- Κύριε Παπαθανασίου θα ήθελα να μου μιλήσετε αρχικά δια το Ίδρυμα Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη και ειδικότερα για τον Βασίλη Θεοχαράκη καθώς οι περισσότεροι τον ξέρουν ως επιχειρηματία και όχι ως ζωγράφο και καλλιτέχνη.

Αρχίζοντας από το τελευταίο ο Βασίλης Θεοχαράκης αδικείται από το γεγονός ότι είναι γνωστός ως ένας μόνο επιτυχημένος επιχειρηματίας. Είναι όμως ένας σημαντικός ζωγράφος∙ βέβαια θα μου πείτε ότι εγώ είμαι προκατειλημμένος καθώς είναι και πρόεδρός μου είναι και φίλος μου, αλλά νομίζω με όση απόσταση μπορεί να έχει κανείς, αντικειμενικά ο Βασίλης Θεοχαράκης είναι ένας σπουδαίος καλλιτέχνης της Σχολής Παπαλουκά. Ήταν μαθητής του Παπαλουκά, δεν ακολουθεί ακριβώς τη μέθοδο Παπαλουκά, ακολουθεί όμως τις αρχές της ζωγραφικής που έθεσε ο δάσκαλός του. Θέλω εδώ να σημειώσω, κάτι το οποίο εμένα με εντυπωσίασε και το έμαθα πρόσφατα, όταν κάναμε την έκθεση Θάλασσες και Δάση του Βασίλη Θεοχαράκη, που με παράκληση δική μου έκανε την έκθεση, καθώς δεν ήθελε να πουν πως κάνει έκθεση στο δικό του Ίδρυμα. Βέβαια όταν έχεις κάνει έκθεση στο Παρίσι, στην Αγία Πετρούπολη γιατί να μην εκθέσει στο δικό του Ίδρυμα. Ακόμη τον βάλαμε να κάνει και μια σειρά διαλέξεων - ξεναγήσεων και να εξηγεί τη ζωγραφική του στον κόσμο. Εκεί λοιπόν μαθαίνω τυχαία κάτι που δεν είχε συζητηθεί πριν, ότι τα πρώτα χρόνια της μαθητείας του κοντά στον Παπαλουκά - έμεινε πέντε χρόνια κοντά στον Παπαλουκά, όταν σπούδαζε Νομική - ο Παπαλουκάς του είχε επιβάλει επί τρία χρόνια να μη χρησιμοποιήσει καθόλου χρώμα, μόνο μολύβι, για να μάθει έτσι το σχέδιο, τη βάση της ζωγραφικής, τη γεωμετρία, τους όγκους, τις αναλογίες, την προοπτική, με το μολύβι. Το εντυπωσιακό είναι όταν τον ρώτησα αν όντως δεν χρησιμοποίησε χρώμα μου είπε «δεν χρησιμοποίησα καθόλου χρώμα επί τρία χρόνια». Είναι εντυπωσιακό αυτό αν σκεφτείτε ότι επρόκειτο για να εικοσάχρονο παιδί.

- Άρα ήτανε πιστός στις επιταγές του δασκάλου.

