- Φέτος είναι ο δεύτερος χρόνος που πραγματοποιείται ο κύκλος σεμιναρίων «Η ψυχανάλυση συναντά την Τέχνη», ο οποίος λαμβάνει χώρα στο ίδρυμα Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη. Θα ήθελα να μου πείτε πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα.

Αυτή η ιδέα ξεκίνησε με μια επίσκεψη στην έκθεση του κ. Μποκώρου πρόπερσι στο μουσείο Μπενάκη. Ήταν μια έκθεση που μας συγκλόνισε όλους τους επιμελητές. Πήγαμε ξεχωριστά ο καθένας στην έκθεση και μετά σε συζητήσεις με τον κύριο Κυριαζή γεννήθηκε αυτή η ιδέα. Ο αρχικός πυρήνας αποτελούνταν από τον Δημήτρη Κυριαζή, εμένα και τον π. Σταμάτη Σκλήρη. Ήταν μια ιδέα μάλλον ριψοκίνδυνη, καθώς τότε, πριν από δύο χρόνια, η Πορφύρα είχε μόνο ένα χρόνο ζωής˙ επίσης είμασταν άνθρωποι που δεν είχαμε ξανασυνεργαστεί τόσο στενά, οπότε είχε διάφορους παράγοντες κινδύνου. Παραταύτα αυτή η ιδέα υλοποιήθηκε – εμείς το θεωρούμε ένα μικρό θαύμα – και ξεκίνησε με την ομάδα αυτή των επιμελητών στην οποία προστέθηκε η Ίρις Κρητικού, η ιστορικός τέχνης. Ο πρώτος κύκλος υλοποιήθηκε στο πατάρι των εκδόσεων Αρμός, ταπεινά και μικρά, καθώς ήταν μια πολύ μικρότερη διοργάνωση, από ό,τι η φετινή. Η θέρμη όμως, με την οποία συμμετείχε ο κόσμος και παρακολουθούσε, μας έκανε να σκεφτούμε τη συνέχειά του. Από την αρχή είχαμε στο μυαλό μας να βγει ένα βιβλίο, η αρχική μας σκέψη ήταν να μείνουμε μόνο στη Βυζαντινή ζωγραφική. Μετά είπαμε: «μα, δεν γίνεται, η τέχνη έχει προχωρήσει, η γλώσσα έκφρασης είναι διαφορετική σήμερα», οπότε μιλήσαμε και για ένα δεύτερο κύκλο με σύγχρονους ζωγράφους. Ενδιαμέσως, το Δεκέμβριο, έγινε και μια συνάντηση στο Ίδρυμα Κατακουζηνού, με την οποία ολοκληρώθηκε ο πρώτος κύκλος. Ήταν, θα λέγαμε, μια συνάντηση καλλιτεχνών, οι οποίοι εκφράζονται με τη Βυζαντινή γραφή. Ήταν όλοι τους πολύ νέοι, και πολλοί από αυτούς απόφοιτοι του τμήματος της Καλών Τεχνών, οι οποίοι είχαν διδαχτεί τη Βυζαντινή ζωγραφική ως τεχνοτροπία, πράγμα που δεν υπήρχε παλαιότερα. Πλέον οι φοιτητές της Καλών Τεχνών μπορούν να διδαχτούν Βυζαντινή ζωγραφική χωρίς να υπηρετούν θρησκευτικούς σκοπούς, όπως γινόταν μέχρι τώρα. Οπότε έχουμε το πολύ ευχάριστο να βλέπουμε στοιχεία της εικαστικής μας παράδοσης να μεταφέρονται σε εκφράσεις σύγχρονων μηνυμάτων. Αν παρατηρήσετε την υπογραφή ενός πολύ γνωστού σκιτσογράφου, του Δημήτρη Χατζόπουλου, θα δείτε πως είναι βυζαντινότροπη. Πράγμα που δηλώνει πως η υπερεθνική μας παράδοση έχει περάσει πέρα από τη στενή χρήση, τη θρησκευτική, και σε γενικότερες χρήσεις. Η ιδέα αυτή λοιπόν, ξεκίνησε από μια πολύ καλή επικοινωνία ανάμεσα στους συνεργάτες καθώς και από μια στιγμή μεγάλης έμπνευσης, την οποία μας δημιούργησε ο Χρήστος Μποκώρος.

- Θα ήθελα όμως να μου πείτε, ποιος ήταν εκείνος ο ιδιαίτερος λόγος, που σας έκανε να ξεκινήσετε από τα Βυζαντινά και όχι ανάποδα, από τα σύγχρονα ρεύματα δηλαδή, όπως ο σουρεαλισμός, που είναι πιο κοντά στην ψυχανάλυση.

