Σάββατο, 29 Μαΐου 2010 20:50

Η κοινωνική διάσταση της τέχνης μέσα από τους φιλοσόφους Κλοντ Σαιν-Σιμόν και Ογκύστ Κοντ

Γράφτηκε από την 

Ο κοινωνικός χαρακτήρας της τέχνης συνοψίζεται στην εξάρτηση της αξίας ενός έργου από το βαθμό κατά τον οποίο αυτό μας βοηθάει να ανταποκριθούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις καθημερινές μας ανάγκες. Πολλοί υπήρξαν οι κοινωνικοί φιλόσοφοι που ασχολήθηκαν με την κοινωνική διάσταση της τέχνης, οι σημαντικότεροι από τους οποίους είναι ο Κλοντ Σαιν-Σιμόν (1760-1825) και ο Ογκύστ Κοντ (1798-1857). Οι φιλόσοφοι αυτοί αρνήθηκαν την πεποίθηση ότι η τέχνη είναι αυτοσκοπός και παραδέχτηκαν ότι η αξία της τέχνης έγκειται στο κατά πόσον συμβάλλει στην υλοποίηση ενός οράματος για μια μελλούμενη κοινωνία χωρίς βία και ταξική εκμετάλλευση.


Ο Μπέρντσλέϋ Μ., στο έργο του «Ιστορία των αισθητικών θεωριών» (εκδόσεις Νεφέλη, 1989, σελ. 287) φιλοξενεί το παρακάτω κείμενο που συμπυκνώνει τις απόψεις του Κοντ αναφορικά με την αποστολή της τέχνης:
«Για τον Κοντ η καλλιέργεια της τέχνης ως αυτοσκοπού και ο διαχωρισμός της από την υπόλοιπη ζωή είναι μια τάση προς την αυτοκαταστροφή. Αντανακλά το γεγονός ότι ?η λογική έμεινε για μεγάλο διάστημα διαζευγμένη από το συναίσθημα και τη φαντασία? ? στόχος του θετικιστικού πολιτικού συστήματος είναι να άρει αυτή τη διάσταση? Η πλήρης άνθιση της τέχνης θα υπάρξει σε έναν κόσμο από τον οποίο, χάρη στην ανάπτυξη της επιστήμης και τη διάδοση της καλής θέλησης, ο πόλεμος, η καταπίεση και η οικονομική υποτέλεια θα έχουν εξαφανιστεί».

Στο ίδιο βιβλίο, λίγο παρακάτω ο Μπέρντσλέϋ Μ. αναφέρει για τον Σαιν Σιμόν τα ακόλουθα:
«Στην απαλλαγμένη από το φεουδαλισμό και την εκκλησιοκρατία κοινωνική τάξη πραγμάτων που οραματίστηκε ο κόμης Σαιν Σιμόν και οι οπαδοί του, ο καλλιτέχνης θα έπαιρνε τη θέση του, μαζί με τον τεχνίτη και το θεωρητικό ή φυσικό επιστήμονα, ως συντελεστής προόδου και γενικής ευημερίας ? η αληθινή αξία των έργων τους θα εκτιμάται από όλους τους εργαζόμενους».

Για τους παραπάνω φιλοσόφους που αποτελούν εκπροσώπους της κοινωνικής ερμηνείας της τέχνης, η τέχνη αξίζει, υπό την προϋπόθεση ότι συνδυάζει την ομορφιά με τη χρησιμότητα. Ο καλλιτέχνης λοιπόν οφείλει πρωτίστως να αποκαλύπτει στον άνθρωπο που έχει απολέσει το γούστο του, καθώς σε μεγάλο βαθμό η φυσική ομορφιά γύρω του έχει εξαφανιστεί, μια υψηλή αισθητική αντίληψη, δια του έργου του. Παράλληλα όμως οφείλει να του υποδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους θα είναι εφικτό σε εκείνον να δημιουργήσει συνθήκες ευνοϊκότερες για τη ζωή του και για τις σχέσεις που οικοδομεί με τους συνανθρώπους του.

Για τους κοινωνικούς φιλοσόφους Κοντ και Σαιν Σιμόν, ο καλλιτέχνης υποχρεούται να αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας μια κοινωνική αποστολή, υπηρετώντας συγκεκριμένους κοινωνικούς στόχους. Η τέχνη του θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη, γιατί όχι και στρατευμένη, προς την κατεύθυνση της ευημερίας του κοινωνικού συνόλου. Δεν είναι τυχαίο βεβαίως ότι στις απόψεις των δύο κοινωνικών φιλοσόφων εντοπίζουμε τα σπέρματα της ιδέας για τη στρατευμένη μορφή της τέχνης, όπως διατυπώθηκαν αρχικά από τον Λέοντα Τολστόι και εν συνεχεία από τους θιασώτες της μαρξιστικής θεωρίας τον 20ό αιώνα.

Εξετάζοντας προσεκτικά τις θεωρητικές αρχές της κοινωνικής φιλοσοφίας που σχετίζονται με την κοινωνική διάσταση της τέχνης, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τα ακόλουθα:
Σαφέστατα είναι θεμιτό ένα έργο τέχνης να μεταφέρει μηνύματα στην κοινή γνώμη, τα οποία όχι μόνο θα παρέχουν αφορμές προβληματισμού στους θεατές αυτών, αλλά θα τους υποκινούν στη μεταμόρφωση των συνθηκών ζωής όλων προς το καλύτερο. Δεν υφίσταται όμως σε κανέναν από τους δύο απολογητές της κοινωνικής προσέγγισης της τέχνης ιδιαίτερη αναφορά στην αισθητική αρτιότητα των έργων τέχνης. Θα μπορούσε λοιπόν να ισχυριστεί κανείς ότι ένα έργο τέχνης νομιμοποιεί την ύπαρξή του, με κριτήριο και μόνο την εμφανή (υποθέτουμε από θεματολογικής άποψης) συνεισφορά του στο κοινό όφελος, ανεξαρτήτως της καλλιτεχνικής του ποιότητας;

Και έπειτα, μίλησε κανένας από τους δύο φιλοσόφους για έσωθεν υπαγορευόμενη ανάγκη του καλλιτέχνη να προσφέρει στην κοινωνία; Με άλλα λόγια, αν οποιοσδήποτε αυτοαποκαλούμενος καλλιτέχνης συνθέτει έργα με μοναδικό κίνητρο την κοινωνική συνεισφορά και όχι την προσωπική ανάγκη του για έκφραση (χωρίς αυτό να αποκλείει το ότι η ανάγκη για καλλιτεχνική έκφραση μπορεί να υπαγορεύεται από την ανάγκη για κοινωνική προσφορά), θα πρέπει να γίνεται αποδεκτός από το κοινωνικό σύνολο που θα εκτιμήσει τις ?αγνές? του προθέσεις; Και πόσο σίγουροι είμαστε για την αγνότητα των προθέσεων εκείνου του καλλιτέχνη που επιδιώκει να φέρεται ότι προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο; Αναρωτήθηκε κανείς μήπως αυτό που πραγματικά επιθυμεί ο καλλιτέχνης αυτός είναι η κοινωνική αποδοχή και η διασφάλιση της φήμης του;
Ειρήνη Σπυριδάκη

Aσχολούμαι με την μοντέρνα ζωγραφική και κατοικώ στο Ηράκλειο Κρήτης. Έχω σπουδάσει Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, με μεταπτυχιακά στο ΕΑΠ. Μαθήτευσα στο εργαστήρι ζωγραφικής του λέκτορα αισθητικής αγωγής Αζαρία Μαδανιάν. Έχω συμμετάσχει σε διεθνείς και πανελλήνιες ομαδικές εκθέσεις, αποσπώντας διακρίσεις σε διαγωνισμούς και έχω πραγματοποιήσει μία ατομική έκθεση.