Ναι ήταν∙ και αυτό εξηγεί δύο πράγματα: πρώτον γιατί έγινε σπουδαίος επιχειρηματίας. Ένας άνθρωπος που έχει τέτοια αυτοπειθαρχία και τέτοια αυτοκυριαρχία, νομίζω ότι μπορεί να πετύχει τα πάντα. Και το δεύτερο στοιχείο που εξηγείται με όσα είπα πιο πάνω είναι οι γερές βάσεις της ζωγραφικής που απέκτησε. Διότι, όπως λέγανε οι μεγάλοι ζωγράφοι του Μονάχου, ο Γύζης για παράδειγμα, η τεχνική γεννά την τέχνη. Εάν δεν κατέχεις τα εργαλεία σου πώς μπορείς να δημιουργήσεις; Ο Βασίλης Θεοχαράκης είναι σε μια σχολή υπερβατικού ρεαλισμού θα έλεγα, υπερβατικού με την έννοια ότι τα τοπία του έχουν ως βάση πραγματικές εικόνες γιατί ζωγραφίζει επιτόπου, αλλά βέβαια τα εξαϋλώνει, τα μεταλλάσσει, δημιουργεί τελικά τα δικά του εσωτερικά τοπία. Αυτός είναι ο ζωγράφος Βασίλης Θεοχαράκης. Ζωγραφίζει αδιαλείπτως, άλλωστε τα έργα που δείξαμε στην περσινή έκθεση ήταν έργα των τελευταίων πέντε χρόνων. Και είναι και αυτός ένας άνθρωπος που μας αποδεικνύει - όπως ο Τέτσης ή ο Καρράς - και οι τρείς μετά την όγδοη δεκαετία της ζωής τους- ότι ζωγραφίζει σαν πραγματικός εικοσάρης. Είναι εντυπωσιακό. Τέτοια νιάτα φέρνει αυτή η αποκόλληση από κάθε υποχρέωση, από κάθε ανάγκη∙ υπάρχει μια απελευθέρωση μετά από μια ηλικία.

- Είναι ουσιαστικά ένας διάλογος ανάμεσα στον ίδιο το καλλιτέχνη και στην Τέχνη.

Βεβαίως∙ και εκεί πια βλέπεις μια φρεσκάδα και μια νεανικότητα στα έργα εντυπωσιακή.

- Πείτε μας λίγες πληροφορίες για το Ίδρυμα Θεοχαράκη.

Το Ίδρυμα ιδρύθηκε από το Βασίλη Θεοχαράκη και τη σύζυγό του Μαρίνα που είναι και η ψυχή του Ιδρύματος. Η Μαρίνα είναι σχεδόν κάθε μέρα στο Ίδρυμα και μας βοηθάει, σχεδόν εργάζεται μαζί μας. το Ίδρυμα ξεκίνησε τη δράση του και την παρουσία του στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 2007, σχεδόν δέκα χρόνια τώρα πια. Ήταν μια πράξη μοιρασιάς και δωρεάς από το Βασίλη και τη Μαρίνα, οι οποίοι ήθελαν να προσφέρουν, διότι πάντα βοηθούσαν μέσω χορηγιών σε διάφορες συναυλίες και εκθέσεις. Θέλησαν όμως να κάνουν κάτι πιο σταθερό, πιο μόνιμο με την ποιότητα που εκείνοι ήθελαν να δώσουν. Η προσπάθεια είναι να φέρει το Ίδρυμα, βεβαίως και με τη μουσική, αλλά κυρίως με την εικαστική διάσταση, το αθηναϊκό κοινό και τους επισκέπτες της πόλης σε επαφή με την μεγάλη τέχνη∙ βιωματικά δηλαδή να δουν τα έργα, γιατί σήμερα μέσω του internet μπορεί κανείς να δει πολλά έργα, αλλά είναι άλλο πράγμα η επαφή με το έργο, ο διάλογος με το ίδιο το έργο. Θέλουμε να δώσουμε το σύνθημα ότι η τέχνη είναι κάτι με το οποίο ζεις. Βάλτε πραγματική τέχνη στα σπίτια σας∙ δεν έχει σημασία αν θα είναι του Θεοχαράκη ή του Παπαλουκά∙ μπορεί να είναι ενός φοιτητή, μπορεί να είναι του παιδιού σας, βάλτε όμως τη ζωντανή τέχνη στο σπίτι σας.

- Έχετε δημιουργήσει το θεσμό Νύχτα στο Μουσείο, τι θέλατε να πετύχετε με αυτό;

Με το θεσμό αυτό περίπου είκοσι παιδιά με τη συνοδεία ενός γονέα, κοιμούνται στο Ίδρυμα. Θέλουμε με τον τρόπο αυτό να βιώσουν τα παιδιά την τέχνη, την εμπειρία να κοιμάσαι και να ξυπνάς δίπλα σε ένα έργο τέχνης. Θέλουμε να πετύχουμε την επαφή με την τέχνη. Είναι σημαντική υπόθεση αυτό. Θέλουμε να τους κάνουμε όλους φιλότεχνους, με την ουσιαστική έννοια της λέξης. Είναι προτιμότερο να έχεις στο σπίτι σου ένα μέτριο, αυθεντικό έργο, παρά ένα αντίγραφο. Με τον τρόπο αυτό βοηθάς το δημιουργό του να συνεχίσει να δημιουργεί, αποκτάς εσύ ο ίδιος μια πνευματική αίσθηση και μια επικοινωνία με τον καλλιτέχνη που δημιούργησε το έργο.