Οι εκδόσεις Πορφύρα, ως συνέχεια των εκδόσεων Ακρίτας, αλλά και ως ανεξάρτητη οντότητα, που ακολουθεί τη δικής της παράδοση, ξεκίνησε από τη διερεύνηση της ορθόδοξης πνευματικότητας στο σύγχρονο κόσμο. Θέλαμε να διεκδικήσουμε μια έκφραση στο χώρο της χριστιανικής ορθόδοξης σκέψης, η οποία θα κομίσει κάποια καινούργια πράγματα, στον τρόπο της αντιμετώπισης, στον τρόπο της αναπαράστασης, στα θέματα που μας απασχολούνε. Παραταύτα η βάση μας δεν έπαυε να είναι ένας χώρος που μπορεί να θεωρηθεί σήμερα συντηρητικός˙ και ο οποίος συνδέεται πολύ με τη βυζαντινή τεχνοτροπία. Οι άνθρωποί μας είναι αυτοί, το κοινό μας είναι αυτό, εκεί είμαστε γνωστοί. Έτσι αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε από ένα χώρο με τον οποίο μπορούμε πιο εύκολα να επικοινωνήσουμε. Μάλιστα προηγουμένως κυκλοφόρησε ένας φάκελος Το βλέμμα του Παντοκράτορα με έργα του ζωγράφου μας και επιμελητή της σειράς, του π. Σταμάτη Σκλήρη, ο οποίος θα λέγαμε πως είναι ένας από τους λαϊκούς αγιογράφους, ο οποίος έχει σπουδάσει γιατρός. Δεν έχει ασχοληθεί όμως με την ιατρική. Έπειτα σπούδασε ζωγραφική και Τέχνη στο Παρίσι. Ο π. Σταμάτης Σκλήρης έχει ζωγραφίσει πάρα πολύ στη ζωή του˙ στην Ελλάδα αλλά και στα Βαλκάνια, κυρίως στη Σερβία, αλλά και στην Αμερική. Η πρώτη μας δουλειά λοιπόν ήταν να εκδώσουμε τα έργα του σε μέγεθος ώστε κάποιος να μπορεί να τα κάνει εικόνες. Τα έργα αυτά συνοδεύονται από το κείμενο του κ. Δημήτρη Κυριαζή και βεβαίως πολλών άλλων, όπως του Αλέκου Φασιανού, του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα, του Κωνσταντίνου Σκουτέρη και του π. Σταμάτη Σκλήρη. Οπότε κάπως έτσι ξεκινήσαμε από τη βάση μας που είναι η βυζαντινή παράδοση. Βλέποντας όμως όλο αυτό το ενδιαφέρον και βεβαίως εκπαιδευόμενοι και εμείς οι ίδιοι μέσα από αυτή την εμπειρία, προχωρήσαμε και στην ανάγνωση της σύγχρονης εικαστικής γραφής. Ήταν κάτι που το είχαμε από την αρχή στο μυαλό μας, απλά δεν σκεφτόμασταν να το κάνουμε τόσο γρήγορα˙ πιστεύαμε πως θα ασχοληθούμε πιο πολύ με τα βυζαντινά. Οι συνθήκες το έφεραν να ασχοληθούμε τη μια χρονιά με τα βυζαντινά και την άλλη με τα σύγχρονα.

- Πως γίνεται η επιλογή των ομιλητών και κατά δεύτερον πως γίνεται η επιλογή των ζευγαριών, εικαστικού και ψυχαναλυτή.

Έχουμε κάποιες σφαίρες επιρροής στη διοργάνωσή μας. Η κ. Ίρις Κρητικού είναι υπεύθυνη όσον αφορά στους εικαστικούς, ο κ. Δημήτρης Κυριαζής είναι υπεύθυνος όσον αφορά στους ψυχαναλυτές. Ο π. Σταμάτης Σκλήρης έχει έναν συμβουλευτικό ρόλο. Το τελικό ζευγάρωμα γίνεται από συζητήσεις ανάμεσα στους ομιλητές με κριτήριο να ταιριάξουν όσο το δυνατόν οι άνθρωποι και να συζητήσουν για το έργο τους, όπως αισθάνονται οι επιμελητές ότι θα παραχθεί το καλύτερο αποτέλεσμα.

- Το ιδιαίτερο κοινό που έρχεται στις διαλέξεις, και ηλικιακά και μορφωτικά, ποιο είναι;

Έχουμε παρατηρήσει, το λέω αυτό με στεναχώρια, ότι ελάχιστοι από το θρησκευτικό μας κοινό, ένα πολύ μικρό ποσοστό, έρχεται στις συναντήσεις αυτές. Στον πρώτο κύκλο είχαμε μόνο θρησκευόμενους˙ στην συνάντηση στο ίδρυμα Θεοχαράκη είχαμε και από τους μεν και από τους δε, καθώς επρόκειτο για ζωγράφους γνωστούς στο ευρύτερο κοινό. Στον δεύτερο κύκλο στο ίδρυμα Θεοχαράκη οι «χριστιανοί», το θρησκευτικό μας κοινό, δεν είναι πάνω από ένα δέκα τοις εκατό. Αυτή η πόλωση που παρατηρείται, αυτά τα στεγανά στη σκέψη των ανθρώπων, έμενα προσωπικά με στεναχωρούν. Πρέπει κάποια στιγμή οι άνθρωποι που πηγαίνουν στην εκκλησία να επικοινωνήσουν με τους ανθρώπους που δεν πηγαίνουν. Να κερδίσει ο ένας από τον άλλο κάτι καλό.

- Μετά τη λήξη και του δεύτερου κύκλου «Η ψυχανάλυση συναντά την Τέχνη» σκέφτεστε να δείτε την τέχνη και κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα, κοινωνικοπολιτικό ίσως ή λογοτεχνικό;

Κάνουμε πολλές σκέψεις, μάλιστα τον τελευταίο καιρό συζητούμε με φορείς που ασχολούνται με αυτά τα θέματα, αλλά δεν είναι τίποτα σίγουρο και θα προτιμούσαμε να μιλήσουμε και να ανακοινώσουμε όταν θα έχουμε κάτι σίγουρο. Γεγονός είναι πάντως ότι όλη αυτή η δουλειά έχει προκαλέσει γόνιμες συζητήσεις, που νομίζω ότι θα μας οδηγήσουν και σε άλλες πτυχές.

