- Κυρία Κοντούρη πέρυσι αναλάβατε την καλλιτεχνική διεύθυνση της πρότασης της πόλης των Ιωαννίνων, η οποία διεκδίκησε τον τίτλο της πολιτιστικής πρωτεύουσας 2021. Εκτός από εσάς ποιοι άλλοι ανέλαβαν το φορτίο της διεκδίκησης;

Όταν μου το ζήτησε και με τίμησε με την πρόταση ο δήμαρχος Ιωαννιτών κ. Θωμάς Μπέγκας, με τον οποίον γνωριζόμαστε πάρα πολλά χρόνια, ήδη υπήρχε μια επιτροπή διεκδίκησης, εφόσον το Πνευματικό Κέντρο Ιωαννίνων θα ήταν αυτό που θα σήκωνε το μεγάλο βάρος της διαδικασίας. Στην επιτροπή αυτή ήταν ο πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου κ. Γκόγκος, η αντιπρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου κυρία Β. Μέγα καθώς και Διευθύντρια του Πνευματικού Κέντρου κυριά Μ. Στρατσάνη. Ήταν ακόμη και ένα μέλος του Πνευματικού Κέντρου η κυρία Ελ. Αρβανιτάκη και προσετέθην και εγώ, έχουσα όμως την ευθύνη για το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της διεκδίκησης. Γιατί ο φάκελος της διεκδίκησης δεν είχε μόνο τα καλλιτεχνικά γεγονότα, ήθελε σκεπτικό˙ ήθελε την ιστορία του τόπου, ήθελε στοιχεία, οτιδήποτε είχε να κάνει με τον πολιτισμό του τόπου, που διεκδικούσε τον τίτλο. Βεβαίως ήθελε και σχεδιασμό για το μέλλον. Οι ευθύνες λοιπόν ήταν καταμερισμένες έτσι ώστε ο καθένας να αναλάβει έναν τομέα, είτε είχε να κάνει με υποδομές, είτε με τη δικτύωση, κάτι που το ήξερε πολύ καλά η Διευθύντρια του Πνευματικού Κέντρου γιατί είναι πολλά χρόνια στο Πνευματικό Κέντρο. Παρ΄ όλα αυτά δεν φτάναμε εμείς, έπρεπε να φτιάξουμε ομάδες, που να διαθέσουν χρόνο και ψυχή ώστε να επιτευχθεί α) καταμερισμός στους άξονες που θεωρούσαμε αναγκαίους για την προβολή, την εξέλιξη και το μέλλον της πόλης και β) για να συνδεθεί η ιστορία, η παιδεία με την καινοτομία∙ δηλαδή το μέλλον, τις δουλειές, τον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας του πολιτισμού των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής. Άρα χρειαζόταν πολλοί περισσότεροι άνθρωποι προκειμένου να γίνουν κάποιες ομάδες εθελοντών αρχικά. Συγκροτήθηκε λοιπόν ομάδα από εξέχουσες προσωπικότητες των Ιωαννίνων, η λεγόμενη επιστημονική επιτροπή, η οποία πραγματικά κατέθεσε εξαιρετικές προτάσεις. Οι φορείς που κατέθεσαν προτάσεις ήταν το Πανεπιστήμιο, η Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη, η Δημοτική Πινακοθήκη. Ο φάκελος έπρεπε να κατατεθεί στις 23 Οκτωβρίου. Τελικά κατετέθη τέλος Νοεμβρίου όποτε είχαμε ένα μήνα περισσότερο για να μελετήσουμε την πρόταση. Πέρα όμως από την επιστημονική επιτροπή και την επιτροπή των καλλιτεχνών που κατέθεταν προτάσεις και ανταποκρίθηκαν τα μέγιστα, ανταποκρίθηκαν και πολλοί ιδιώτες. Δεν ήταν μόνο φορείς δηλαδή, ήταν ιδιώτες με τους οποίους είτε ερχόμουν εγώ σε επαφή, είτε έστελναν εκείνοι κάποιο e-mail. Είτε δηλώνανε, και αυτό είναι πάρα πολύ συγκινητικό, ότι θα θέλανε να μπούνε σε μια διαδικασία εθελοντισμού. Φτάσαμε, πριν καταθέσουμε το φάκελο, να έχουμε για εθελοντές 9.000 υπογραφές. Και όταν τον Φεβρουάριο έγινε η αξιολόγηση κοντεύαμε τις 13.000. Υπήρχανε τόσα ντοσιέ, που αν πάει κανείς να δει τι έχει προηγηθεί, και τι ακολούθησε αυτόν τον φάκελο υποψηφιότητας, που ήταν μόνο 80 σελίδες υποχρεωτικά, θα καταλάβει ότι είχαμε ένα πάρα πολύ δύσκολο έργο και μάλιστα σε μια διαδικασία που δεν γνωρίζαμε, γιατί ήταν διεθνής διαγωνισμός. Δεν ήταν απλώς μια αίτηση για υποψηφιότητα, ήταν διεθνής διαγωνισμός, οπότε οι απαιτήσεις ήταν τεράστιες. Δεν έφτασε ούτε η αφοσίωση όλων, ούτε η βοήθεια όλων όσοι βοήθησαν αφιλοκερδώς, εθελοντικά για αυτή τη διαδικασία. Ίσως να είμασταν μέσα στις τρεις πόλεις, αν και πολύ αμφιβάλλω, βλέποντας πως εξελίσσονται τα πράγματα κοινωνικοπολιτικά. Βλέπω δηλαδή τους πρόσφυγες να διαμοιράζονται πέρα από την Αττική, στη Θεσσαλία, στην Μακεδονία και στην Ήπειρο.

- Θεωρείτε ότι οι πρόσφυγες ήταν ένας παράγοντας, ο οποίος συνετέλεσε στη μη επιλογή της πόλης;

Θεωρώ ότι το προσφυγικό έπαιξε πάρα πολύ σημαντικό ρόλο, αυτή την εικόνα έχω, αυτό πιστεύω. Θεωρώ ότι η πόλη είχε συνδεθεί ήδη με το προσφυγικό. Άργησα μεν, αλλά προέβλεψα ότι οι ανάγκες θα είναι τρομακτικές. Και κατά τη γνώμη μου μοιράσανε τον κόσμο πάνω από το αυλάκι. Δηλαδή οι πόλεις κάτω από το αυλάκι, η Καλαμάτα, η Ρόδος, μακάρι η Ελευσίνα να προχωρήσει, βρίσκονταν σε πλεονεκτική θέση. Θεωρώ ότι προς το Νότο θα δοθεί ό,τι είναι να δοθεί, γιατί η υπόλοιπη Ελλάδα έχει να διαχειρισθεί πάρα πολύ σοβαρά θέματα.

- Σε ποιους άξονες κινήθηκε η πρόταση;

Πρώτα να πω πως ο φάκελος είναι στη διάθεση του κοινού, έχει ανακοινωθεί. Το σύνθημα ήταν Here and Beyond, υπερβαίνοντας το εδώ˙ γιατί η μεγάλη ανάγκη της εξωστρέφειας υπήρχε και υπάρχει, οπότε έπρεπε να δηλωθεί. Από κει και πέρα με την έννοια του beyond, του πιο πέρα, της υπέρβασης, ορίστηκαν εννέα άξονες που είχαν να κάνουν με τη φύση, τη ζωή, με τα όρια, με τα σύνορα, με τις κοινότητες, την πολυπολιτισμικότητα, τις τέχνες. Όλα αυτά είχαν να κάνουν με την έννοια της υπέρβασης. Εννέα άξονες δημιουργήθηκαν, και αφού διαλέξαμε τις προτάσεις, πήραμε αυτά που ταίριαζαν όσο γίνεται καλύτερα στις ερωτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης∙ ήταν αμφίδρομη η σχέση, υπήρχαν κάποια όρια.