- Είναι ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο.

Είναι πράγματι πολύ φιλόδοξο σχέδιο, αλλά πιστεύω ότι μπορεί να γίνει. Το βλέπουμε από την ανταπόκριση του κόσμου, από τον ενθουσιασμό με τον οποίο έρχεται στα συμπόσια, στις εκθέσεις και από τα σχόλια που κάνουν. Πραγματικά ο κόσμος νιώθει ευγνωμοσύνη και τη δείχνει στο Βασίλη και τη Μαρίνα Θεοχαράκη.

- Πως το εξηγείτε αυτό;

Δίνεται η δυνατότητα στον κόσμο μέσα από τις συναυλίες, τις διαλέξεις, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, τις εκθέσεις να έρχονται με τα παιδιά τους, να αισθάνονται ότι προσφέρουν σ’ αυτά και στον εαυτό τους κάτι. Το Ίδρυμα αποτελεί ένα σημείο αναφοράς, σταθερό και διαχρονικό στην εποχή που ζούμε Ο κόσμος βίωσε την υπερκατανάλωση, η οποία απέτυχε. Όμως εμείς διαπιστώνουμε ότι ο κόσμος που έρχεται στο Ίδρυμα έχει τριπλασιαστεί από το 2010 και μετά, χρονιά της μεγάλης κρίσης. Ασφαλώς δεν πλούτισε ο κόσμος. Εμείς όμως προσφέρουμε πολύ καλά προγράμματα και ο κόσμος θέλει να περάσει λίγες ώρες ποιοτικές με μικρό κόστος. Εδώ εγκαθιστάς ένα διάλογο με τα ωραία πράγματα, όπως λένε οι Γάλλοι, les belles choses. Είναι επίσης σημαντικό να βλέπεις οικογένειες του κέντρου της Αθήνας να έρχονται στο Ίδρυμα και να παρακολουθούν διαλέξεις, να συμμετέχουν στα εκπαιδευτικά μας προγράμματα. Αυτό σημαίνει ότι έχουν πια έχουν δεθεί με το Ίδρυμα και το νιώθουν ως ένα δικό τους κομμάτι. Βέβαια εμείς δε είμαστε το Μέγαρο Μουσικής με 2000 θέσεις, το αμφιθέατρό μας έχει 170 θέσεις μόνο, αλλά μας ενδιαφέρει όπως λέει και ο Καβάφης και εις μικρόν να είμαστε γενναίοι. Νομίζω ότι αυτό προσφέρουμε ήδη με τα προγράμματά μας. Όταν ήρθαμε στο Ίδρυμα υπήρχε ένα πρόγραμμα μόνο τώρα έχουμε αναπτύξει σαράντα οχτώ. Όταν τα έβαζα μπροστά έλεγα ας δοκιμάσουμε να δούμε τι ανταπόκριση θα έχει και είχαν όλα ανταπόκριση και τα σαράντα οχτώ εκπαιδευτικά προγράμματα.