- Από την εμπειρία σας στο χώρο του τύπου, αλλά και των εκδόσεων, πώς βλέπετε τον σημερινό καλλιτέχνη, (με την ευρεία έννοια) αφουγκράζεται τις ανάγκες της κοινωνίας και τις εκφράζει μέσα από το έργο του ή μένει αμέτοχος;

Θα σας πω ποια είναι η γνώμη μου, χωρίς να ξέρω αν απαντάω στο ερώτημά σας. Νομίζω πως ο καθένας μας με αυτό που κάνει καθρεφτίζει όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και το περιβάλλον στο οποίο ζει. Αυτό ισχύει για τον καθένα μας. Οι καλλιτέχνες νομίζω ότι είναι άνθρωποι που για λόγους που δεν κατανοώ απόλυτα, καταφέρνουν και εκφράζουν αυτή την κοινή φωνή, με έναν τρόπο πιο χτυπητό. Είναι άλλο να εκφράζεσαι μέσα από την εκπαίδευση των παιδιών σου, μέσα από το πως δουλεύεις στο γραφείο σου, και είναι άλλο να γράφεις ένα μουσικό κομμάτι, άλλο να ζωγραφίζεις ένα πίνακα, άλλο να κάνεις ένα γλυπτό και άλλο να επιλέγεις βιβλία που θα εκδόσεις. Ο καθένας εκφράζεται από τη μεριά του. Απλά οι καλλιτέχνες, για λόγους που θα μας εξηγήσουν οι ψυχαναλυτές ή οι ίδιοι, επιλέγουν να εκτεθούν παραπάνω. Σε αυτή την έκθεση τώρα, υπάρχουν άνθρωποι που συμβαδίζουν απόλυτα με το καθρέφτισμα της κατάστασης γύρω τους. Και έχω την εντύπωση πως αυτή είναι πιο πεζοί καλλιτέχνες. Και υπάρχουν άνθρωποι, των οποίων οι χορδές της ευαισθησίας έχουν παραμείνει ενεργές, παρά τη βαριά εκπαίδευση που επιβάλλουμε στους ανθρώπους, και η οποία συνήθως σκοτώνει την όποια ευαισθησία μας. Σε αυτούς τους ανθρώπους αυτές οι χορδές έχουν παραμείνει ζωντανές έτσι ώστε να καταφέρνουν να καθρεφτίζουν μηνύματα, τα οποία έχουν να κάνουν με καθολικές αξίες και να ακουμπάνε πολύ κόσμο, ανεξαρτήτως ίσως εθνότητας, τόπου γέννησης, ή κουλτούρας˙ οι ίδιοι άνθρωποι καταλαβαίνουν τις μεταβολές που έρχονται. Έχουμε δηλαδή ανθρώπους που έχουν διατηρήσει ένα πιο καθαρό βλέμμα. Εγώ θεωρώ πως όλοι μας έχουμε αυτό το καθαρό βλέμμα όταν γεννιόμαστε και το περιβάλλον μας σε συνδυασμό με τις προσωπικές μας επιλογές, οδηγεί σε μια απελευθέρωση ή σε μια τύφλωση, σχετική πάντα.

- Προέρχεστε από μια οικογένεια, η οποία έχει μακρά θητεία στο χώρο των εκδόσεων. Ο πατέρας σας Δημήτρης Κόκκινος, όπως ήδη αναφέραμε, είχε τις εκδόσεις Ακρίτας. Θα λέγατε πως η ενασχόλησή σας με το χώρο αυτό ήταν αναπόφευκτη;

Να σας πω, εγώ έχω σπουδάσει αγγλική φιλολογία και βυζαντινή ιστορία. Μετά ξεκίνησα ένα διδακτορικό˙ στο εξωτερικό είναι πολύ δημιουργική η ζωή μέσα στις βιβλιοθήκες. Μετά όμως γύρισα στην Ελλάδα και η ζωή στην Ελλάδα είναι έξω στα πεζοδρόμια, στον ήλιο, στους ανθρώπους. Είχα λοιπόν μια μεγάλη επιθυμία να αρχίσω να δουλεύω και ξεκίνησα να δουλεύω ως εκπαιδευτικός. Κάποια στιγμή όμως αυτός ο δρόμος δεν με άντεξε, έτσι πήγα στην οικογενειακή εταιρεία, και κάποια στιγμή έφυγα από αυτή την οικογενειακή εταιρεία, γιατί ξέρετε οι γενιές έχουν δυσκολίες επικοινωνίας, και είναι και ευχής έργον τα παιδιά να μην είναι δίπλα στους γονείς τους. Εγώ λοιπόν έφυγα και έγινα δημοσιογράφος. Για δέκα περίπου χρόνια δούλεψα ως δημοσιογράφος. Μετά ήρθε η κρίση σε συνδυασμό με το ότι ο πατέρας μου είχε μεγαλώσει, αυτά τα δύο ήρθαν μαζί. Από τη μια η δημοσιογραφική αγορά αντί να μπορεί να με απορροφήσει καλύτερα αισθανόμουν ότι με έδιωχνε˙ και από την άλλη ο πατέρας μου μεγάλωνε και χρειαζόταν βοήθεια στην εταιρεία. Αυτά τα δύο λειτούργησαν μαζί. Έτσι μέσα σε μια πενταετία άφησα τη δημοσιογραφία και απορροφήθηκα πάλι στην ιδιωτική εργασία. Άρα αυτή η πορεία μπορεί να θεωρηθεί ως αναπόφευκτη ώστε να ασχοληθώ με το βιβλίο. Βεβαίως όλα αυτά τα χρόνια υπήρχαν και μικρές επιλογές που δεν με άφησαν να εμβαθύνω στη δημοσιογραφία, καθώς κρατούσα μια πόρτα ανοιχτή για την επιστροφή μου στον εκδοτικό οίκο.