- Διαβάζοντας την πρόταση διαπίστωσα πως υπήρχαν ερωτήσεις που έπρεπε να απαντηθούν, δεν μπορούσες να ξεφύγεις.

Ναι, δεν μπορούσες να ξεφύγεις, έπρεπε να απαντήσεις. Οπότε για να γίνει η σύνθεση του κειμένου, το οποίο το ανέλαβε ένας άνθρωπος από ένα συγκεκριμένο γραφείο συνεργατών, έπρεπε εμείς να κάνουμε όλη την προετοιμασία, προς τα πού κλίνουμε και το τι κουμπώνει, τι κλειδώνει σε αυτούς τους άξονες. Γιατί το μεγάλο ζητούμενο και το μεγάλο στοίχημα για εμάς ήταν οι συνέργειες με φορείς και πρόσωπα της Ευρώπης. Πώς ακριβώς θα διοργανωθεί μια πολύ ιδιαίτερη χρονιά. Και για να φτάσουμε σε αυτή τη χρονιά και να πραγματοποιήσουμε αυτά που σχεδιάζαμε για το 2020 – 2021, θα έπρεπε να προηγηθούν μια σειρά από διαδικασίες τέτοιες, ανταλλαγών και συνεργειών, για να αποδείξουμε ότι το 2020 – 2021 μπορούμε να φιλοξενήσουμε, να κάνουμε μεγάλες διοργανώσεις. Μας ζητούσαν μεγάλες διοργανώσεις, με πολλούς εμπλεκόμενους φορείς και όχι μόνο ελληνικούς, σε καμιά περίπτωση. Ευθύς εξαρχής εγώ ήθελα να κινηθούμε, το ξέρουν όλοι απλά ήταν εσωτερική αλληλογραφία, σε τέσσερις βασικούς άξονες που πίστευα ότι εκεί θα συμπεριλαμβάνονταν τα πάντα. Τελικά έγιναν εννέα γιατί ήταν πάρα πολλά αυτά που έπρεπε να συμπεριληφθούν και να είναι κάπως κατανοητά. Ο πρώτος άξονας, είχε να κάνει με την Ευεργεσία και το Διαφωτισμό. Είναι πολύ ιδιαίτερη η Ηπειρωτική ευεργεσία. Γι’ αυτό ήθελα να ξανασυνδεθούμε με τις πόλεις όπου διέπρεψαν οι εθνικοί ευεργέτες. Γιατί άφησαν και εκεί έργα, και μετά ήρθαν στην πατρίδα για την παιδεία, την ανάπτυξη, την καινοτομία της πατρίδας. Θα έφερναν τα χρήματά τους με όρους αυστηρούς και με διαθήκες-παρακαταθήκη, τις οποίες δεν έπρεπε κανένας να αγνοήσει. Αυτό με έφερε σε επαφή με Ηπειρώτες ή Ηπειρωτικής καταγωγής που διαπρέπουν στο εξωτερικό καθώς και με Ρωμανιώτες Εβραίους που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι ακούνε Γιάννενα και συγκινούνται πάρα πολύ, καθώς και Τουρκογιαννιώτες. Αυτά τα τρία στοιχεία ήταν ένας παράγοντας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό του καλλιτεχνικού προγράμματος. Οπότε αυτόματα είχαμε μια σύγχρονη εκδοχή των τριών κοινοτήτων που θέλουν να αποκτήσουν είτε ένα χώρο αναφοράς είτε ένα θεσμό που να επαναλαμβάνεται, να δυναμώνει, και να είναι πολύ ισχυρός το 2020 – 2021 ώστε να υπάρξει και μετά. Όπως ήρθα σε επαφή και με επιστήμονες που θα ήθελαν να επιστρέψουν στα Γιάννενα, ένας από αυτούς είναι ο κ. Βαρτζιώτης, πυρηνικός επιστήμονας, που έχει επιστρέψει στον Κατσικά. Οι αποκαλύψεις ήταν πολυπρισματικές, γι’ αυτό και οι άξονες έγιναν, όπως σας είπα και πριν, εννέα. Ο δεύτερος άξονας ήταν τα Αρχαία Θέατρα. Τι μπορείς να κάνεις σήμερα, τι μπορείς να κάνεις αύριο, πάντα με την εκπαίδευση των νέων, σεμινάρια, residents artist και άλλα. Εκεί κούμπωναν τα εικαστικά, τα comic, όλα τα είδη των τεχνών, μουσική πεντατονική, από την Ήπειρο στα Βαλκάνια, από τα Βαλκάνια στη τζαζ, από τη τζαζ στα πολυφωνικά της βόρειας Ευρώπης και πάλι στη νότια, οπότε ενωνόμασταν όλοι μέσα από τη μουσική, η οποία είναι ίσως και ο πιο ισχυρός δρόμος επαφής των ανθρώπων. Ο άλλος άξονας ήταν το περιβάλλον, η πράσινη ανάπτυξη, η καινοτομία. Πίσω από κάθε άξονα υπήρχε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων που είναι πάρα πολύ δυνατό, έχει ιδρυθεί από το 1964, έχει καταφέρει εκπληκτικά πράγματα όλες αυτές τις δεκαετίες. Καταλαβαίνετε ότι χωρίς το Πανεπιστήμιο δεν θα μπορούσε κανείς να στηρίξει όλα αυτά που διεκδικεί. Συγκριτικά με τους φακέλους υποψηφιότητας των άλλων πόλεων, πιστεύω ότι ήταν πολύ ισχυρός ο φάκελος υποψηφιότητας των Ιωαννίνων. Εκφράστηκαν πολλές αντιρρήσεις για το πώς ήταν στημένο, η ουσία του όμως ήταν πολύ σημαντική.

- Όταν λέτε ότι εκφράστηκαν αντιρρήσεις στο πώς ήταν στημένο τί ακριβώς εννοείτε;

Εννοώ το lay out, εκεί με το χρόνο τα χαλάσαμε, εκεί δυστυχώς δεν μας έφτασε. Αλλά η ουσία μετράει, και μακάρι να μπορέσουν κάποια από αυτά να γίνουν. Γιατί, για παράδειγμα, όλη τη χρονιά υπήρχαν δράσεις για ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Αυτός είναι ένας οριζόντιος άξονας. Όσον αφορά τον πολιτισμό και τον αθλητισμό, πάλι υπήρχε οριζόντιος άξονας. Και όσον αφορά το οργιώδες πρόγραμμα του καλοκαιριού, κάποια μέρη του αν γίνουν από αυτά θα είναι πολύ σημαντικό.

