Η ύπαρξη του Βόυτσεκ - Μέρος Ε'
(5) ΣΑΡΤΡ ΠΕΡΙ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΒΟΥΤΣΕΚ

Εδώ αξίζει να αναφερθούν, τα λόγια του Αριστοτέλη: <<ελευθερία σημαίνει πως ένας άνθρωπος κάνει ό,τι επιθυμεί>> (Πολιτικά, 1310α 25ff). Επιπλέον, ο John Stuart Mill, στο εγκώμιο του On Liberty, διατεινόταν ότι, ''η προσήκουσα επικράτεια για την ανθρώπινη ελευθερία είναι η εσωτερική σφαίρα της συνείδησης''¹ . Άρα, υπόδειγμα προσωπικής ελευθερίας είναι ο ήρωας μας, καθώς η σκέψη του φόνου πέρασε πρώτα στο υποσυνείδητο του, το επεξεργάστηκε, και έπειτα αναδύθηκε στην επιφάνεια του συνειδητού του κάνοντας την πράξη. Άλλωστε, ο Επίκτητος είχε υποστηρίξει ότι: καμία εξουσία δεν είναι τόσο απόλυτη όσο εκείνη που ασκεί ο άνθρωπος πάνω στον εαυτό του.

       Ο Βόυτσεκ, όπως αναφέραμε προηγούμενος, είναι πάνω απ' όλα ένας ήρωας καθαρά Σαρτρικός, όπου ζει και δρα στην ζωή του με βάση τις επιλογές του. Αυτοπροσδιορίζεται, μέσα από τις πράξεις του και παίρνει όλο το βάρος της ευθύνης των πράξεων του. Ο Ζαν-Πωλ Σάρτρ (1905-1980), στο είναι και το μηδέν², υποστηρίζει, ότι το θέατρο είναι πράξη καθαρά και μάλιστα, η πράξη αυτή είναι το πάθος και η κοινωνική συν-εκδήλωση του. Ακόμη και μεταφορικά, η φράση αυτή ταιριάζει στον ήρωα μας. Η πράξη του Βόυτσεκ, όπως αναφέραμε, είναι καθρέπτης της κοινωνικής, εργασιακής και προσωπικής καταπίεση που δέχεται. Μια πράξη όχι ατομική, αλλά για όλους. Από έναν για όλους. Ο Βόυτσεκ είναι ένας ήρωας αγχωμένος, βιώνει μια υπερφυσική συνείδηση. Η πράξη του (ο φόνος) είναι μια δράση καθολική και κοινωνική. Ο Βόυτσεκ μέσα σε αυτή την συγκεκριμένη κατάσταση, είναι εγκλωβισμένος , μέσα από τα όρια της ίδιας της ελευθερίας, επιλέγει και δρα για όλους. Καθώς μια πράξη έχει καθολική αντίδραση σε όλη την κοινωνία. συνειδητοποιεί τον εγκλωβισμό και το που βρίσκονται τα όρια της ελευθερίας του, γι'αυτό και δρα. Άρα, μιλάμε καθαρά για ένα υπαρξιακό θέατρο, που απομυθοποιεί την έννοια του ανθρώπου, χωρίς όμως να τον υποτιμά και να διαχέει μια πεσιμιστική ατμόσφαιρα, αντίθετα, άμα επικρατούσε μια άκρως πεσιμιστική ελευθερία, προς τι η εξέγερση και η τοποθέτηση των παν-ανθρώπινων ορίων?

      Το είναι (ο εαυτός, το ένα, το άτομο), ταυτίζεται με το σύνολο (την κοινωνία, τους ανθρώπου). Απουσιάζει κάθε θρησκευτικός προσδιορισμός και ιδέα το άτομο προϋπάρχει σαν ιδέα, είναι αυτό που είναι μέσα από τις πράξεις του και τις καταστάσεις του. Μόνος το, σαν θεός, θα πάρει πάνω του την επιλογή της πράξης, το μερίδιο της ευθύνης, της ύπαρξης και την κοινωνικής και πολιτικής παρουσίας του μέσα στον κόσμο. Προσδιορίζεται μέσα από το σύνολο των πράξεων του.Oι πράξεις του έχουν αντίκτυπο τους άλλους, υποκείμενα και αντικείμενα (δι'εαυτόν). Μέσα σε αυτό το άγχος της μοναξιάς του ο Βόυτσεκ, θα σπάσει τα δεσμά του και θα πράξει εν ονόματι της ανθρωπότητας και της ελευθερίας του. Μέσα λοιπόν σε αυτή την όποια κατάσταση βρεθεί ορίζει την ζωή του, είναι ελεύθερος μέσα στα δεσμά του. Έτσι , μέσα στα δεσμά του, στα όρια του έχει ελευθερία επιλογής-επιλογών. ''ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να'ναι ελεύθερος''. Το μόνο πραγματικό εκείνη την στιγμή για τον ήρωα είναι η ύπαρξη του και μάλιστα η πλήρης συνείδηση η κατάσταση την οποία βιώνει. Έτσι ζει το άγχος της ύπαρξης. Επειδή, είπαμε ότι απουσιάζει ο θεός και παρόν είναι ο άνθρωπος δι εαυτόν, η μόνη ελπίδα του είναι η ελευθερία επιλογών και πράξεων που έχει, ώστε να φτάσει σε μια άλφα κατάσταση. Αυτό δεν σημαίνει απολύτως παθητική στάση και πεσιμισμό, αφού έχει την απόλυτη δύναμη της επιλογής και της πράξης.

      Επιπλέον, η πράξη του Βόυτσεκ, διαγράφεται ως υπερβατική πράξη για ην απόκτηση της ελευθερίας. Ο ήρωας υπερβαίνει κάθε ''αρχαία μοίρα', βγαίνει από τα όρια του εαυτού του και μπαίνει στα εσώτερα όρια ενός άθεου υπαρξισμού. Καταργείται κάθε έννοια του θείου (είτε αρχαίας θρησκεία είτε σύγχρονης) και το βάρος μετατοπίζεται από τον θεό στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος μόνος λογοδοτεί στον εαυτό του και στους όμοιους του και όχι στον Θεό. Εφόσον, η μοίρα και το θεϊκό στοιχείο καταργούνται, η ύπαρξη του ανθρώπου τοποθετείται από την τυχαιότητα της γέννησης του και από τον βέβαιο θάνατο του. Άρα η μοίρα του Φράντς εξαρτάται από την τυχαιότητα , τον κλήρο της γέννησης του και φυσικά, εξαρτάται το μέλλον του, από την διά-δράση με τους ομοίους του. ''Το πεπρωμένο είναι οι άλλοι'', λέει ο Campbell, για να κάνει κατανοητή την άθεη ''κόλαση'' του Σαρτρ. Επομένως, ο Βουτσεκ μέσα από την ''ανοικτή'' (κλειστή είναι αν μη τι άλλο από την κατάσταση την οποία αντιμετωπίζει) δυνατότητα επιλογών που του προσφέρονται, με βάση την τύχη της γέννησης του και της κατάστασης που αντιμετωπίζει (ζει και δρα) με τα υπόλοιπα υποκείμενα με τα οποία συμβιώνει, δημιουργεί μια συνείδηση και σκέψη την οποία την μετατρέπει σε πράξη. Η πράξη είναι ο φόνος ως συνειδητή επιλογή ελευθερίας . Ο Βόυτσεκ μόνος, μπροστά στο άγχος της ανθρώπινης ύπαρξης και απουσία δράσης, θα δράσει σαν ένας άνθρωπος επαναστάτης. Θα δράσει μόνος, ομόλογος για όλη την ανθρωπότητα. Η πράξη φόνου, είναι μια πράξη επανάστασης. Μέσα από το φόνο της Μαρίας, ο Βόυτσεκ κατα κραυγάζει την ανθρώπινη κοινωνία στην οποία ζει. Ο Βόυτσεκ, δρα σαν τον υπεράνθρωπο του Νίτσε στο τέλος. Παίρνει όλο το βάρος της ευθύνης. Η πράξη του καταδηλώνει, την προσωπική του ελευθερία, αποτινάζει, επιτέλους, από πάνω του τα δεσμά της εξουσίας που υφίστατο καθ 'όλη την διάρκεια της ζωής του. Κάνει την υπέρβαση. Από στρατιώτης-εργάτης-δούλος, γίνεται ο ίδιος υπέρ-άνθρωπος και ανακοινώνει την ματαιότητα της ύπαρξης, τον μηδενισμό.

Μαρία-Ευθυμία Γιαννάτου (θεατρολόγος).

Παραπομπές:
1.John Stuart Mill, On Liberty, εκδ. Sterling publishing Co Inc, United States 2012.
2. Χαρά Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου, Το τραγικό, η τραγωδία και ο φιλόσοφος στον 20ο αώνα, εκδ. Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1997, σσ. 149-153.

Βιβλιογραφικές αναφορές
Μελέτες
• Artaud, Α. (1992). Το θέατρο και το είδωλο του. (Π. Μάτεσις, μετάφραση). Αθήνα: Δωδώνη.
• Βασιλειάδης, Γ. (2005). Γκέοργκ Μπίχνερ και Χαΐνριχ Φον Κλαιστ. Αθήνα: Αιγόκερος.
• Benjamin, W. (2011). Για μια κριτική της βίας. (Λ. Μαρσιανός μετάφραση). Αθήνα: Ελευθεριακή Κουλτούρα.
• Γακοπούλου, Κ. (2008). Θέατρο και μεταθέατρο-θέσεις και αντί-θέσεις πάνω στην ερμηνεία της αρχαίας τραγωδίας. (Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
• Γεωργοπούλου-Μπακονικόλα, Χ. (1997). Το τραγικό, η τραγωδία και ο φιλόσοφος στον 20ο αιώνα. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
• Deleuze, G. (2001). Η κοινωνία του ελέγχου. (Π. Καλαμαράς μετάφραση). Αθήνα: Ελευθεριακή Κουλτούρα.
• Εμμανουηλίδης, Π. (1999). Η Πολιτεία του Πλάτωνα. Αθήνα: Μεταίχμιο.
• Camus. A (2013). Ο Επαναστατημένος άνθρωπος. (Τζ. Τσακίρη μετάφραση). Αθήνα: Μπουκουμάνης.
• Esslin, M. (1971). Μπρέχτ ο άνθρωπος και το έργο του. (Φ. Κονδύλης μετάφραση). Αθήνα: Αρίων.
• Marx, K. (2005). Εγκώμιο του εγκλήματος. (Τζ. Μαστοράκη μετάφραση). Αθήνα: Άγρα.
• Büchner, G. (2013). Βόυτσεκ. (Ι. Μεϊτάνη μετάφραση). Αθήνα: Νεφέλη
• Mill, J.S. (2012). On Liberty. United States: Sterling publishing Co Inc.
• Muller, Η. (1997). Δύστηνος Άγγελος. (Ε. Βαροπούλου μετάφραση). Αθήνα: Άγρα.
• Le Bon, G. (2004). Η ψυχολογία των Επαναστάσεων. (Ε. Καλκάνη μετάφραση). Αθήνα: Δαμιανός.
• Foucault, M. (1961). Η ιστορία της τρέλας. (Φρ. Αμπατζοπούλου μετάφραση). Αθήνα: Ηριδανός.
• Foucault, M. (1975). Επιτήρηση και τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής. (Κ. Χατζηδήμου, Ι. Ράλλη μετάφραση). Αθήνα: Κέδρος – Ράππα.
• Freud, S. (1994). Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας. ( Γ. Βαμβαλής μετάφραση). Αθήνα: Επίκουρος.
• Steiner, G. (1988). Ο θάνατος της τραγωδίας. (Φ. Κονδύλη μετάφραση). Αθήνα: Δωδώνη.
• Benjamin, W. (2011). Για μια κριτική της βίας. (Λ. Μαρσιανός μετάφραση). Αθήνα: Ελευθεριακή Κουλτούρα.
Λεξικά:
• Μπαμπινιώτης, Γ. (2006). Μικρό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε.
• Μανδαλά, Μ. (2005). Συνώνυμα-Αντώνυμα. Αθήνα: Τεγόπουλος – Φυτράκης.
• Pavis Patrice. (2006). Λεξικό του Θεάτρου. (Α. Στρουμπούλη μετάφραση). Αθήνα: Gutenberg.