- Με την απάντησή σας προλάβατε την επόμενη ερώτηση που θα σας έκανα, η οποία ήταν τι σας ώθησε, παρά το γεγονός ότι συνεργασθήκατε με πολύ γνωστά μέσα όπως τα GK ΒΗΜΑΜΕΝ, ΒΗΜΑDECO, BHMAGOURMET, BHMAGAZINO, να φύγετε και να επιστρέψετε Ακρίτας αρχικώς και στην Πορφύρα στη συνέχεια, που έχουν ένα ειδικό κοινό.

Να σας πω, όταν κανείς είναι δημοσιογράφος αυτό που κάνει είναι πάρα πολύ συναφές με τη δουλειά την εκδοτική, κυρίως την δουλειά την εκδοτική όπως την κάνω εγώ. Δηλαδή πιάνει θέματα που του αρέσουν, τα κάνει γνωστά χωρίς να εμβαθύνει πάρα πολύ. Αυτή η δουλειά ταιριάζει σε έναν άνθρωπο που είναι δημοσιογράφος όχι σε έναν άνθρωπο που έχει κάνει διδακτορικό. Δεν είναι τυχαίο ότι εγώ σαν άνθρωπος δεν ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου, και έγινα δημοσιογράφος και εκδότρια βιβλίων. Γιατί ίσως σαν άνθρωπος δεν είχα το χαρακτηριστικό να επιθυμώ να εμβαθύνω σε κάποια πράγματα. Αλλά η προσωπική μου πορεία με έχει οδηγήσει να επιθυμώ να εμβαθύνω σε θέματα που έχουν να κάνουν με την ορθόδοξη πνευματικότητα. Αυτό πράγματι με ενδιαφέρει. Οπότε αυτά τα βιβλία που βγάζουμε, όπως ο Άγιος Λουκάς για παιδιά, δεν τα βγάζουμε γιατί πιστεύουμε ότι θα πουλήσει καλά, αλλά και γιατί μας αρέσει. Σήμερα που έχουμε ένα συγκεκριμένο αριθμό βιβλίων, δεν ξέρω τι θα γίνει αν γίνουμε μεγάλος εκδοτικός οίκος, ίσως βγάλουμε και βιβλία που δεν μας αρέσουν, αλλά τώρα επιλέγουμε ξεκάθαρα βιβλία που μας αρέσουν και βάζουμε επάνω τους το σήμα μας. Οπότε αυτό ίσως απαντάει την ερώτησή σας γιατί επέλεξα το χώρο των εκδόσεων˙ ήταν κάτι που ήξερα να το κάνω καλά. Μάλιστα η δουλειά μου ως δημοσιογράφος με εκπαίδευσε προς τα εκεί. Μου έμαθε, το θυμάμαι σαν να ήταν χτες, όταν μου έστελναν πίσω το κείμενό μου, το οποίο κατά τη γνώμη μου ήταν εκπληκτικά γραμμένο, και μου έλεγαν ότι πρέπει να το κόψω στη μέση˙ όποτε αυτή η εκπαίδευση που έκανα για χρόνια στο Ιδέες και Λύσεις για το σπίτι με το Μπάμπη Λιάπη, με βοήθησε να μάθω να συμπυκνώνω τα κείμενά μου, να κόβω τις φιοριτούρες˙ δεν ξέρω αν βλέποντας κάποιος κείμενά μου θα πει ότι τα έχω καταφέρει. Σε κάθε περίπτωση είναι μια εκπαίδευση που έχω κάνει όπως: η επιλογή των θεμάτων, η σχετική ικανότητα να διακρίνω τι ενδιαφέρει τον κόσμο και όχι μόνο εμένα. Στην επιλογή των τίτλων με έχει βοηθήσει πολύ η δημοσιογραφία˙ χωρίς να ισχυρίζομαι πως είμαι η καλύτερη σε αυτή τη δουλειά. Όλα αυτά τα στοιχεία ταιριάζουν πολύ με την εκδοτική δουλειά.

- Πώς όμως συνδέεται η επιλογή της ορθόδοξης πνευματικότητας με έναν κύκλο σαν και αυτόν που αναφέραμε.

