Όπως όλες οι καλλιτεχνικές πρακτικές, έτσι και η φωτογραφία υπακούει τις περισσότερες τουλάχιστον φορές σε κάποιες βασικές αρχές που αφορούν την σύνθεση, την οπτική γωνία, την επιλογή του θέματος και τα χρώματα της εικόνας. Οι κανόνες αυτοί, είναι όμοιοι με εκείνους που υπάρχουν στο σχέδιο και στη ζωγραφική και από εκεί τους έχει κληρονομήσει και η φωτογραφία. Φυσικά, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα δύο μέσα; ενώ ο ζωγράφος έχει λευκό χαρτί ή καμβά για να στήσει το θέμα του και να επιλέξει τη σύνθεσή του, ο φωτογράφος, πρέπει ο ίδιος να αποφασίσει ποιο αντικείμενο θα τοποθετήσει που, και για ποιον λόγο. Κάθε τέτοια μικρή ή μεγάλη επιλογή που αφορά στη σύνθεση της εικόνας ή στο κάδρο όπως λέγεται στον κόσμος της φωτογραφία, έχει και διαφορετική ανάγνωση στο μάτι του θεατή.

Μιλώντας για καλλιτεχνική φωτογραφία, θα ήταν σωστό να αποσαφηνίσουμε ότι οι κανόνες για τους οποίος πρόκειται να μιλήσουμε είναι περισσότερο ευέλικτοι σε σχέση με άλλα είδη φωτογραφίας όπως για παράδειγμα στην αρχιτεκτονική φωτογραφία, η στη φωτογραφία της ειδησεογραφίας ή τη φωτογραφία μόδας. Στην καλλιτεχνική φωτογραφία, οι πειραματισμοί και το παιχνίδι του φωτογράφου με τους κανόνες της σύνθεσης μπορούν να επιφέρουν ποικίλα και ενδιαφέροντα αποτελέσματα.

Φωτογραφία Μόδας

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για τη σύνθεση. Οι βασικές της αρχές της ξεκίνησαν να αναπτύσσονται από την αρχαιότητα, μια εποχή της οποίας τα ευρήματα στηρίζονταν κυρίως στην παρατήρηση. Η σύνθεση είναι η οργάνωση και η διάταξη όλων των στοιχείων ενός έργου σε ένα ενιαίο σύνολο. Στην αρχαία Ελλάδα, οι παρατηρήσεις αναφορικά με τη σύνθεση βρήκαν τη τέλεια εφαρμογή στην κατασκευή του Παρθενώνα που οι αναλογίες του εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να ορίζουν τους κανόνες της σύνθεσης και της αρμονίας.

Όπως και στην ζωγραφική έτσι και στην φωτογραφία, τα στοιχεία του έργου πρέπει να τοποθετούνται κατά κανόνα μέσα στον χώρο που ο καλλιτέχνης ορίζει ως το πεδίο της σύνθεσής του. Στον κόσμο της φωτογραφία, αυτός ο χώρος ονομάζεται κάδρο και εκεί οφείλουν να βρίσκονται όλα τα σημαντικά στοιχεία που θα κάνουν το έργο του καλλιτέχνη να φαίνεται ενδιαφέρον και θελκτικό για το μάτι.

Καθώς μια οπτική εικόνα «διαβάζεται» με την φορά της ανάγνωσης, δηλαδή από τα αριστερά προς τα δεξιά, ο πιο σημαντικός κανόνας της σύνθεσης είναι τα πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά στοιχεία ενός έργου να βρίσκονται κάπου στη μέση και προς τα αριστερά του κάδρου προκειμένου να μην χαθεί η προσοχή του θεατή και να του τραβήξει αμέσως το ενδιαφέρον. Για τον φωτογράφο που απαθανατίζει τον ήδη υπάρχοντα χώρο χωρίς να προσθέτει δικά του στοιχεία στη σύνθεσή του, όπως συμβαίνει στη ζωγραφική, κάτι τέτοιο θέλει ιδιαίτερη προσοχή και υπομονή για να βρεθεί ο κατάλληλος τόπος και χρόνος.

Χωρίζοντας τη συνολική σύνθεση σε τρίτα, οι γραμμές που τέμνονται μας δείχνουν τα σημεία τομής των τρίτων που αποτελούν τα δυνατά σημεία του κάδρου. Τα στοιχεία που βρίσκονται εκεί αναδεικνύονται και τονίζονται πιο έντονα. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με την φορά της ανάγνωσης μια εικόνας ορίζουν την ερμηνευτική σημασία και αξία που έχει το κάθε στοιχείο του κάδρου μας. Ο κανόνας των τρίτων είναι πολύ σημαντικός στην τέχνη της φωτογραφίας και έχει πλήρη εφαρμογή και ιδιαίτερη αξία στις φωτογραφίες τοπίου.

Η προοπτική, σε αντίθεση με την ζωγραφική, είναι κάτι που ενυπάρχει στην τέχνη της φωτογραφίας μιας και το έργο δημιουργείται βασισμένο σε στοιχεία της πραγματικότητας. Σε αντίθεση με τον ζωγράφο που δημιουργεί την ψευδαίσθηση του βάθους, δηλαδή την προοπτική, προσέχοντας το μέγεθος και την ακριβή τοποθέτηση των στοιχείων του σε τέτοια διάταξη ώστε τα αντικείμενα που βρίσκονται πιο μπροστά στη σύνθεση του να απεικονίζονται μεγαλύτερα από τα πιο πίσω προκειμένου να πετύχει την ορθή απόδοση της προοπτικής, ο φωτογράφος κάτι τέτοιο το βλέπει να συμβαίνει αυτομάτως στην ίδια τη φύση πίσω από τον φακό του. Ωστόσο, είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που θα πρέπει να το γνωρίζει.

Antoine Beauvillain

Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία στην τέχνη της φωτογραφίας είναι το σημείο φυγής. Το σημείο φυγής είναι το σημείο όπου ενώνονται οι γραμμές της προοπτικής ενός σχεδίου. Εάν χωρίσουμε με μια οριζόντια γραμμή τη μέση της εικόνας και ακολουθήσουμε τις παράλληλες γραμμές που δημιουργούν την προοπτική βρίσκουμε το σημείο φυγής μιας φωτογραφίας. Μια εικόνα μπορεί να έχει περισσότερα από ένα σημεία φυγής. Κάτι τέτοιο εξαρτάται από τα στοιχεία που αποτελούν τη σύνθεση. Μερικές φορές, το σημείο ή τα σημεία φυγής μπορεί να βρίσκονται και εκτός του κάδρου μας.

Σημείο Φυγής

Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, οι κανόνες στην καλλιτεχνική φωτογραφία είναι περισσότερο ελαστικοί και επιτρέπουν τους πειραματισμούς. Το ίδιο ισχύει και για την επιλογή του θέματος που είναι υποκειμενικό και αφορά την προσωπική αισθητική του καλλιτέχνη. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι βασικοί κανόνες αναφορικά με το θέμα που είναι αρκετά σημαντικοί. Όταν επιλέγουμε να φωτογραφίσουμε ένα αντικείμενο ή ένα πρόσωπο, θα πρέπει το μέγεθός του να είναι τέτοιο ώστε να φαίνεται με ακρίβεια μέσα στο κάδρο μας. Δεν μπορούμε για παράδειγμα να φωτογραφίσουμε ένα πρόσωπο σε πολύ μακρινή απόσταση γιατί το αποτέλεσμα δεν θα είναι ένα πορτρέτο αλλά ένα τοπίο.

Suokwon Yoon, Consolation 9, Archival pigment print

Έτσι στα πορτρέτα και σε άλλες φωτογραφίες αντικειμένων για παράδειγμα που τα θέλουμε σε πρώτο πλάνο, πρέπει να απομονώσουμε το κεντρικό θέμα από το φόντο. Αυτό στην φωτογραφία ονομάζεται βάθος πεδίου. Το φόντο με μεγάλες λεπτομέρειες αποσπά το βλέμμα του θεατή από την εικόνα. Έτσι, για να πετύχουμε σωστό βάθος πεδίου και αρμονία στη φωτογραφία μας πρέπει να εστιάσουμε τον φακό μας με μεγάλη προσοχή.

Πορτρέτο με Βάθος Πεδίου

Το χρώμα παίζει επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στην τέχνη της φωτογραφίας αλλά πλέον μπορεί να προσαρμοστεί και με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Επίσης, η ώρα της ημέρας επηρεάζει ιδιαίτερα τη λήψη μιας εικόνας. Οι δύο καλύτερες ώρες για τη λήψη μιας εικόνας είναι τις πρωινές ώρες αφού έχει ανατείλει ο ήλιος καθώς και το απόγευμα πριν το ηλιοβασίλεμα. Τότε οι φωτογραφίες με τη βοήθεια των σκιών που δημιουργούν οι ακτίνες του ήλιου βγαίνουν ατμοσφαιρικές και περισσότερο ενδιαφέρουσες. Η χειρότερη ώρα της ημέρας για τη φωτογραφία είναι το μεσημέρι όπου οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν κάθετα πάνω στη γη.

Clark Little

Είτε είμαστε ερασιτέχνες φωτογράφοι, είτε επαγγελματίες του είδους, αυτοί είναι κάποιοι από τους πιο βασικούς κανόνες του μέσου που σχετίζονται κυρίως με το αισθητικό και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα της φωτογραφίας και θα πρέπει να τους έχουμε αδρά στο μυαλό μας την επόμενη φορά που θα πατήσουμε το κουμπί της μηχανής μας για να τραβήξουμε μια φωτογραφία.

Αναστασία Βουτσά (Εικαστικός - Μουσειολόγος)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Ανδρόνικος Μ., Ο Πλάτων και η τέχνη. Οι πλατωνικές απόψεις για το ωραίο και τις εικαστικές τέχνες. «Νεφέλη», Αθήνα, 1986.

• Dhiraj, R. D., James, J. J. L., Wang, J. Z., Studying Aesthetics in Photographic Images Using a Computational Approach, The Pennsylvania State University, USA.

• Ensenberger, P., Focus on Composing Photos, Focal Press, 2011.

• Kamps, H. J., Focus on Photographing People, Focal Press, 2011.

• Nathan Lyons, Contemporary photographers: The persistence of vision.