- Τα προγράμματα αυτά που ακριβώς στοχεύουν, στην ακαδημαϊκή κοινότητα, στο ευρύ κοινό ή κάθε φορά προσαρμόζεται το πρόγραμμα ανάλογα με το κοινό;

Σωστά το ρωτάτε. Τα προγράμματα στοχεύουν στο ευρύ κοινό, σε όλο το φάσμα της κοινωνίας και των ηλικιών. Έχουμε προγράμματα για παιδάκια 2-4 ετών, η πρώτη γνωριμία με την τέχνη, για παιδάκια από 4 έως 8 ετών, γνωριμία με τη φιλοσοφία, προγράμματα για εφήβους και για νέους, συμμετοχικής όπερας, όπου άνθρωποι που δεν έχουν ιδέα από μουσική τραγουδούν όπερα. Ενδεικτικά σας τα λέω για να δείτε και την βεντάλια των προγραμμάτων. Έχουμε προγράμματα εκμάθησης κατασκευής κοσμήματος, πηλού των εικαστικών και πλαστικών τεχνών. Προγράμματα για μεγάλους για να φτιάχνουν κολλάζ, έχουμε περιστασιακά προγράμματα για το πως π.χ. φτιάνονται οι μάσκες τις Απόκριες, που στοχεύουν σε όλες τις ηλικίες. Ιδανικά για μας θα ήταν να έρθει ο γονιός με το παιδί, το παιδί να κάνει το δικό του πρόγραμμα, ο γονιός το δικό του και να συνεχίσουν πίνοντας έναν καφέ και ένα χυμό το παιδί στο café Merlin. Και με τον τρόπο αυτό να μπορούν να έχουν μια ποιότητα στη ζωή τους που να την νιώθουν όμως ως μέρος της καθημερινής τους ζωής, όχι ως κάτι το έκτακτο που έγινε μια φορά και πέρασε.

- Πόσες εκθέσεις οργανώνει το Ίδρυμα κάθε χρόνο;

Έχουμε τέσσερις μεγάλες εκθέσεις το χρόνο. Ο προβληματισμός μου ήταν ο εξής: πόσες φορές θα έρθει κάποιος στο Ίδρυμα για να δει τις εκθέσεις μας; Λοιπόν από τα στοιχεία που έχουμε διαπιστώνουμε ότι ένας απλός άνθρωπος, όχι ένας φιλότεχνος, έρχεται στο Ίδρυμα τουλάχιστον πέντε ή έξι φορές το χρόνο.

- Άρα συμπεραίνετε ότι με την ευρεία γκάμα προγραμμάτων το Ίδρυμα γίνεται σημείο αναφοράς.

Πράγματι γίνεται σημείο αναφοράς το Ίδρυμα, διότι με τα εκπαιδευτικά προγράμματα, τις διαλέξεις, τις είκοσι δύο συναυλίες, τις μουσικές Πέμπτες από τον Οκτώβριο έως τον Απρίλιο, δίνουμε στον κόσμο ένα χώρο, όχι κάτι έκτακτο, αλλά ένα χώρο που είναι μέρος της ζωής του. Άλλωστε ο κόσμος είναι η βάση του ιδρύματος καθώς το τροφοδοτεί με τα εισιτήριά του. Δεν έχει σημασία αν είναι μικρό το κόστος του εισιτηρίου. Ξέρετε ότι για μας το εισιτήριο έχει διπλή σημασία: πρώτον βγάζουμε ένα τεράστιο μέρος από τα έξοδά μας και με την καλή διαχείριση πρέπει να σας πω ότι καλύπτονται αρκετά έξοδά μας, πράγμα που συμβαίνει σπάνια. Έχω διευθύνει πολλά ιδρύματα εκπαιδευτικά, μόνο εδώ το κατάφερα. Το άλλο είναι όμως ότι με το να πληρώνει κανείς εισιτήριο ψηφίζει έμπρακτα υπέρ της τέχνης. Δηλαδή αντί να το δώσει στο σινεμά το δίνει σε εμάς. Σε εμάς το εισιτήριο είναι έξι ευρώ, τρία για τους κάτω των 25 και άνω των 65, τα παιδιά είναι δωρεάν, γιατί θέλουμε τα παιδιά να έρθουν στο Ίδρυμα. Και μάλιστα σύντομα θα εφαρμόσουμε ένα πρόγραμμα ώστε όποιος φέρνει ένα παιδί θα πληρώνει και αυτός μισό εισιτήριο.