Όπως είπαμε και πριν ζούμε σε μια περίοδο πόλωσης, πνευματικής πόλωσης. Οι Έλληνες, έχουμε υπάρξει ένας λαός με έντονο θρησκευτικό συναίσθημα, ανεξαρτήτως θρησκείας, και πολύ έντονη την επιθυμία για την αναζήτηση της αλήθειας, φιλοσοφικά από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, ελπίζω και στην εποχή μας. Έχουμε γράψει ιστορία σε αυτό˙ για την Κλασσική Ελλάδα, δεν θα αναφερθώ διεξοδικά καθώς είναι γνωστό τοις πάσι. Αλλά για το Βυζάντιο ξέρουμε πως οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι όχι μόνο διαβαζόντουσαν, αλλά και στα μοναστήρια είχε δημιουργηθεί ο μηχανισμός σωτηρίας τους. Υπήρχανε τάξεις Βυζαντινών, οι οποίοι ήταν πάρα πολύ μορφωμένοι, δημιουργώντας έτσι μια συνέχεια, από την αρχαιότητα, στους μέσους χρόνους και μετά σε εμάς. Λοιπόν ενώ δεν θα έλεγα ότι έχουμε διαπρέψει, αλλά έχουμε καταθέσει σημαντικά φορτία σε αυτή την κατεύθυνση, σήμερα κυριαρχεί η διάσπαση ανάμεσα σε ανθρώπους που πιστεύουν πως η ύπαρξη της θεότητας, η πίστη στην ύπαρξη της θεότητας, καταρρίπτει την ύπαρξη της λογικής. Αντί να λέμε ότι η λογική μας είναι ένα εργαλείο, το οποίο μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη θεότητα, γιατί είναι πια αποδεδειγμένο επιστημονικά πως η ανθρώπινη αντίληψη δεν αρκεί για να καταλάβουμε τα πάντα. Έχει αποδειχθεί και επιστημονικά ότι κάποια πράγματα τα κατανοούμε και κάποια μας διαφεύγουν. Όσο δε προχωρούμε στην ωριμότητα, που κατά τη γνώμη μου δεν είναι τίποτε άλλο από τη διεύρυνση της συνείδησης του ανθρώπου, τόσο περισσότερα πράγματα καταλαβαίνουμε. Υπάρχουν και άνθρωποι φωτισμένοι ανάμεσά μας είτε θρησκευόμενοι, είτε όχι, οι οποίοι διακρίνουν πολλά περισσότερα πράγματα από ό,τι διακρίνει ένας μέσος άνθρωπος, όπως εγώ. Παρά το γεγονός ότι αυτά τα πράγματα έχουν αποδειχθεί και βάσει της καρτεσιανής λογικής, εμείς στην Ελλάδα, αδυνατούμε να συγκεράσουμε την πίστη στο υπερβατικό με τη χρήση της λογικής μας. Και εκεί βλέπουμε κατά κύριο λόγο, δεν λέω ότι όλοι είμαστε έτσι, αλλά διακρίνω μια ομάδα ανθρώπων που είναι πιστοί και σχεδόν είναι στο «πίστευε και μη ερεύνα», και υπάρχει και μια ομάδα ανθρώπων που είναι στον κύκλο του «αυτό δεν ισχύει» «η λογική μου δεν με βοηθάει να το καταλάβω» και έτσι διαγράφουν όλο το χώρο πέρα από τις αισθήσεις. Και καμιά φορά χαμογελάω όταν ακούω να λένε «θα βρούμε τι έγινε στο big bang»˙ και έπειτα θα βρούμε και τι έγινε πριν το big bang; Γιατί η δικιά μας η λογική δεν μπορεί να αντιληφθεί πώς δημιουργείται η ύλη εκ του μηδενός. Το θέμα είναι αν μπορεί κάποιος να μου εξηγήσει το γιατί αυτού του πράγματος. Νομίζω ότι αυτό πρέπει να απαντηθεί. Γιατί όσο προχωράει η επιστήμη τόσο πιο πολλά πράγματα εξηγούνται. Παλιά μια ηλεκτρική εκκένωση εθεωρείτο θαύμα, σήμερα το εξηγούμε. Το θέμα είναι γιατί έγινε εκείνη την ώρα και ο άνθρωπος εκείνος σώθηκε και ο άλλος σκοτώθηκε, γιατί αυτός ο άνθρωπος γεννήθηκε ή γιατί βρέθηκε εκεί; Όλα αυτά είναι θέματα που η κβαντική φυσική μας βοηθάει να τα πλησιάσουμε, αλλά όχι να τα εξηγήσουμε, τουλάχιστον προς το παρόν. Αλλά ακόμα και αν προχωρήσει και τα εξηγήσουμε, γιατί μπορεί και να τα εξηγήσουμε, αυτό δεν είναι τρομακτικό. Γιατί ο θεός έφτιαξε, κατά τη γνώμη μου, έναν κόσμο που έχει ένα πνευματικό και ένα υλικό καθρέφτισμα. Οπότε όσο προχωρούμε στην κατανόηση των νόμων της φύσεως τόσο πιο πολύ κατανοούμε το υλικό καθρέφτισμα της δημιουργίας. Αλλά αυτό δεν εξηγεί γιατί ο θεός έφτιαξε τον άνθρωπο. Υπάρχουν ακόμα ερωτήματα που δεν έχουν απαντηθεί. Αυτοί λοιπόν οι προβληματισμοί, μαζί με μια πολύ βαθιά ριζωμένη πεποίθηση και εμού και των συνεργατών μου ότι οτιδήποτε είναι αληθινό, στο τέλος οδηγεί στο πρόσωπο του θεού. Αυτό μας κάνει να ασχολούμαστε με όλα τα πράγματα που μας ενδιαφέρουν με μία προσέγγιση που ελπίζουμε να φέρει στην επιφάνεια ψήγματα αλήθειας. Στις συναντήσεις που κάνουμε αυτό γίνεται φανερό. Έτσι λοιπόν ασχολούμαστε με όλα τα πράγματα που μας ενδιαφέρουν˙ και θεωρούμε ότι ως χριστιανοί μας ενδιαφέρουν τα πάντα. Ξέρετε το να είσαι χριστιανός χάνεται ανά πάσα στιγμή. Την μια μπορείς να φέρεσαι σαν χριστιανός και την άλλη με τον εντελώς αντίθετο τρόπο. Μας ενδιαφέρει η ανθρώπινη ψυχή, μας ενδιαφέρει η ανθρώπινη αναζήτηση, μας ενδιαφέρει η χαρά και ο πόνος που βγάζει η ανθρώπινη δημιουργία, γιατί όλα αυτά τα πράγματα είμαστε εμείς οι ίδιοι και έτσι ασχολούμαστε με αυτά. Πραγματικά έχω τη μεγάλη χαρά να έχω μια δουλειά η οποία μου επιτρέπει, αν κάτι με ενδιαφέρει, να βρίσκω το χρόνο να ασχοληθώ με αυτό.