- Η πρόταση εν τέλει, παρά το γεγονός ότι είχε πολλά καλά στοιχεία, δεν προκρίθηκε. Θεωρείτε, σήμερα που το ξανασκέφτεστε, ότι αν είχαν τονιστεί κάποια στοιχεία περισσότερο η πρόταση θα είχε άλλη τύχη, θα είχε προκριθεί;

Όχι, δεν χρειαζόταν να τονιστεί τίποτα περισσότερο ή τίποτα λιγότερο. Επειδή πάντα όταν ανακατεύονται πολλοί άνθρωποι, αυτό το ξέρω και από το θέατρο, χρειάζεται χρόνος για να αποκτήσεις έναν κώδικα συνεννόησης, ήταν επόμενο και εδώ να βρεθούν διαφορετικοί άνθρωποι, και ο στόχος ναι μεν να μας αφορά όλους εξίσου, και αν αφορούσε κάποιους περισσότερο ακόμα καλύτερα, αλλά ήθελε περισσότερο χρόνο. Για να φτάσουμε τελικά σε αυτό που φτάσαμε, δηλαδή στην παρουσίαση, ήμαστε εξαιρετικά ενωμένοι. Τα πάντα συζητιόταν, τα πάντα ήταν σε διαβούλευση, δημόσια στην αρχή, αργότερα ήταν επόμενο να περιοριστεί στους ανθρώπους που έπαιρναν την ευθύνη. Δεν μπορούσαμε να βγαίνουμε κάθε φορά και να συζητάμε δημόσια ό,τι προέκυπτε γιατί δεν θα καταθέταμε φάκελο, δεν θα προλαβαίναμε καν να τον κάνουμε. Νομίζω ότι πρέπει να κρατήσουμε αυτό που σας είπα στην αρχή, ότι ήταν μια διαδικασία που δεν την ξέραμε, ούτε εγώ δεν την ήξερα. Έμαθα, διάβασα, μελέτησα, αυτό κάναμε όλοι. Αρχίσαμε να κυνηγάμε το χρόνο, για να πετύχουμε το στόχο μας. Από την ημέρα που καταθέσαμε το φάκελο υποψηφιότητας, στα τέλη Νοεμβρίου, ως την ημέρα που ήταν η προφορική συνέντευξη, στις 23 Φεβρουαρίου, μελετούσαμε και προσπαθούσαμε να ξεπεράσουμε όλα αυτά τα σημεία που ο καθένας από εμάς τους δέκα που ήμαστε στην επιτροπή υποστήριξης του φακέλου θεωρούσαμε ότι έχρηζαν διευκρινήσεων και που πιθανόν θα μας ρωτούσε η επιτροπή. Δουλεύαμε δια της εις άτοπον απαγωγής. Ήρθαμε σε επαφή με άλλες πόλεις, που είχαν περάσει τη διαδικασία, κάποιες από αυτές, μας έστειλαν τις ερωτήσεις. Βλέπαμε ό,τι υπήρχε, για την κάθε πόλη∙ ερωτήσεις όσον αφορά τον πολιτισμό, γιατί τα οικονομικά ήταν λίγο πολύ τα ίδια. Η επιτροπή όμως ρωτούσε συνέχεια για τα οικονομικά, πώς θα τα καταφέρουμε στην Ελλάδα της κρίσης. Το μεγαλύτερο βάρος έπεσε στο οικονομικό όχι ήταν στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. Και τρελαινόσουν γιατί από ένα σημείο και μετά απαντούσες τα ίδια και τα ίδια πράγματα. Πόσο δηλαδή να τους διαβεβαιώσεις ότι θα τα καταφέρεις γιατί βάζεις τις βάσεις από τώρα. Ένιωθες ότι κάποια πράγματα δεν θέλανε και να τα ακούσουν. Μέχρι που κάποιος αναγκάστηκε να πει: φαίνεται ότι το καλλιτεχνικό μας πρόγραμμα σας άρεσε πάρα πολύ, παρόλο που στην εκτύπωση κάποια πράγματα δεν μπήκαν και δεν μπορούσαμε να τα διορθώσουμε, έτσι δεν έχετε να κάνετε παρατηρήσεις στην καλλιτεχνική διευθύντρια. Οπότε αναγκάστηκαν να κάνουν κάποιες ερωτήσεις και σε εμένα, οι οποίες αφορούσαν κυρίως στην πολυπολιτισμικότητα, σε κάποιες υποδομές υπάρχουσες και στο τι συμβαίνει στην πόλη, ώστε αυτό να προχωρήσει. Τι καινούργιο μπορεί να γίνει. Εγώ είχα ένα μεγάλο κατάλογο ανθρώπων όμως κάποια στιγμή με σταμάτησαν γιατί μάλλον βαρέθηκαν να ακούν. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το χειροκρότημα στο τέλος της συνέντευξης. Ξέρω πότε το χειροκρότημα είναι θερμό, ενθουσιώδες και πότε τυπικό και ευγενικό, γιατί αυτή είναι η δουλειά μου. Πότε το κοινό καλεί με το χειροκρότημα τους ηθοποιούς δυο και τρεις και τέσσερεις φορές στη σκηνή και πότε όχι. Νιώθω τον παλμό. Πριν από μας παρουσίασαν την υποψηφιότητά τους κάποιες άλλες πόλεις και δέχτηκαν ένα ευγενικό χειροκρότημα. Δεν θα ξεχάσω πότε το χειροκρότημα που δέχτηκε η δική μας πρόταση. Σε μια αίθουσα μικρή και χωρίς αντήχηση. Η επιτροπή μας χαιρέτησε και μας ευχήθηκε καλή επιτυχία. Ήταν πάλι πολύ ζεστή μαζί μας όταν μας ξαναείδε την ημέρα των αποτελεσμάτων. Ούτε σκεφτήκαμε ποτέ να δημιουργήσουμε προσωπικές σχέσεις με τους κριτές.

- Το έκαναν άλλες πόλεις;

Αυτό δεν μπορώ να το πω, είναι πολύ λεπτό θέμα. Ασφαλώς όμως ξεκίνησαν πιο νωρίς από μας. Εγώ, να φανταστείτε, μπήκα στη διαδικασία τέλος Ιουνίου, με τα capital control, με τις απανωτές εκλογές. Ο δήμος το είχε αποφασίσει μεν πριν το Πάσχα, μετά ακολούθησε το Πάσχα, τον Μάιο ανέλαβε το γραφείο. Δεν είναι δικαιολογία όλο αυτό, πιθανότατα να ήμαστε πιο έτοιμοι χρονικά, αν από νωρίς είχαμε και κάποιους άλλους ανθρώπους, με την έννοια της επαγγελματικής αφοσίωσης και των γνώσεών τους, οι οποίοι ήταν στο πλάι μας το τελευταίο διάστημα. Πιθανότατα, αλλά αυτό δεν μπορείς να το ξέρεις, είναι κάτι που αν δεν έχεις ξανακάνει τέτοιο διεθνή διαγωνισμό δεν το γνωρίζεις, το μαθαίνεις. Αν είχαμε προχωρήσει εγώ δεν θα ήμουν τώρα, εδώ, στην Αθήνα. Θα είχα εγκατασταθεί στα Γιάννενα και θα έβλεπα τον άντρα μου και το γιο μου κάθε δεκαπέντε μέρες, διότι δεν θα έβγαινε αλλιώς. Θα έπρεπε να έχω τρεις τουλάχιστον συνεργάτες και όλοι μαζί να δουλεύουμε νυχθημερόν. Αυτό θα κάνουν οι πόλεις που θα παρουσιάσουν το φάκελό τους το Μάιο στις Βρυξέλλες.

- Άρα υπάρχει και δεύτερος κύκλος.

Βεβαίως υπάρχει και δεύτερος κύκλος. Έχουμε γίνει φίλοι διαδικτυακά με τον υπεύθυνο από μια πόλη της Κροατίας, όπου μέχρι και αυτή τη στιγμή που μιλάμε δεν ξέρουν αν θα πάρουν αυτοί το χρίσμα που είναι το 2020 γιατί η επιτροπή είχε κάποια ερωτηματικά. Τους είπαν ότι, αν δεν αποδείξουν ότι μπορούν να κάνουν κάτι που τους ρωτούν, θα δώσουν τον τίτλο στην δεύτερη πόλη, στην επιλαχούσα. Ας πούμε ότι προτάσσουν τη Ρόδο, για το 2020 – 2021˙ η Ρόδος κάθε τρεις μήνες θα έχει επιτροπή, θα έχει έλεγχο, θα κάνει διάφορες εκδοχές του φακέλου της. Είναι δηλαδή σε βάθος χρόνου διαδικασία που ζητάει και πρόγραμμα σε βάθος χρόνου. Προσπαθήσαμε όλα αυτά να τα έχουμε στο σκεπτικό μας. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τον αγώνα. Εγώ δεν το φανταζόμουν˙ πίστευα ότι δώσαμε το φάκελο και μετά θα με φωνάξουν και θα μου κάνουν κάποιες ερωτήσεις. Τι έκανα λοιπόν, διάβαζα το πρόγραμμα, κοίταζα αν υπάρχουν κάποιες ελλείψεις, έλεγα αυτό θα το κάνω έτσι, αυτό θα το πω αλλιώς. Μου είχαν πει δε ότι είναι στα αγγλικά, ετοιμάστηκα λοιπόν στα αγγλικά και με συνοπτικές απαντήσεις. Έλα όμως που είχαμε μεταφραστή και μπορούσαμε να μιλήσουμε στα ελληνικά, αυτό δεν το είχαμε προβλέψει. Μίλησα λοιπόν στα ελληνικά και μίλησα πολύ. Αυτή η παρουσίαση απαίτησε πολλή δουλειά. Χρειάστηκε να δουλεύω νυχθημερόν. Ως προς την αμοιβή δε είχα μια συμφωνία συμβολική, μέχρι την κατάθεση του φακέλου, για πέντε μήνες περίπου. Από κει και πέρα όλα τα άλλα ήταν εθελοντικά. Ήταν προσφορά στην πόλη μου και όχι μόνο δικιά μου, αλλά και άλλων ανθρώπων.

- Αναφερθήκατε πριν στα οικονομικά της πρότασης, ότι σας ρωτούσαν για τα οικονομικά, θεωρείτε ότι το κόστος της πρότασης ήταν ένας αποτρεπτικός παράγων;

Δεν θεωρώ ότι ήταν αποτρεπτικός αυτός ο παράγων, γιατί έπαιρναν τις απαντήσεις που έπρεπε να πάρουν. Υπεύθυνος των οικονομικών του δήμου ήταν ο κ. Θωμάς Γιωτίτσας, ένας νέος άνθρωπος. Μιλάει τέλεια αγγλικά, ήταν στην Αμερική, έκανε μεταπτυχιακό, έχει την καθαρή εικόνα, ήταν ο ειδικός στην περίπτωσή μας. Τους έδινε τις απαντήσεις που θέλανε, δεν υπήρχαν ερωτηματικά. Απλά συνέχεια ρωτούσαν για τα οικονομικά. Πόσα μπορείς να αποδείξεις; Έχουν ένα φάκελο, έχουν και κάποιες ερωτήσεις πάνω σε αυτόν. Λένε ότι αυτό είναι ξεκάθαρο αυτό δεν είναι, πείτε μας τι σκοπεύετε να κάνετε. Τις πήραν τις απαντήσεις και ήταν σαφείς. Επίσης όταν ρώτησαν, πόσα letter of intent έχετε, εγώ είχα σχεδόν από όλους τους φορείς, με τους οποίους είχα έρθει σε επαφή. Με τα θέατρα από την Κροατία, την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Σλοβενία, δηλαδή είχα από τους πάντες. Και από καλλιτέχνες από Ιταλία, από εικαστικούς, συνέργειες εν δυνάμει, πολύ σπουδαίες curator. Είχαμε, για παράδειγμα, την Κατερίνα Γρέγου που είναι σπουδαία προσωπικότητα, η οποία ενδιαφέρθηκε πάρα πολύ και θέλησε να έρθει στα Γιάννενα γιατί είπε πως η Ιστορία τους είναι σπουδαία. Έχω όλη την αλληλογραφία. Προσωπικότητες όπως ο Muawand και ο Θόδωρος Τερζόπουλος, ο Robert Cahen, είναι εικαστικός του επιπέδου του Bill Viola, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν, οι σχολές Καλών Τεχνών όλης της Ελλάδας, ο Μάνθος Σαντοριναίος, ο Γιώργος Χουλιαράς. Όλοι μαζί θα έφτιαχναν πράγματα, μαζί με τους ξένους, μοναδικά για την πόλη. Πράγματα που δεν μπορούν να γίνουν αν δεν έχεις την Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Έχει κόστος η Τέχνη. Δηλαδή πρέπει να δημιουργήσεις μια σπονδυλική στήλη τέτοια ώστε να συμβούν στη συνέχεια εξαιρετικά γεγονότα είτε στα Γιάννενα, είτε στη Δωδώνη, είτε στα Γίτανα είτε στο Νεκρομαντείο Αχέροντα, είτε στη Νικόπολη, είτε στο Γεφύρι της Άρτας, είτε στα Ζαγοροχώρια. Πολλά πράγματα σε έναν τόπο. Δεν συζητάμε για τη φύση όπου θα μπορούσαν να γίνουν φοβερά πράγματα και γίνονται ήδη πολλές εκδηλώσεις μέσα στο χρόνο, οι οποίες θα έπαιρναν μια άλλη διάσταση. Νομίζω ότι κάτι άλλο που να μας διέφυγε, τεχνοκρατικό, τεχνικής φύσεως, έκλινε την παλάντζα προς τους άλλους. Κάποια μυστικά που δεν έχουμε μπορέσει να τα αποκρυπτογραφήσουμε ακόμα. Το θέμα είναι ότι ήρθαν πλάι μου άνθρωποι πάρα πολύ ικανοί. Θα ήθελα να αναφέρω αυτούς τους ανθρώπους γιατί δούλεψαν πάρα πολλές ώρες.

- Φυσικά

Έφτιαξα μια πολύ μικρή επιτροπή στην αρχή, σε σχέση με τις προτάσεις, και είχα συνεργάτες τη Γιολάντα Καπέρδα, την ηθοποιό, τη σοπράνο Ειρήνη Δόβα και τον Χρήστο Παπαδόπουλο, ο οποίος είναι εικαστικός και κάνει video documentary film και διδάσκει στην Αγγλία. Μετά προστέθηκε και ο Δήμος Παπαδόπουλος, ο οποίος φτιάχνει κοσμήματα, γιατί θα κάναμε, όπως καταλαβαίνετε, κάτι πολύ μεγάλο. Μπήκε στην παρέα μας ο Βασίλης Δούβλης, ο σκηνοθέτης, που με βοηθούσε από την Αθήνα, ο Μίνως Μάτσας σε σχέση με τα μουσικά, όλοι γιαννιώτικης καταγωγής, ο Νίκος Βαδαλούκας, σε σχέση με τον κινηματογράφο και το Πανεπιστήμιο, η Μπετούλ Μπαλαμπάν, εικαστικός, τουρκάλα, ο Μωυσής Ελισάφ, πρόεδρος της Εβραϊκής κοινότητας, φυσικά, η Ζανέτ Μπατίνο από το Εβραϊκό Μουσείο, και πολλοί άνθρωποι πίσω από Εβραϊκό Μουσείο, η Ίλια Παπασπύρου, δημοσιογράφος, ντοκιουμαντερίστα, η οποία κατέληξε να είναι και πολύ στενή μου συνεργάτης στην τελευταία φάση, η Γιάννα Τσόκου θεατρολόγος, και επιμελήτρια πάρα πολλών κειμένων, βιβλίων, προγραμμάτων, και αυτή με καταγωγή από τα Γιάννενα. Με βοήθησαν όμως και φίλοι μου, φίλες μου όπως η Ελένη Καμπέρη, η Αννίκα Κοντούρη, και άλλοι καθώς ξαναβρέθηκα με πολλούς ανθρώπους. Βοήθησαν πολλοί, όμως αυτοί που ανέφερα, κατέβαλαν λίγο μεγαλύτερη προσπάθεια, και για την κατανομή των προτάσεων και για το τι θα γίνει στη συνέχεια. Όλοι οι υπεύθυνοι των μουσείων σε όλη την Ήπειρο, όπως η Ελένη Κοτζαμποπούλου, ο Γιώργος Μαγκίνης, ο Κώστας Σουέρεφ, η Βαρβάρα Παπαδοπούλου, ο Γιάννης Χουλιαράς που είναι στην Ηγουμενίτσα, ήταν εξαιρετικά βοηθητικοί. Και δεν συζητάω για τον Γιάννη Χαλδούπη που έκανε μαζί με το Συκοβέλη, αυτό το εξαιρετικό video κάλεσμα σε όλο τον κόσμο που κυκλοφορεί στο YouTube. Τον Κωνσταντίνο Ιγνατιάδη και τα παιδιά της Φωτομετρίας. Ήταν άνθρωποι που βοήθησαν πάρα πολύ στις επαφές, στην ανάπτυξη, ο καθένας μέσα από την ειδικότητά του. Φρόντισα να έχω από όλες τις ειδικότητες. Όσον αφορά στο χορό είχα τη Ντενίζ Φειδοπούλου, σύμβουλο σε πολλές κινήσεις. Αυτό που σχεδιάζαμε και μακάρι να μπορέσει να γίνει, για τις ευπαθείς ομάδες και για τα ΑΜΕΑ, είναι κάποιες παραστάσεις με πολύ σπουδαίους ανθρώπους όπως ο Jerome Bel, ο Κωνσταντίνος Μίχος, οι οποίοι θα ενέπλεκαν και ανθρώπους της πόλης και παιδιά με ειδικές ανάγκες στις παραστάσεις τους. Θα ξεσήκωναν την πόλη. Και πάρα πολλά μουσικά, μικρά, μεγάλα, μικρά θεατρικά, δυνάμεις από τα Γιάννενα, το ΔΗΠΕΘΕ ήταν σε πρωτεύουσα θέση, καθώς είναι ένας φορέας επίσημος όπου μέσα από αυτόν θα μπορούσαμε να κινήσουμε διάφορες ενέργειες. Ήταν ένα πλέγμα που είχε ένα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.

- Τι γεύση σας αφήνει όλη αυτή η προσπάθεια, το γεγονός ότι η πόλη δεν πέρασε.

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός ακόμα, ένας μήνας δεν ήταν αρκετός. Ακόμα ξυπνάω με την αγωνία, αν έχουν ειδοποιηθεί όλοι και αν έστειλα ευχαριστήρια σε όλους τους φορείς, το οποίο για μένα είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δεν έχει σημασία αν δεν προκριθήκαμε, πρέπει τουλάχιστον να παραμείνουμε ευγενείς. Κάποιο στοιχείο να έχει ανοίξει μέσα μας με αυτή τη διαδικασία. Περιττό να σας πω ότι οι ξένοι στους οποίους απευθυνθήκαμε ακόμα και οι μονάδες που ασχολούνται με το digital culture, με το που πήραν μια επιστολή ευχαριστιών απάντησαν ακαριαία. Απαντούν ακαριαία οι ξένοι και σου δίνουν πολύ κουράγιο. Το digital culture είχε αναλάβει η Μαριάννα Ζήκου, ένας εξαιρετικός άνθρωπος, ένα νέο κορίτσι που μας έφερνε σε επαφή με τα ζητούμενα των νέων μιας άλλης γενιάς, που εμείς, οι πιο μεγάλοι, δεν ξέραμε να τα διαχειριστούμε, και ήταν μαζί μας στην τελευταία φάση. Βάσει της αλληλογραφίας που είχαμε ανταλλάξει θεωρούσαν ότι είναι σημαντικό αυτό που θέλαμε να κάνουμε και ευχαρίστως θα εμπλέκονταν. Ακόμα και πέντε χρόνια μετά.

- Το γεγονός όμως ότι η πρόταση της πόλης δεν πέρασε έφερε και κάποια παράπονα. Τα παράπονα αυτά ήταν αναμενόμενα;

Τι να πω, πολλά παράπονα εκφράστηκαν. Ήμαστε απαιτητικοί και σωστά ήμαστε απαιτητικοί, και φαίνεται ότι υπήρχε ενθουσιασμός πολύ μεγάλος. Συναισθηματικά είχαμε δεθεί με την επιτυχία περισσότερο, αυτό αποδεικνύουν οι αντιδράσεις. Αποδεικνύουν ότι το θέλαμε πολύ περισσότερο από ό,τι φαίνονταν. Οπότε είναι επόμενο να υπάρχουν αυτές οι αντιδράσεις. Όπως έγιναν και κάποιες παραλείψεις και κάποιες συμπτύξεις, και το ανακαλύπτει ο καθένας˙ έτσι κάποιοι ανακάλυψαν ξαφνικά ότι υπάρχει το όνομά τους ενώ δεν ήταν σωστή η διαδικασία προσέγγισής τους. Αλλά νομίζω ότι μια τέτοια διεκδίκηση έχει και αυτή την παράμετρο, ότι αν δεν προκριθείς πιο εύκολα βρίσκεις τα λάθη παρά τα καλά. Εύχομαι αυτή να ήταν η πρώτη φάση αντίδρασης και μετά πράγματι να σκύψουν στο φάκελο υποψηφιότητας, να τον μελετήσουν, αν μπορούν ας αφιερώσουν λίγο χρόνο, για να βοηθήσουν το Δήμαρχο της πόλης να κάνει κάποιες από αυτές τις δράσεις.

- Κυρία Κοντούρη διαβάζοντας κανείς το βιογραφικό σας, το οποίο είναι πολύ μεγάλο και πλούσιο, διαπιστώνει πως έχετε σκηνοθετήσει μεγάλα και σπουδαία έργα. Αν σας ζητούσα να ξεχωρίσετε δύο - τρία ποια θα ήταν;

Θα ξεχώριζα τον Ταρτούφο στο ΑΜΟΡΕ πριν είκοσι χρόνια. Γιατί ήταν η ευτυχέστερη συγκυρία, ήταν όλοι πολύ δικοί μου άνθρωποι, γιατί οι συνεργάτες είναι το παν, ταλαντούχοι, έξυπνοι σκηνικά, όλοι έχουν κάνει πολύ σπουδαία πράγματα μετά. Θα ξεχώριζα τη Μήδεια, σαφώς η γνωριμία μου με την Καριοφυλλιά Καραμπέτη και η μοιρασιά όλης αυτής της τριετούς διαδρομής ανά τον κόσμο ήταν ένα από τα μεγαλύτερα δώρα στη ζωή μου. Θα ξεχώριζα τους Πέρσες που είναι η τελευταία μου παράσταση πριν δύο χρόνια περίπου με το ΚΘΒΕ. Αχ, δεν θέλω να αδικήσω κανένα. Και από παραγωγές με πιο άγνωστους ανθρώπους θα ξεχώριζα το Φιόρο του Λεβάντε που έκανα με το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων. Ήταν μια δουλειά ψυχής και αγάπης. Και βέβαια πάλι με το ΚΘΒΕ το Κουκλόσπιτο με τη Λυδία Φωτοπούλου και το Δημήτρη Καταλειφό. Θα ξεχώριζα επίσης τον Συρανό και τον Αγαμέμνονα με τον αγαπημένο μου Μηνά Χατζησάββα, καθώς έκανε τρομερή ερμηνεία και στα δύο έργα. Ήταν δώρο που είχα αυτούς τους σπουδαίους ηθοποιούς. Τον Σοφοκλή Πέππα, την Καριοφυλλιά, τη Λυδία, το Λάζαρο Γεωργακόπουλο, το Μηνά, τον Καταλειφό, σπουδαίοι ηθοποιοί. Δεν ξέρω ποιον να πρωτοπώ.

- Ποιος είναι ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζετε σκηνοθετικά ένα έργο είτε πρόκειται για αρχαίο δράμα είτε για σύγχρονο έργο;

Ακολουθώ πάρα πολύ το έργο, πιστεύω ότι οι απαντήσεις βρίσκονται στο έργο. Ακολουθώ τους δασκάλους μου σε αυτό. Πιστεύω ότι πρέπει να το μελετήσω πολύ καλά. Ίσως και για αυτό μεγαλώνοντας δεν σκηνοθετώ με το ρυθμό που σκηνοθετούσα πριν από είκοσι χρόνια. Γιατί ακριβώς προσπαθώ να προετοιμαστώ έτσι ώστε να δημιουργήσω ένα ισχυρό πλαίσιο μέσα στο οποίο οι ηθοποιοί μου θα ανθίσουν και καλλιτεχνικά θα απελευθερωθούν. Γιατί στην τέχνη χωρίς πλαίσιο έχεις το χάος και δεν έχεις το αποτέλεσμα που θέλεις.

- Ποιο είδος έργου θεωρείτε πιο απαιτητικό στο να σκηνοθετηθεί;

Τι να σας πω. Όλα απαιτητικά τα εύρισκα. Πιστεύω ότι δεν είναι το έργο αυτό καθαυτό που είναι απαιτητικό και το άλλο είναι λιγότερο απαιτητικό. Πάντα έχει να κάνει με το γιατί σκηνοθετείς αυτό το έργο, και όχι κάποιο άλλο, και με ποιους το σκηνοθετείς.

- Υπάρχουν παραστάσεις που θεωρείτε ότι ήταν σταθμοί στην καριέρα σας;

Ξέρετε είναι σαν... πειράζει να πω αυτό που θα πω τώρα;

- Όχι καθόλου

Είναι σαν τους εραστές∙ πάντα θυμάσαι τον τελευταίο. Θέλω να πω ότι η σχέση με το ανέβασμα ενός έργου αγγίζει τα όρια της ερωτικής διαδικασίας. Και αυτό γιατί γνωρίζεσαι με ανθρώπους με κοινό στόχο, και πολλοί έρχονται να δουλέψουν μαζί σου για πρώτη φορά και εσύ μαζί τους. Τους βλέπεις με μια άλλη συνθήκη όταν δουλεύεις μαζί τους και δεν τους βλέπεις στο θέατρο μόνο ως ηθοποιούς. Εσύ πρέπει να φτιάξεις ανάλογη του έργου συνθήκη. Εκεί αρχίζεις και αγαπιέσαι με τους ανθρώπους και θεωρείς ότι αυτό είναι η πεμπτουσία της ζωής. Μετά τελειώνει και πέφτεις σε κατάθλιψη σχεδόν λόγω της θνητότητας του επαγγέλματός σου, μάλλον του θνησιγενούς της όλης διαδικασίας. Όσο και να μου λένε ότι καταγράφονται οι παραστάσεις, όντως καταγράφονται κάποιες παρατάσεις, όμως δεν όλες είναι μέσα στο χρόνο το ίδιο σημαντικές. Όμως την ώρα που γίνονται, είναι τόσο σημαντικό αυτό που γίνεται για σένα που σου απορροφά όλη τη δύναμη του μυαλού και της ψυχής. Είναι σαν να γεννιέται ένας καινούργιος έρωτας. Και κρατάει ένα μήνα, δύο μήνες, μετά ανεβαίνει η παράσταση, πηγαίνεις, τη βλέπεις κάποιες φορές, ειδικά οι ελεύθεροι επαγγελματίες, γιατί δεν έχω δικό μου θέατρο να είμαι κάθε βράδυ εκεί και να τους ελέγχω όλους τι κάνουν με το υποδεκάμετρο γιατί καμιά φορά την παθαίνεις. Όμως η παράσταση έχει δοθεί στον κόσμο, οι ηθοποιοί πρέπει να είναι ελεύθεροι να κάνουν πράγματα. Το βλέπεις από καιρού εις καιρόν, κάνεις κάποιες μικροπαρατηρήσεις, κάνεις κάποιες συζητήσεις, αν υπάρχουν προβλήματα βοηθάς, και τελείωσε. Και μετά μπορεί να μη μιλήσεις με αυτούς τους ανθρώπους για πολύ καιρό. Ζεις με την ψευδαίσθηση ότι γίνατε φίλοι και αγαπιόσαστε κιόλας, ότι γίνατε κολλητοί, είναι τρομερό αυτό που γίνεται με το θέατρο. Αυτό πότε σε δυναμώνει, πότε σε απογοητεύει, πότε σε κάνει ανεξάρτητο πάρα πολύ, πότε σε κάνει εξαρτημένο από πρόσωπα και πράγματα. Δηλαδή παίζουμε πολύ με τον εσωτερικό μας κόσμο όλοι.

- Πώς νιώθετε όταν μια παράσταση που σκηνοθετείτε ανεβαίνει μπροστά στο γιαννιώτικο κοινό;

Είμαι πολύ συγκινημένη. Κάθε φορά. Ιδίως όταν έρχονταν οι γονείς μου. Αλλά ακόμα και στους Πέρσες, που κατάφερε να έρθει ο πατέρας μου, που είχε και πρόβλημα τότε κινητικό πολύ σοβαρό, ήταν πολύ μεγάλη συγκίνηση, την οποία την είχα μεταδώσει και στους ηθοποιούς, οι οποίοι έπαιξαν υπό βροχή, ξυπόλυτοι, πατούσαν πάνω στις πέτρες ξυπόλυτοι, αλλά ήταν μια από τις ωραιότερες παραστάσεις της περιοδείας. Γιατί ξέρανε ότι είμαι στον τόπο μου. Τους έλεγα, από τις αναγνώσεις, όταν μου έλεγαν «μα αυτό δεν το καταλαβαίνουμε», και τους απαντούσα «δεν σας κοροϊδεύω, θα το καταλάβετε στις 5 Σεπτεμβρίου στα Γιάννενα», έχοντας την εμπειρία του χρόνου και του χώρου. Γιατί συγκεντρώνεσαι στο θέατρο του Φρόντζου καθώς είναι σοφά φτιαγμένο, μικρογραφία του θεάτρου της Δωδώνης, δεν είναι πάνω σου οι θεατές, δεν είναι δωματίου σε καμία περίπτωση, είναι ανοιχτό θέατρο, αλλά δεν έχεις και την τεράστια απόσταση, οπότε δεν χρειάζεται να φωνάξεις. Όταν λοιπόν, έχει ξεκινήσει μια παράσταση από τέλος Ιουλίου, και πάει στα Γιάννενα στις 5 Σεπτεμβρίου, και με βροχή, έχουν λυθεί οι κόμποι όλοι. Τους έλεγα λοιπόν, «εκεί θα καταλάβετε». Και πραγματικά θυμάμαι, στην παράσταση είχα βάλει σαν σχόλιο τρεις γυναικείες παρουσίες. Ήταν ένας χορός γυναικών, εγκιβωτισμένων γυναικών, πραγματικά εγκιβωτίζονταν∙ στο τέλος έμπαιναν μέσα στο σκηνικό και έβγαιναν τα κεφαλάκια τους τρομαγμένα. Οι οποίες, με την παρουσία τους και μόνο, με την αγωνία που εξέπεμπαν καταλήγοντας στο ποίημα του Καβάφη, τη Σαλαμίνα, εξέφραζαν τον κραδασμό, ώστε να μην σκορπίζονται οι άλλοι σε οιμωγές. Πάντα ψάχνω να βρω ένα τέτοιο τέχνασμα για να αφήνω τους ηθοποιούς να εκφέρουν το λόγο, γιατί ο λόγος για μένα είναι πάρα πολύ σημαντικός, να εκφέρεται σωστά, η ενέργειά του, το νόημά του. Και πραγματικά παραδέχτηκαν ότι κατάλαβαν στα Γιάννενα πώς λειτουργούσε αυτό. Και τους το είχα πει˙ η μία μάλιστα είχε παρεξηγηθεί, και της είπα «είδες δεν ήταν ειρωνικό αυτό που σου είχα πει, είναι πραγματικό» και μου λέει «ναι τώρα το καταλαβαίνω».

- Αναφέρατε πριν τη Μήδεια ως μια από τις παραστάσεις που ξεχωρίζετε. Για αυτή την παράσταση είχατε συνεργαστεί με τον Νίκο Κούρκουλο, τότε διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου. Αυτή η συνεργασία είχε σχολιαστεί από μια μερίδα του τύπου. Θα ήθελα να μου μιλήσετε για αυτή τη συνεργασία.

Καταρχάς με είχε εμπιστευτεί απόλυτα ο Νίκος Κούρκουλος είτε γιατί ήμουν γνωστή, είτε γιατί είχε δει δουλειά μου, είτε γιατί έκανε το μεγάλο άνοιγμα στη γενιά των σαραντάρηδων τότε, όπου οι 38 με 40 χρονών θεωρούμασταν εξαιρετικά νέοι, ενώ τώρα θεωρούνται νέοι οι 27 με 30 χρονών και λογικό είναι αυτό, αυτοί είναι οι νέοι. Δεν έχει σημασία το τι έκαναν και αν πήγαν με τις ομάδες τους, αλλά τους δόθηκε βήμα. Εν πάση περιπτώσει, το 1997 που έγινα 40 χρονών, με κάλεσε ο Νίκος Κούρκουλος στο γραφείο. Εγώ είχα πάει θυμάμαι με ένα φάκελο με προτάσεις για το τι θα ήθελα να κάνω τον επόμενο χειμώνα στο Εθνικό Θέατρο. Το θυμάμαι σαν τώρα, ήμουν πολύ πιο αδύνατη, φορούσα μια μεγάλη καμπαρντίνα – σαν ρόλος κανονικός – και ένα κατακόκκινο ταγέρ αιμάτινο, πλεκτό κιόλας, γιατί δεν ντύνομαι επίσημα ποτέ, αυτό ήταν το ρούχο της Μήδειας μετά, και μου λέει: «σωστά ντυμένη, πολύ σωστά ντυμένη, γιατί θέλουμε να σου προτείνουμε τη Μήδεια». Κόντεψα να λιποθυμήσω, κατάπια τη γλώσσα μου, κοκκίνισα έγινα ένα με το ρούχο και λέω θα το σκεφτώ και έφυγα τρέχοντας. Με παίρνει μετά από δεκαπέντε μέρες και μου λέει «τι γίνεται περνάει ο καιρός πρέπει να βρω σκηνοθέτη» και λέω «δώστε μου άλλες δύο μέρες» και μου λέει «καμία, θέλω μια απάντηση τώρα» και πήγα και είπα ότι θα το κάνω. Ήταν 21 Φεβρουαρίου του 1997. Δεν ξεχνιέται αυτό. Μέχρι που αρρώστησα το Πάσχα από πνευμονίτιδα, γιατί είχαμε κάνει ακρόαση και είχαμε δει 200 τόσες γυναίκες. Ήταν φοβερό που έπρεπε να κάνω αυστηρή επιλογή, όχι ότι έκανα και την καλύτερη, ένα σωρό λάθη έκανα, αλλά δεν μου είχε ξανατύχει. Αυτό μου άλλαξε τη ζωή. Νομίζω ότι αντέδρασαν όλοι πάρα πολύ άσχημα γιατί ήταν άνοιγμα σε νέο άνθρωπο σχετικά. Όταν είσαι σε μικρά θέατρα είσαι προστατευμένος, είσαι το μεγάλο ταλέντο. Όταν βγεις σε κάτι μαζικό δεν είσαι πια το μεγάλο ταλέντο, εκεί σε βλέπουν ανταγωνιστικά. Τώρα είμαστε στο 2016, είναι μια ωραία ανάμνηση, αλλά κάποιες επικεφαλίδες δεν τις ξεχνώ. Δεν μπόρεσα ποτέ πια να δεχτώ την καλή κριτική που έγινα και εγώ, υποτίθεται, ένα μέρος του κατεστημένου τους. Όχι δεν θεώρησα ποτέ ότι οι άνθρωποι αυτοί που χτυπούσαν ανελέητα όποιον νέο σκηνοθέτη τότε 38 με 40 χρονών κατέβαινε στην Επίδαυρο ότι μπορεί να είναι με το μέρος του θεάτρου.

- Σε μια συνέντευξή σας είχατε πει ότι φοβάστε την καλή κριτική, τη φοβάστε ακόμα;

Ναι, τότε μου είχε βγει έτσι, βασικά είναι στο ίδιο πνεύμα με αυτό που είπαμε τώρα, μάλλον τότε μου είχε βγει σαν άμυνα «φοβάμαι την καλή κριτική», για να μην μπούμε στη διαδικασία να σκαλίσουμε όλα αυτά που είχαν προηγηθεί. Δεν μου ήταν εύκολο, τότε τα θεωρούσα χτυπήματα, τώρα δεν τα θεωρώ χτυπήματα. Τώρα πιστεύω στο κριτήριο των ανθρώπων και επειδή είμαστε πάρα πολλοί σε αυτή τη δουλειά πια, και το κοινό είναι αντιστρόφως ανάλογο, νομίζω ότι αν αρέσει η παράσταση ο κόσμος φέρνει τον κόσμο. Είναι καλό για τους καλλιτέχνες να γράφονται θετικά σχόλια, αλλά νομίζω ότι τώρα πια έχουν αλλάξει τα πράγματα, η κρίση έχει επηρεάσει το θέατρο εδώ και 6-7 χρόνια πολύ άσχημα και όλοι βοηθάνε, ακόμα και εκεί που έχουν αντιρρήσεις. Βλέπω από τα δημοσιεύματα ότι προσπαθούν να βρούνε το καλό. Και αυτό επιτέλους είναι πολύ σωστό.

- Το 2014 σκηνοθετήσατε την παράσταση Πέρσες στην οποία η επιλογή του Άκη Σακελλαρίου για το ρόλο της Άτοσσας θεωρήθηκε νεωτερισμός. Κατά την γνώμη σας ήταν όντως νεωτερισμός;

Έχουν συμβεί τόσα και τόσα. Από την ώρα που είδα την παράσταση της Μήδειας με τον εκπληκτικό Ιάπωνα ηθοποιό Hira, το 1986, ο οποίος ήταν συγκλονιστικός, θέλησα να δοκιμάσω έναν άντρα σε τόσο αρχαιτυπική περσόνα γιατί είναι μια μακρινή ξαδέρφη της Μήδειας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μήδεια είναι του Ευριπίδη, και είναι τεράστια η ευθύνη της˙ είναι αυτή που διατρέχει όλο το έργο και η παράσταση μπορεί να γίνει μόνο μαζί της και με έναν αφηγητή, εννοώ βέβαια σε κάτι πολύ μίνιμαλ, και extreme. Περισσότερο ήθελα να βγάλω αυτή την αίσθηση του τοτέμ, οπότε είτε άνδρας, είτε γυναίκα δεν είχε καμία σημασία. Αναζητούσα έναν ισχυρό ηθοποιό, με εκτόπισμα σκηνικό. Ο Άκης Σακελλαρίου είχε την εμπειρία με τον Τερζόπουλο, τον οποίο θαυμάζω απεριόριστα και έχω διδαχτεί πολλά παρακολουθώντας τις παραστάσεις του. Μπορεί να ακολουθώ έναν άλλο δρόμο, να είναι άλλη η προσέγγισή μου, αλλά δεν είναι στην αναζήτηση του τραγικού. Δεν έχω εξελίξει καμία μέθοδο όπως ο ίδιος, αλλά το ξέρει και ο ίδιος ότι η αγωνία μου η τεράστια έχει να κάνει με το πόσο πιο βαθιά μπορώ να πάω και πόσο μπορώ να πείσω τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζομαι να μπούμε σε αυτό, να δοκιμάσουμε πράγματα και να καούμε. Γιατί αυτό είναι το στοίχημα στα μεγάλα έργα.

Φτάνοντας στο τέλος θα ήθελα να σας κάνω δύο ακόμα ερωτήσεις.

- Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι επιπτώσεις της κρίσης στον πολιτισμό.

Οι άνθρωποι περνάνε πάρα πολύ δύσκολα. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσες φορές σήκωναν το τηλέφωνο πολύ σπουδαίοι σκηνοθέτες και ηθοποιοί, στον σχεδιασμό για την πολιτιστική πρωτεύουσα, που έπρεπε να βάλω τα ονόματά τους και κάναμε μια κουβέντα και μου λέγανε ότι δεν μπορούσαν να πάρουν το βιβλίο για το οποίο τους μιλούσα γιατί δεν τους είχαν πληρώσει ή γιατί αν δεν τους έμπαινε το επίδομα ανεργίας δεν θα είχαν χρήματα, και ήταν σπουδαίοι σκηνοθέτες. Τρέχουν οι ηθοποιοί σε τρία τέσσερα διαφορετικά πράγματα την εβδομάδα. Ειδικά όταν έχουν οικογένεια, αλλά και μόνοι όταν είναι, τα έξοδα είναι τρομερά. Πρέπει συνέχεια να βρίσκεις κάτι για να συμπληρώνεις το ευτελές ποσό που σου αναλογεί από τα ποσοστά της παράσταση, στην οποία συμμετέχεις. Για αυτό και γίνονται πιστεύω τόσα πολλά πράγματα, γιατί είναι όλοι διαθέσιμοι. Από την άλλη τι γίνεται για τον καλλιτέχνη; Βλέπω ότι όσοι δεν έχουν μπει στη διαδικασία της δέσμευσης, γιατί η οικογένεια έχει δεσμεύσεις και αφοσίωση, είναι πολύ ανοιχτοί πια, η κρίση έχει φέρει και μια ελευθερία, κάτι αλλάζει μέσα στους ανθρώπους˙ τρέχουν, προσφέρουν, υπάρχουν εθελοντές στα παιδιά, στα συσσίτια, θέλουν συνέχεια να κάνουν πράγματα, λειτουργεί και μια υπερδιέγερση γιατί δεν μπορεί να κάθεται κανείς και να κλαίει τη μοίρα του. Από την άλλη σήμερα μόνο οι κρατικές σκηνές μπορούν να κάνουν έργα με πολλά πρόσωπα, οι άλλοι πρέπει να κάνουμε διασκευές και οικονομία. Αλλά πρέπει και η αυτοδιαχείριση να είναι και στα κρατικά θέατρα.

- Τα μελλοντικά σας σχέδια ποια είναι;

Δείχνουν τα πράγματα ότι θα κάνω δύο πολύ ενδιαφέροντα έργα το χειμώνα, δεν έχουν ανακοινωθεί όμως, οπότε δεν μπορώ να πω κάτι. Μπορώ να πω όμως ότι είναι ένα Αμερικάνικο έργο ενός σπουδαίου συγγραφέα, ο οποίος δεν είναι εν ζωή, του προηγούμενου αιώνα και ένα Ιρλανδέζικο. Από μεριάς μου είναι λατρεμένες και οι δύο κουλτούρες. Σύγχρονα έργα θεωρούνται και τα δύο αφού έγιναν στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα.

- Κυρία Κοντούρη σας ευχαριστώ πολύ για τη συνέντευξη.

Εγώ σας ευχαριστώ.
                                                                                                   

Λαμπρινή Μπενάτση
                                                                                                         Ιστορικός Τέχνης
MA of Arts, University of Essex, U.K.
Υπ. Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης