμνήσουν για τη συνέχεια των εγχειρημάτων που διατυμπανίζουν ως έργα τους, ας μην τα βάλουν μπροστά καλύτερα. Δυστυχώς σχεδιασμός δεν υπάρχει, όλο σπασμωδικές κινήσεις βλέπουμε.
-Σε μία συνέντευξή σας έχετε δηλώσει ότι για εσάς οι μουσικοί διαιρούνται σε δύο κατηγορίες: «Σ? εκείνους που όλα όσα παίζουν, όλα όσα κάνουν και η όλη συμπεριφορά τους γενικά, είναι σαν να λένε ?κοίτα με? , και σ? εκείνους που όλα όσα θέλουν, όλα όσα κάνουν, με όλη την συμπεριφορά τους γενικά σου λένε ?άκου την? , δηλαδή σε παραπέμπουν στην μουσική για να ακούσεις κάτι όμορφο». Μιλήστε μας για τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους που αφιερώνονται στη μουσική.
Λέγοντας αυτό, ήθελα να επισημάνω τη διαφορά ανάμεσα στον μουσικό που βλέπει τη μουσική ως όχημα της δικής του ανάδειξης και του μουσικού που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως υπηρέτη της μουσικής. Στην εποχή μας δυστυχώς η μουσική συχνά δεν είναι παρά μόνο ένα μέσον για να αναδειχθούν κάποιοι άνθρωποι, πεινασμένοι για προβολή, σε αυτό που λέμε «σταρς», «αστέρες». Αυτή η διαδικασία δεν ξέρω ποιες ανάγκες μπορεί να καλύπτει και για ποιους ανθρώπους, πάντως δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πραγματική τέχνη της μουσικής. Η μουσική είναι κάτι το πάρα πολύ μεγάλο και πάρα πολύ βαθύ και δεν χωράει τέτοιες φαιδρές προσεγγίσεις. Όποιος έστω υποψιάζεται τις πραγματικές διαστάσεις και το πραγματικό βάθος της μουσικής, είναι υπερευχαριστημένος με το ρόλο του ταπεινού υπηρέτη αυτής. Εάν κοιτάξουμε σε αρχαίους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο θα δούμε ότι η μουσική ήταν κάτι το ιερό για αυτούς και η δημόσια εκτέλεσή της απαιτούσε μεγάλη αίσθηση ευθύνης από τον μουσικό. Δεν είναι παίξε - γέλασε να είσαι μουσικός, ο μουσικός δεν είναι αυτό που θέλει να μας πει ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός, ένας διασκεδαστής απλώς. Ο πραγματικός του ρόλος είναι του ψυχαγωγού με την κυριολεκτική έννοια της λέξης. Ακόμα και αυτή η λέξη ψυχαγωγία έχει χάσει εντελώς το νόημά της σήμερα. Λέγοντας «αίθουσα ψυχαγωγίας», εννοούμε τα μπιλιάρδα και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Εάν αυτά είναι ψυχαγωγία, τότε αλλοίμονό μας. Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό να ξαναανακαλύψουμε κάποια πράγματα που οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν χάσει. Ένα από αυτά είναι η μουσική. Δυστυχώς, ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει ιδέα τι στην πραγματικότητα είναι η μουσική και πόσο ωφέλιμη θα μπορούσε να ήταν για αυτόν. Η πλειοψηφία των ίδιων των μουσικών δεν έχει ιδέα! Πάντως το σίγουρο είναι ότι μουσική δεν είναι όλο αυτό το ανοσιούργημα που προωθεί η σύγχρονη εμπορική βιομηχανία της διασκέδασης.
-Τι είναι εκείνο που πιστεύετε ότι διαφοροποιεί την μουσική παράδοση της Ανατολής από αυτή του δυτικού κόσμου;Καταρχήν, όπως δεν υπάρχει μια μουσική της Δύσης, έτσι δεν υπάρχει μια μουσική της Ανατολής. Η Ανατολή είναι μια τεράστια γεωγραφική περιοχή με μια εξίσου τεράστια ποικιλία πολιτισμών και μουσικών ιδιωμάτων. Σε γενικές γραμμές όμως θα μπορούσα να πω ότι οι λαοί της Ανατολής εξακολουθούν και έχουν μια συνείδηση της ιερής διάστασης της μουσικής και δεν έχουν παγιδευτεί τόσο πολύ στην εντελώς παρεξηγημένη έννοια της «προσωπικής έκφρασης» που έχει θεοποιήσει πια ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός.
-Η χώρα μας αν και διαθέτει μακραίωνη παράδοση στη μουσική, πλήττεται σήμερα ισχυρά από μια επιβαλλόμενη βιομηχανία μαζικής διασκέδασης. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αντισταθεί ο σύγχρονος άνθρωπος στο φαινόμενο αυτό;
Μπορεί πολύ απλά να αντισταθεί ακούγοντας μουσική που ο ίδιος έχει επιλέξει για τον εαυτό του, και μάλιστα, την ώρα που επιλέγει ο ίδιος. Αυτό ακούγεται πολύ απλό, αλλά έχει τις δυσκολίες του. Όπου και αν πας, θα ακούσεις μουσική, μουσική που κάποιος άλλος έχει επιλέξει για σένα, στο σουπερμάρκετ, στο ταξί, εκεί που τρως, εκεί που πίνεις τον καφέ σου. Εγώ προσωπικά, αν και μουσικός ο ίδιος, αρνούμαι να πάω σε εστιατόριο η καφενείο που έχει μουσική. Όταν ακούω μουσική, θέλω να την ακούω κανονικά, με προσοχή. Όταν τρώω η πίνω καφέ με παρέα, θέλω να μπορούμε να κουβεντιάζουμε σε κανονικούς τόνους, ήρεμα. Με ενοχλεί πολύ να αναγκάζομαι να φωνάζω για να συνομιλήσω με τη παρέα μου επειδή κάποιος θεωρεί ότι, την ώρα που κουβεντιάζουμε, πρέπει και να υπάρχει μουσική υπόκρουση (και συνήθως πολύ δυνατή!). Για αυτό το λόγο δεν πάω ποτέ, μα ποτέ, σε μπαρ.
Όταν ακούς μουσική με προσοχή και χωρίς να κάνεις κάτι άλλο ταυτόχρονα, πολύ γρήγορα θα καταλάβεις μόνος σου, χωρίς καμία υπόδειξη κανενός, ποια μουσική σε ψυχαγωγεί. Όταν καταλάβεις αυτό, η ευθύνη της συνέχειας και των επιλογών σου είναι δικιά σου. Εάν από κει και πέρα δεν υπακούς στη φωνή της ίδιας της δικιάς σου αντίληψης, δεν σου φταίει κανείς.
-Ποιους σύγχρονους Έλληνες μουσικούς και ερμηνευτές ξεχωρίζετε;
Εκτιμώ ιδιαίτερα κάποιους μουσικούς που συνήθως δεν είναι γνωστοί και επώνυμοι αλλά κάνουν κάτι πολύ σπουδαίο μόνο και μόνο επειδή το πιστεύουν. Βέβαια, αυτές οι περιπτώσεις είναι σχετικά σπάνιες πια, αλλά υπάρχουν ευτυχώς. Να πω την αλήθεια, όλη αυτή η σύγχρονη mainstream Ελληνική τραγουδοποιΐα που, για λόγους ακατανόητους σε μένα, ονομάζεται «έντεχνο», δεν με πείθει καθόλου. Από την άλλη, το «παράδοση και ξερό ψωμί» ευτυχώς έχει τελειώσει και μάλλον δεν πείθει κανέναν πια. Ελπίζω ότι το μέλλον θα ανήκει σε αυτούς που περιαυτολογούν από λιγότερο έως και καθόλου.
-Ποια είναι η γνώμη σας για το Διαδίκτυο; Πιστεύετε ότι μπορεί να συμβάλλει θετικά στην επικοινωνία ενός καλλιτέχνη με το κοινό; Το διαδίκτυο μελλοντικά θα παίξει ένα πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στην απελευθέρωση του ίδιου του μουσικού από όλα τα κυκλώματα συμφερόντων που του καθόριζαν τις τύχες μέχρι σήμερα. Τώρα πια ένας μουσικός δεν έχει ανάγκη μιας δισκογραφικής εταιρίας για να κάνει παραγωγή του έργου του. Με λίγα χρήματα ο καθένας πια μπορεί να έχει ένα επαρκές στούντιο ηχογράφησης στο σπίτι του και να κάνει δικές του παραγωγές. Άρα, εάν είναι να υπάρχουν στο μέλλον στούντιο ηχογράφησης και εταιρίες παραγωγής, θα υπάρχουν επειδή όντως προσφέρουν κάτι στον μουσικό και όχι επειδή ο μουσικός τούς έχει ανάγκη, γιατί η όλη διαδικασία της ηχογράφησης έχει απαγορευτικό κόστος γι? αυτόν. Και τώρα ερχόμαστε στο κρίσιμο στάδιο, η διανομή! Θυμάμαι το 1987 όταν έφτιαχνα δίσκους βινυλίου, και έκανα πάντα ανεξάρτητες παραγωγές, ο αείμνηστος Μάνος Χατζιδάκις μου είχε πει τότε κάτι που, για την εποχή εκείνη και για πολλά χρόνια στη συνέχεια είχε πολύ μεγάλη σημασία. Μου είπε «ανεξάρτητες παραγωγές έχουν γίνει πολλές και καλές μάλιστα, αλλά, αυτό που δεν μπορεί να γίνει ποτέ είναι η ανεξάρτητη διανομή». Αυτή η κουβέντα έθιγε αυτό που για δεκαετίες ήταν η καρδία του προβλήματος της δισκογραφίας. Δεν χρειάζεται εδώ να κάνω μια πλήρη ανάλυση αυτού του προβλήματος, ένα ολόκληρο βιβλίο χρειάζεται για μια τέτοια ανάλυση. Ωστόσο, μπορούμε να πούμε ότι, ως προς τη δισκογραφία όπως την ξέραμε μέχρι τώρα, όποιος έλεγχε τη διανομή, έλεγχε τα πάντα. Αυτός ο έλεγχος είναι που κλονίζεται σήμερα, και όσο περνάν τα χρόνια όλο και περισσότερο θα κλονίζεται. Τώρα μπορεί ο μουσικός να απευθυνθεί κατευθείαν στον ακροατή του και όχι στον καταναλωτή του. Μπορεί από ένα δικό του δικτυακό τόπο να πουλήσει τη μουσική του σε πραγματικές τιμές και όχι αυτές τις εξοργιστικές τιμές που πουλάνε οι εταιρίες από τότε που εμφανίστηκε το CD. Ο ακροατής του θα αγοράσει τη μουσική από τον μουσικό και θα πληρώσει το σχετικά χαμηλό τίμημα με ευχαρίστηση, γιατί καταλαβαίνει ότι τα χρήματα πάνε στον μουσικό και όχι σε όλους τους ενδιάμεσους. Κανένας πραγματικός ακροατής δεν έχει αντίρρηση να πληρώσει για τη μουσική, όταν καταλαβαίνει ότι τα χρήματά του πάνε σε αυτόν που πράγματι τη δημιούργησε. Οι καταναλωτές θα πάνε στα δωρεάν downloads. Ας πάνε! Θα πηγαίνανε που θα πηγαίνανε. Στο βαθμό που ο μουσικός θα έχει μια πραγματική σχέση με ακροατές και όχι καταναλωτές, δεν θα επιβιώσει απλώς, θα ευδοκιμήσει.
Περισσότερα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Ross Daly θα βρείτε στον δικτυακό τόπο http://www.rossdalymusic.com, ενώ πληροφορίες για τις δραστηριότητες του Μουσικού Εργαστηρίου ?Λαβύρινθος? είναι διαθέσιμες στο δικτυακό τόπο http://www.labyrinthmusic.gr