- Άρα τα εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά έχουν και τη μεγαλύτερη ανταπόκριση;

Ναι γιατί είναι τα σχολεία στη μέση, αλλά έχουμε εξίσου ανταπόκριση από τους μεγάλους στα προγράμματά μας που είναι για την οικογένεια .Επίσης έχουμε μαζικά προγράμματα. Έτσι έχουμε στο αμφιθέατρό μας 150 παιδιά σε πρόγραμμα, για παράδειγμα στην Απολογία του Σωκράτη. Είχαμε ακόμη συμμετοχική όπερα για σχολεία, η οποία απευθυνόταν όχι μόνο στα μουσικά σχολεία, αλλά σε όλα τα σχολεία. Έχουμε και πρόγραμμα όπου οι μαθητές επισκέπτονται την εκάστοτε έκθεση και στη συνέχεια ζωγραφίζουν με θέματα από την έκθεση.

- Ποια σχολεία έχουν περισσότερη ανταπόκριση στα εκπαιδευτικά προγράμματα, τα ιδιωτικά ή τα δημόσια σχολεία, και το ρωτώ αυτό γιατί τα ιδιωτικά σχολεία έχουν και τις δικές τους δραστηριότητες.

Εμείς απευθυνόμαστε σε όλα τα σχολεία και τα ιδιωτικά και τα δημόσια. Το ιδιωτικά σχολεία μπορούν ίσως ευκολότερα να φέρουν τους μαθητές τους διότι διαθέτουν δικά τους λεωφορεία. Ίσως είναι και πιο εύκολο στα παιδιά να πληρώσουν το εισιτήριο. Όμως εμείς, επειδή θέλουμε πολύ και τους μαθητές των δημοσίων σχολείων επιχορηγούμε τα εισιτήριά τους∙ ώστε όλα τα παιδιά να μπορούν να έλθουν σε μας, δηλαδή να έρθουν σε επαφή με την τέχνη, γιατί αυτό είναι το ζητούμενο.

- Αν σας ζητούσα να μου ξεχωρίσετε μια εκδήλωση, που έλαβε χώρα στο Ίδρυμα, από το ’10 και εξής που εσείς είστε διευθυντής, ποια θα ήταν αυτή;

Αυτό είναι ένα εύκολο ερώτημα για μένα. Στα μουσικά είναι λίγο δύσκολο να ξεχωρίσω γιατί είχαμε πολύ λαμπρά πράγματα, τα οποία πραγματικά ήταν εντυπωσιακά, όπως ήταν η Σοπινιάνα, δηλαδή ένα αφιέρωμα στον Σοπέν επί πέντε μέρες. Ακούσαμε Σοπέν από μεγάλους Έλληνες πιανίστες. Πρέπει να σας πω ότι έχουμε εξαιρετικούς Έλληνες πιανίστες και μεγαλύτερης ηλικίας, αλλά και νέα παιδιά έντεκα έως δεκαπέντε ετών. Είχαμε ακόμη την Μπετοβενιάνα, δηλαδή αφιέρωμα στο Μπετόβεν. Σπουδαία ήταν επίσης η συνεργασία που κάναμε με τη Σκάλα του Μιλάνου, διότι μας κατέστησε συνομιλητές, κατά κάποιον τρόπο, της Ακαδημίας της Σκάλας του Μιλάνου, όπου ακούσαμε θαυμάσιες φωνές από την Ακαδημία που είναι οι νέοι αριστούχοι που βγάζει η Σκάλα του Μιλάνου. Ο χώρος της μουσικής είναι ένας χώρος που τον γνωρίζω καλά διότι ασχολούμαι μαζί του τριάντα χρόνια, εννοώ διοικητικά. Όμως και από το χώρο των εικαστικών σημαντική ήταν η έκθεση για τη Νεκρή φύση, η οποία έγινε σε συνεργασία με του Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης, που είναι το δεύτερο μεγαλύτερο Μουσείο στην Αμερική, και ένα από τα δέκα στον κόσμο. Έτσι είδαμε εδώ έργα Matisse, Monet, Courbet, που δεν είχαμε ξαναδεί ποτέ άλλοτε στην Ελλάδα. Ύστερα από αυτό είναι να αναρωτιέται κανείς τι άλλο μπορεί να κάνει. Τώρα που το συζητάμε σκέφτομαι ότι θα ήθελα να κάνω μια μεγάλη έκθεση για τον Modigliani.

- Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι αυτός είναι ένας μελλοντικός στόχος που θέτει το Ίδρυμα;

Κοιτάξτε, ο στόχος μας τώρα είναι η έκθεση Πικάσο – Κοκτώ, η οποία είναι ένας διάλογος ανάμεσα σε δύο μεγάλους δημιουργούς και φιλέλληνες που εμπνεύστηκαν από την Ελλάδα. Θα είναι πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση και σε αυτή στοχεύουμε για τις αρχές του 2016, αν όλα πάνε καλά. Ξέρετε η κατάσταση της χώρας επηρεάζει ευρύτερα.

- Άρα η κρίση μπορεί να μην έχει επηρεάσει το Ίδρυμα σε οικονομικό επίπεδο, αλλά το έχει επηρεάσει σε επίπεδο σχεδιασμού εκθέσεων;

Ξέρετε η κρίση έχει επηρεάσει όλο τον κόσμο και ως ένα σημείο και εμάς. Οι μεγάλες εκθέσεις χρειάζονται εγγύηση εκατομμυρίων, εγγύηση δηλαδή ότι τα έργα θα έρθουν και θα επιστρέψουν πίσω. Η σημερινή λοιπόν οικονομική κατάσταση της χώρας έχει επηρεάσει τους πάντες. Ελπίζουμε όμως ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα και θα σας αποκαλύψω και κάτι, θα είστε η πρώτη που το ακούει, έχουμε υπογράψει συνεργασία με το κέντρο Πομπιντού, το πετύχαμε, αλλά ακόμα δεν το έχουμε αξιοποιήσει.

- Άφησα για το τέλος μια ερώτηση που είναι προσωπική, ποια ήταν εκείνη η στιγμή στη ζωής σας που στραφήκατε ολοκληρωτικά με την τέχνη. Ποιο ήταν εκείνο το έναυσμα;

Δεν θα έλεγα ότι υπάρχει τέτοια στιγμή. Όλη μου η ζωή είχε σχέση με την τέχνη, τη μουσική κυρίως, χωρίς βέβαια να μπορώ να ξεχωρίσω τη μουσική από τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία. Είμαι άλλωστε οπαδός της όπερας που είναι μία σύνθεση τεχνών και του Βάγκνερ που είναι συνθετικός συνθέτης και ένωσε τις τέχνες για να υπηρετήσει το δράμα. Έτσι ζω από μικρός, δεν υπάρχει κάποιο σημείο που θα το ξεχώριζα, και οι σπουδές μου είναι λίγο πολύπλοκες. Τώρα βρίσκομαι από το 2010 όπως σας είπα, στο Ίδρυμα και το διευθύνω. Πιστεύω ότι υπάρχει γενικότερα ανάγκη από ανθρώπους που αγαπούν την τέχνη, που έχουν σχέση βιωματική με την τέχνη και συγχρόνως γνωρίζουν διοίκηση. Δεν γίνεται αλλιώς. Το βλέπουμε ως ανάγκη σε όλη την Ευρώπη. Και σιγά-σιγά με τις σπουδές, την παιδεία, αλλά και πέρα από αυτές, με την εμπειρία σου γίνεσαι ειδικός. Έτσι, για να καταλήξω, θα πω ότι δεν υπήρξε ένα γεγονός, το οποίο με οδήγησε στην τέχνη, αλλά μια σειρά γεγονότων, συμβάντων, στιγμών που με οδήγησαν εδώ να εργάζομαι για την τέχνη. Όμως δεν είναι ευχάριστο να δουλεύεις για τις τέχνες;

- Ασφαλώς είναι. Κύριε Παπαθανασίου σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την συνέντευξη που μου παραχωρήσατε.

Εγώ σας ευχαριστώ ήταν χαρά μου και τιμή μου.

 Λαμπρινή Μπενάτση

Master of Arts, University of Essex

Υπ. Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης