Τα κρητικά ιερογλυφικά είναι μια σειρά από σημεία που τα περισσότερα αποδίδουν αντικείμενα της καθημερινής ζωής και έχουν βρεθεί σε σφραγίδες ή πινακίδες στη Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια. Ταυτόχρονα, υπάρχει και ένα αριθμητικό σύστημα. Στις σφραγίδες αναγράφονται ονόματα και τίτλοι, ενώ στις πινακίδες λογιστικά θέματα.

Ο Δίσκος της Φαιστού, που ήλθε στο φως το 1908 από τον Luigi Pernier, είναι ένα μεμονωμένο εύρημα της Μεσομινωικής ΙΙ (17ος αιώνας π.Χ.) χωρίς παράλληλο σε άλλους πολιτισμούς. Η γραφή του είναι άγνωστη και δεν ομοιάζει με τα ιερογλυφικά ή την Γραμμική Α΄. Ο δίσκος και στις δύο του όψεις καλύπτεται από μια σπειροειδή γραφή που έγινε με αιχμηρό αντικείμενο ενώ οι χαρακτήρες (241), οι οποίοι αποτυπώθηκαν με σφραγίδες, χωρίζονται με διαγραμμίσεις. Μέσα σε αυτές μπαίνει μια ομάδα στοιχείων που αντιστοιχεί σε μια λέξη ή έννοια. Άγνωστο από πού αρχίζει και πού τελειώνει η ανάγνωση του δίσκου. Ο Arthur Evans υποστήριζε από το κέντρο προς τα έξω. Ως προς τις ερμηνείες που έχουν δοθεί στο περιεχόμενου του κειμένου, πολλοί κάνουν λόγο για έναν ύμνο προς τη θεότητα, άλλοι στηρίζουν την άποψη ότι πρόκειται για ένα είδος ημερολογίου ή ένα αριθμητικό σύστημα, ενώ αρκετοί μιλούν για μια σημιτική γραφή και κάποιοι άλλοι αναζητούν τις ρίζες της γραφής αυτής στη Μικρά Ασία.

Εκτός από τα ιερογλυφικά του δίσκου της Φαιστού, υπάρχει η Γραμμική Α΄ και Β΄ που είναι ουσιαστικά η ίδια γραφή. Τα σημεία είναι ίδια, όχι όμως η γλώσσα. Έτσι, αποκρυπτογραφείται η Β΄ και όχι η Α΄. Η Α΄ διαβάζεται, χωρίς να ξέρουμε τι λέει, όπως και τα ετρουσκικά, που έχουν ελληνικούς χαρακτήρες. Η Α΄ εμφανίζεται παράλληλα με τα ιερογλυφικά και χρονικά καλύπτει την περίοδο 1650-1450 π.Χ. Έχει ευρεία διάδοση και απαντάται και εκτός Κρήτης σε νησιά του Αιγαίου, όπως τη Μήλο, την Κέα, τη Σαντορίνη, τα Κήθυρα. Τη συναντάμε σε μια σειρά από πινακίδες (αρχεία), αλλά και σε λατρευτικά αγγεία. Το σύνολο των επιγραφών είναι ολιγάριθμο με τον μεγαλύτερο όγκο να προέρχεται από την Αγία Τριάδα, ενώ σημαντικά δείγματα βρέθηκαν στα Χανιά, τις Αρχάνες και τη Ζάκρο. Η κατεύθυνση της ανάγνωσης είναι από δεξιά προς αριστερά, ενώ μερικές επιγραφές είναι βουστροφιδών. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που έχουμε κείμενα με μήκος και όχι μόνο λέξεις όπως τα ιερογλυφικά. Είναι μια συλλαβογράμματη γραφή, με 80 συλλαβογράμματα, ενώ υπάρχουν και κάποια ιδεογράμματα, όπως γνωρίζουμε από τη Γραμμική Β΄. Οι αράδες χωρίζονται με γραμμές και υπάρχει στίξη. Τα περισσότερα κείμενα, που απαντώνται σε πινακίδες και σε δισκάρια, είναι λογιστικά, ενώ συχνά ανακύπτουν θέματα γύρω από τη φύση και το περιεχόμενο των συγκεκριμένων κειμένων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι αριθμοί-ποσότητες προϊόντων είναι μικρότερες από αυτές των πινακίδων των ιερογλυφικών. Ως εκ τούτου, θα μπορούσε κανείς να κάνει λόγο για ένα διαφορετικό τρόπο μέτρησης, για μια διαφορετική διαχείριση ή ακόμη και για μια μειωμένη παραγωγή. Επιπλέον, υπάρχουν γλωσσικές διαφορές ανάμεσα στα κείμενα σε αρχεία (πινακίδες) και στα λατρευτικά αντικείμενα, ώστε πολλοί μιλούν για άλλη γλώσσα. Τέλος, αμφισβητείται το αν τα σημεία της Γραμμικής Α΄ και Β΄ αποδίδουν τον ίδιο φθόγγο.

Όσον αφορά την αποκρυπτογράφηση, οι μελετητές κινούνται σε δύο ομάδες. Ο Cyrus Gordon, διατείνεται ότι η γραφή είναι τμήμα των σημιτικών γλωσσών. Άλλοι, όπως ο Peter Palmer, υποστηρίζουν ότι είναι τμήμα των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, παρουσιάζοντάς την ως μια πρώιμη γραφή της ελληνικής. Ο Hubert La Marle, παίρνει ένα σημείο και βλέπει με ποιά άλλα σημεία των άλλων γλωσσών μπορεί να ταυτιστεί το κάθε σημείο της Γραμμικής Α΄. Στη συνέχεια προσπαθεί να τους αποδώσει ένα φθόγγο και έπειτα δίδει μια έννοια, θεωρώντας πιθανό ότι πρόκειται για ανατολικές ινδοευρωπαϊκές γλώσσες που προσομοιάζουν με τη Μικρά Ασία.

Η Γραμμική Β΄, που έχει φορά από αριστερά προς τα δεξιά σαν τη σημερινή, εμφανίζεται στα χρόνια 1400-1200 π.Χ.. Η Alice Kober το 1950 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Γραμμική Β΄ έχει κλήσεις και όχι γένη. Ο Michael Ventris αρχικά υπέθεσε το 1952 ότι ήταν ετρουσκικά. Όταν πέτυχε όμως την αποκρυπτογράφηση με την εσωτερική ανάλυση, φάνηκε ότι ήταν ελληνικά. Έπειτα συνεργάστηκε με τον φιλόλογο John Chadwick και προχώρησαν σε μια ευρύτερη μελέτη της Γραμμικής Β'.

Στειακάκης Χρυσοβαλάντης
(Ιστορικός Τέχνης)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Gareth, O., «The Phaistos Disk: The Enigma of Minoan Crete», Society of Antiquities, Royal Academy of Arts and Sciences, Λονδίνο, Νοέμβριος 2008.
• Γκάρεθ, Ό., Λαβύρινθος: Γραφές και Γλώσσες της Μινωικής και Μυκηναϊκής Κρήτης. επιμέλεια, Κ. Ψυχογυιός, μτφρ. Κ. Νικολιδάκη, Ηράκλειο, Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, 2007.
• Γκάρεθ, Ο., «Ο Δίσκος της Φαιστού, το αίνιγμα της μινωικής Κρήτης. Σαν σήμερα, πριν από έναν αιώνα», εφημ. Πατρίς, 02-07-2008.
• Γκάρεθ, Ο., «Η Δομή της Μινωικής Γλώσσας» εφημ. Πατρίς, 09-08-2009.
• Γκάρεθ, Ο., «Η Δομή της Μινωικής Γλώσσας» εφημ. Μεσόγειος, 07-08-2009.
• Γκάρεθ, Ο., «Η Δομή της Μινωικής Γλώσσας» εφημ. Μεσόγειος, 08-08-2009.
• Γκάρεθ, Ο., «Η Δομή της Μινωικής Γλώσσας» εφημ. Μεσόγειος, 11-08-2009.
• Gombrich, E.H., Το χρονικό της τέχνης, μτφρ. Λ. Κάσδαγλη, Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., 2006.
• Hood, S. Η τέχνη στην προϊστορική Ελλάδα, Μτφρ. Παντελίδου Μ., Θεόδωρος Ξ., Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα,1993γ.
• Χόνορ, Χ. – Φλέμινγκ, Τζ., Ιστορία της τέχνης, τόμος 1, μτφρ. Α. Παππάς, Αθήνα, εκδόσεις Υποδομή, 1991.