- Θα ήθελα να μου πείτε πότε ξεκινήσατε να βγάζετε τα πρώτα παιδικά σας βιβλία.

Ξεκινήσαμε πριν περίπου σαράντα χρόνια, ίσως και παραπάνω, όταν ο πατέρας μου ξεκίνησε τις εκδόσεις Ακρίτας, δηλαδή εγώ έχω μεγαλώσει κουβαλώντας μπλε σακούλες με τα βιβλία των εκδόσεων Ακρίτας και διανέμοντας βιβλία στη Σόλωνος, τότε το κέντρο βιβλιοπωλείων ήταν η Σόλωνος, τώρα έχει μεταφερθεί λίγο πιο κάτω. Στις εκδόσεις Ακρίτας αρχίσαμε να εκδίδουμε τα πρώτα παιδικά. Και εκεί καταλάβαμε ότι ο καλύτερος τρόπος για να δουλευτούν τα παιδικά μας βιβλία είναι να βάλουμε το παιδί να γίνει ενεργά συμμέτοχος στο τι γίνεται μέσα στο βιβλίο. Να μην είναι μόνο ένα βιβλίο που το παίρνει ένας ενήλικας και το διαβάζει στο παιδί, αλλά να είναι ένα βιβλίο που και το παιδί να μπορεί να το διαβάσει μόνο του˙ αυτό ήταν κάτι που το δουλέψαμε πολύ στις εκδόσεις Ακρίτας. Οι εκδόσεις Ακρίτας κλείσανε πριν από περίπου δύο χρόνια και τότε ξεκίνησαν οι εκδόσεις Πορφύρα.

- Στην αρχή όμως, αν δεν κάνω κάποιο λάθος, ήταν οι εκδόσεις Πορφύρα σε συνδυασμό με τις εκδόσεις Εν Πλώ.

Τα πρώτα μας βιβλία, είναι δύο τα βιβλία, τα βγάλαμε στις εκδόσεις Εν Πλώ, σε μια προσπάθεια να συνεργαστούμε. Δεν ευόδωσε αυτή η συνεργασία, και έτσι βγήκαμε με το δικό μας σήμα. Στην αρχή είμασταν σειρά Πορφύρα των εκδόσεων Εν Πλώ˙ ήταν όμως μια σχέση που δεν ικανοποιούσε καμία από τις δύο πλευρές οπότε προχωρήσαμε ανεξάρτητα και αναλάβαμε όλον αυτόν το κόπο του να κάνεις έναν εκδοτικό οίκο εξ αρχής. Ένα παράδειγμα της νέας φουρνιάς των παιδικών που υλοποιούμε στις εκδόσεις Πορφύρα, είναι το βιβλίο για τον Άγιο Λουκά, το γιατρό. Ο Άγιος Λουκάς ο γιατρός είναι ένας Ρώσος άγιος νεότερος, πέθανε τη δεκαετία του 1960, και τον οποίο έκανε πολύ γνωστό στην Ελλάδα ο Μητροπολίτης Αργολίδος Νεκτάριος. Αυτό είναι ένα βιβλίο παιδικό, το οποίο πιάνει την περιπέτεια μιας παρέας και μέσα από αυτή την περιπέτεια αφηγείται τη ζωή του Αγίου Λουκά ξεκινώντας από τα παιδικά του χρόνια˙ και αυτό είναι το σημαντικό. Και βάζει τα παιδιά, καθώς αυτό είναι ένα βιβλίο για παιδιά, να ταυτιστούν με τον Άγιο. Δεν είναι μια μορφή πολύ μεγάλης ηλικίας, όπως ήταν ο Άγιος όταν πέθανε, αλλά ένα παιδί το οποίο ξεκινάει να σπουδάσει στην Καλών Τεχνών, αλλά μετά στρέφεται στην Ιατρική, παντρεύεται, έχει προβλήματα με τη γυναίκα του, κάνει παιδιά, η γυναίκα του πεθαίνει, άρα έχει μια ζωή όπως έχουν όλοι. Αυτό μέσα από το κείμενο, μέσα από τη χρήση παλιών σχεδίων, φωτογραφιών, αλλά και στοιχείων της εικονογράφησης, γίνεται ένα βιβλίο για παιδιά που δεν έχει καθόλου τη δομή ενός παραδοσιακού θρησκευτικού βιβλίου. Καθώς θέλουμε το παιδί να εξοικειώνεται με την αγιογραφική γλώσσα, η οποία είναι η γλώσσα της εκκλησίας μας. Στο τέλος, μετά τις φωτογραφίες του Αγίου Λουκά από όλες τις φάσεις της ζωής του, έχουμε την αγιογραφημένη του μορφή. Για να μπορεί τέλος να παίξει το παιδί, έχουμε στο τέλος του βιβλίου ένα επιτραπέζιο παιχνίδι που μοιάζει με χάρτη. Έτσι το παιδί παίζοντάς το επισκέπτεται όλα τα μέρη της Ρωσίας στα οποία έζησε ο Άγιος.

- Άρα πάνω σε αυτό το παιχνίδι βασίζεται και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αφού έχουν προηγηθεί κάποια θεωρητικά στοιχεία.

Ακριβώς. Στην αρχή του εκπαιδευτικού προγράμματος μιλάμε με τα παιδιά και αν κάποια έχουν διαβάσει το βιβλίο μπορούν να συμμετάσχουν στο διάλογο˙ έπειτα στήνεται αυτό το παιχνίδι. Έχουμε επίσης ένα βιβλίο προσευχών για μικρά παιδιά, το οποίο όχι μόνο εισάγει τη μετάφραση και έχει μια εικονογράφηση φιλική προς τα παιδιά, αλλά έχει στην αρχή οδηγίες για το πώς να κάνουμε σωστά ακόμα και το σταυρό μας, καθώς υπάρχουν πολλά παιδιά που θέλουν να κάνουν το σταυρό τους, αλλά αυτό δεν διδάσκεται πια στην οικογένεια. Και στο τέλος έχουμε πάλι παιχνίδια.

- Η ανταπόκριση των σχολείων, αλλά και των κατηχητικών, καθώς απευθύνεστε και σε κατηχητικά, στα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι μεγάλη;

Θα σας πω. Η ανταπόκριση των σχολείων είναι αντίστοιχη με το πόσο γνωστός είναι κανείς. Δηλαδή, στις εκδόσεις Ακρίτας που ήταν μια εταιρεία με πολλά χρόνια ζωής πίσω της, είχαμε μια πάρα πολύ καλή σχέση με τα σχολεία. Σήμερα έχουμε μια μέτρια, θα έλεγα, ανταπόκριση, γιατί ακόμα δεν μας ξέρουνε. Έχουμε πολύ καλή ανταπόκριση εκεί που μας ξέρουν.

- Και ποια σχολεία σας επισκέπτονται περισσότερο, ιδιωτικά ή δημόσια;

Δεν μας επισκέπτονται, εμείς πηγαίνουμε. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα τα κάνουμε εμείς. Είχαμε μια πολύ καλή συνεργασία με τα εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη. Σήμερα προς το παρόν έχουμε κυρίως με κατηχητικά. Υπάρχει μια δυσκολία με τα σχολεία να έρθουν σε επαφή και εμείς ακόμα είμαστε μια μικρή εταιρεία με λίγο κόσμο, οπότε δεν έχουμε κάποιον άνθρωπο να ασχολείται. Έχουμε και λίγα βιβλία. Είναι κάτι που το αναπτύσσουμε, όμως θέλουμε πριν μπει ένας συνεργάτης μόνο για αυτό να έχουμε μια μεγάλη ομάδα βιβλίων που να δικαιολογεί την ύπαρξή του.

- Σε μια χώρα όπως η δική μας που βρίσκεται σε κρίση, πώς βλέπετε το μέλλον των εκδόσεων;

Καταρχάς μας έχει τρομάξει η ανταπόκριση των ανθρώπων που έρχονται σε συναντήσεις όπου υπάρχει εισιτήριο και κάθονται για δυόμιση ώρες να ακούνε ένα ζωγράφο και ένα ψυχαναλυτή να συζητούν. Αυτό μας έχει ξαφνιάσει. Κάθε φορά πηγαίνουμε σε μεγαλύτερη αίθουσα και κάθε φορά χρειαζόμαστε πιο μεγάλη. Μένει κόσμος απ’ έξω και βλέπει τη συνάντηση από την τηλεόραση, υπάρχουν οθόνες στο Ίδρυμα Θεοχαράκη και κάποιοι άνθρωποι παρακολουθούν από τις οθόνες. Νομίζω ότι η αναζήτηση των ανθρώπων σήμερα είναι πάρα πολύ έντονη. Στο βαθμό λοιπόν που εμείς θα αφουγκραστούμε αυτή την αναζήτηση, την κατανοήσουμε, και την εκφράσουμε και ίσως δώσουμε κάποιες απαντήσεις, στο βαθμό αυτό έχουμε ένα καλό μέλλον. Αν θα κρυφτούμε πίσω από ιδεοληψίες, προχειρότητες, ή πίσω από αυτό που εμείς νομίζουμε και όχι αυτό που νομίζει όλος ο κόσμος, τότε το μέλλον προβλέπεται συρρικνωμένο. Βλέποντας από την τρίχρονη πορεία της Πορφύρας νομίζω ότι παρά τα συνεχή εμπόδια, την πάρα πολύ δουλειά, τα λίγα λεφτά, αν οι εταιρείες, ακόμα και οι πολύ μικρές, όπως είμαστε εμείς, φροντίσουν να κάνουν καλές συμμαχίες, εάν έχουμε να προσφέρουμε κάτι αληθινό και αν δουλέψουμε με ποιότητα, θα διατηρηθούμε και θα αυξηθούμε.

- Και μια τελευταία ερώτηση, για να κλείσουμε ευχάριστα την συζήτησή μας, όχι με την κρίση. Σε μια εποχή όπου κυριαρχεί το internet και το e-book έχει μια ανοδική πορεία, βλέπετε τις έντυπες εκδόσεις να συμβαδίζουν με την εποχή ή όχι;

Θα σας πω, αυτή είναι μια πολύ ωραία ερώτηση και σας ευχαριστώ που μου την κάνετε τελευταία. Η ανθρώπινη σκέψη ανά εποχές, έχει εκφραστεί και καταγραφεί με διαφορετικά μέσα, ανάλογα με τα μέσα που διέθετε η κάθε εποχή. Έχουμε τους πολιτισμούς πριν την ιστορική περίοδο, πριν ανακαλυφθεί η γραφή˙ και μετά έχουμε την περίοδο της γραφής, η οποία περνάει, όπως ξέρουμε, από πάρα πολλά υλικά. Έτσι λοιπόν στην εποχή μας έχουμε μια αλλαγή του υλικού. Έμενα προσωπικά δεν μου αρέσει καθόλου να διαβάζω από το tablet μου, δεν μπορώ, με διασπά. Αλλά ο γιός μου, που είναι εικοσιτριών στα εικοσιτέσσερα, δεν διαβάζει παρά μόνο από το tablet του. Οπότε κατανοώ ότι βρισκόμαστε σε μια κάμψη , σε μια μεγάλη αλλαγή όπου αλλάζει το μέσο. Ελπίζω όσο ζω να υπάρχει το χαρτί, γιατί πραγματικά με ευχαριστεί πάρα πολύ, αλλά επειδή δουλειά μου , όπως σας είπα και πριν, δεν είναι να κοιτάω τι ευχαριστεί μόνο εμένα, αλλά τον πολύ κόσμο, και επίσης δουλειά μου είναι να φτάσει το μήνυμά μου στον πολύ κόσμο, όχι μόνο να το δημιουργήσω ως μουσειακό είδος, που θα μπει σε μια βιβλιοθήκη που δεν θα το κοιτάει κανείς, για αυτό το λόγο τώρα ακριβώς που μιλάμε, είναι σχεδόν έτοιμο το πρώτο μας ηλεκτρονικό βιβλίο. Και επειδή θεωρούμε ότι το πιο καινοτόμο τμήμα του κοινού μας είναι τα παιδιά, το πρώτο βιβλίο που επιλέξαμε είναι ένα παιδικό, Τα 7 κλειδιά του ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ. Είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά δημοτικού. Η ιστορία έχει ως εξής: δύο μικρά παιδιά συζητούν με τη γιαγιά τους την καθημερινότητά τους στο σχολείο. Συγκεκριμένα αυτή η καθημερινότητα είχε ένα τσακωμό, το σπάσιμο μιας μύτης μολυβιού, ένα δεν θα του ξαναμιλήσω ποτέ, αλλά και μια μεγάλη φιλία ανάμεσα σε ένα Ελληνάκι και ένα προσφυγάκι. Αυτά τα γεγονότα που φέρνουν τα δύο παιδιά στο σπίτι, στη γιαγιά που έχει μαγειρέψει και τα περιμένει, δίνει αφορμή να συζητηθεί το ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ. Διαλέξαμε το μέσο να είναι κόμικ. Ο Γιάννης Αντωνόπουλος εικονογράφησε το βιβλίο, ο οποίος μας είχε ξαφνιάσει με το σκίτσο του με τον ιερέα στη Μυτιλήνη που κουβαλάει τον Αϊντάν και πίσω του βγαίνουν όλοι οι νεκροί αυτού του άτυπου πολέμου. Έχουμε πάλι κολάζ και ένθεση βυζαντινών εικόνων εκεί που χρειάζεται, ώστε το παιδί, να μην βλέπει μόνο τη δική του γραφή, αλλά να εξοικειώνεται και με τη γραφή που έχουμε στις εκκλησίες μας. Έχουμε το Πάτερ Ημών στο πρωτότυπο κείμενο, αλλά και σε μετάφραση ώστε να μπορεί να γίνει κατανοητό και από γονείς και από παιδιά, καθώς η γλώσσα μας είναι ένας ζωντανός οργανισμός και εξελίσσεται. Έχουμε πάλι ένα επιτραπέζιο παιχνίδι στο τέλος και δραστηριότητες. Αυτό το βιβλίο, το οποίο έχει διαγράψει μια πάρα πολύ καλή πορεία, θα είναι το πρώτο βιβλίο που θα βγει σε έκδοση tablet. Και ελπίζω ότι από δω και πέρα όλα μας τα βιβλία και για ενήλικες θα βγαίνουν και σε tablet. Βέβαια είμαστε μια μικρή εταιρεία, τώρα στηνόμαστε, αλλά μέσα σε δύο μήνες θα έχουμε το πρώτο μας παιδικό.

- Κυρία Κοκκίνου σας ευχαριστώ για τη συνέντευξη που μου παραχωρήσατε.

Εγώ σας ευχαριστώ.

Λαμπρινή Μπενάτση

Ιστορικός Τέχνης

MA of Arts University of Essex, U.K.

Υπ. Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης