Έτσι η τέχνη του τροφοδοτήθηκε από τη συχνή επαφή με τα ζωηρότερα πνευματικά κέντρα του 16ου αιώνα, από τα οποία ο Χανς είχε την ικανότητα να ξεχωρίσει και να αντλήσει ότι καλύτερο μπορούσαν να του προσφέρουν. Τον ουμανισμό και την άνοδο της αστικής τάξεως. Αποφασιστικό για την διαμόρφωση της τέχνης του ήταν το ταξίδι του στην Ιταλία και η μελέτη των αρχιτεκτονικών και πλαστικών έργων του Μπραμάντε, των παλαιοτέρων Λομβαρδών καλλιτεχνών και κυρίως της τέχνης του Μαντένια.
Επιδράσεις του Μαντένια και της Αναγεννήσεως εμφανίζονται στις διακοσμήσεις του Haus zum Tanz και της αίθουσας του Συμβουλίου στο Δημαρχείο της Βασιλείας. Άλλα σημαντικότατα έργα του στη Βασιλεία είναι ο «Νεκρός Χριστός» και οι πίνακες Αγίας Τράπεζας με τις «Σκηνές του Πάθους», που αποτελούν απόδειξη των γνώσεών του της σύγχρονης λομβαρδικής ζωγραφικής. Με τις προσωπογραφίες του Βονιφάτιου Άουερμπαχ, 1519, και έπειτα του Εράσμου και του Παράκελσου, ο Χανς άρχισε να ασχολείται με την προσωπογραφία, στην οποία οφείλει κυρίως την φήμη του. Στις προσωπογραφίες αυτές διασήμων προσωπικοτήτων, γνωστών για το αξίωμα ή το κύρος τους, που χαρακτηρίζονται από την σταθερότητα του σχεδίου και τα θερμά χρώματα, λείπει η δραματική διάθεση, εκφράζεται όμως ένα ισχυρό αίσθημα ασφάλειας και κατακτήσεως, που φαίνεται να απορρέει από τη νέα ανθρώπινη διάσταση που εξέφραζε η Αναγέννηση.
Τις προσωπογραφίες αυτές ακολούθησαν, κατά την πρώτη διαμονή του Χανς στο Λονδίνο, οι προσωπογραφίες του Τόμας Μουρ, του αρχιεπισκόπου του Καντέρμπερυ, του αστρονόμου Νικόλαους Κράτσερ και ακόμα όταν έγινε ζωγράφος της αγγλικής αυλής, οι προσωπογραφίες του Ερρίκου Η?, της Τζαίην Σέυμουρ και της Άννας της Κλέβης. Η εξαιρετική ικανότητα της ψυχολογικής διεισδύσεως που μαζί με την σιγουριά της γραμμής, κατάγονται από τη φλαμανδική προσωπογραφία, υπάρχουν και στις μεγαλύτερες συνθέσεις του, όπως «Η Παναγία του Δημάρχου Μάγερ», με τις εξαίσιες μορφές των αναθέτων, η συλλογική προσωπογραφία της οικογένειάς του και στις προσωπογραφίες των «Πρεσβευτών».
Αξιόλογη ήταν επίσης η χαρακτική εργασία του, καθώς και τα σχέδιά του για διακοσμήσεις και για αντικείμενα εφαρμοσμένων τεχνών. Τα έργα του Χανς υπάρχουν σε πολλά μουσεία της Ευρώπης, αλλά η σημαντικότερη συλλογή πινάκων του βρίσκεται στη Βασιλεία, ενώ η πλουσιότερη συλλογή σχεδίων και χαρακτικών του υπάρχει στο Λονδίνο.
Δεν ήταν πάνω από τριάντα ετών όταν ζωγράφισε την θαυμαστή εικόνα της Παναγίας με την οικογένεια του Δημάρχου της Βασιλείας ως δωρητές. Το έργο του Χολμπάιν «Η Παναγία και το Βρέφος με την οικογένεια του Δημάρχου Μάγιερ» (1528), είναι από τα τελειότερα δείγματα του είδους του. Ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται οι δωρητές, σε ομάδες που μοιάζουν να έχουν σχηματιστεί χωρίς καμιά προσπάθεια, με την Παναγία στη μέση, ήρεμη και μεγαλόπρεπη, πλαισιωμένη από μία κόγχη με κλασικά στοιχεία, μας θυμίζει τις πιο αρμονικές συνθέσεις της Ιταλικής Αναγέννησης. Η προσήλωση στην λεπτομέρεια και κάποια αδιαφορία για την συμβατική ομορφιά, μαρτυρούν πως ο Χολμπάιν έμαθε την τέχνη του στον Βορρά.
Το 1526 έφυγε από την Ελβετία με προορισμό την Αγγλία. Μία από τις πρώτες παραγγελίες του ζωγράφου στην Αγγλία ήταν ένα μεγάλο πορτρέτο «Η Anne Cresacre νύφη του Σερ Τόμας Μούρ» (1528), της οικογένειας του σπουδαίου λογίου Σερ Τόμας Μούρ. Ο Χολμπάιν έλπιζε να ξεφύγει από τη δίνη της Μεταρρύθμισης. Όταν όμως εγκαταστάθηκε στην Αγγλία και πήρε τον επίσημο τίτλο του Ζωγράφου της Αυλής από τον Ερρίκο Η?, απέκτησε ένα πεδίο δράσης που του επέτρεπε να ζει και να βγάζει το ψωμί του. Δεν μπορούσε πια να ζωγραφίζει Παναγίες αλλά τα καθήκοντα του Ζωγράφου της Αυλής ήταν όλο και πιο πολύπλευρα. Σχεδίαζε κοσμήματα και έπιπλα, κοστούμια για παρελάσεις και διακοσμήσεις για μεγάλες αίθουσες, όπλα και κύπελλα. Η κυριότερη δουλεία του ωστόσο, ήταν να ζωγραφίζει τα πορτρέτα της βασιλικής οικογένειας και οι τόσο ζωντανές εικόνες των γυναικών και των ανδρών της εποχής του Ερρίκου Η? οφείλονται στο ακούραστο μάτι του Χολμπάιν.
Το έργο «Ο Σερ Ρίτσαρντ Σάουθγουελ» (1536), παρουσιάζει την προσωπογραφία του αυλικού και αξιωματούχου, που έλαβε μέρος στη διάλυση των μοναστηριών. Δεν υπάρχει τίποτα το δραματικό σε αυτά τα πορτρέτα, τίποτα που να τραβάει το βλέμμα, όσο όμως τα κοιτάζουμε μας αποκαλύπτουν τη σκέψη και την προσωπικότητα του ανθρώπου που παριστάνουν. Ο τρόπος με τον οποίο τοποθέτησε ο Χολμπάιν τον άνθρωπο μέσα στο πλαίσιο της εικόνας δείχνει τη σιγουριά του μάστορα. Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη. Όλη η σύνθεση είναι τόσο ισορροπημένη, που ίσως φανεί κοινός τόπος.
Από τα πρώτα του κιόλας πορτρέτα φανέρωσε τη θαυμαστή τεχνική του στην επεξεργασία της λεπτομέρειας, την ικανότητα να εκφράζει τον χαρακτήρα του μοντέλου του μέσα από τα πράγματα που τον τριγύριζαν. Αυτό το παρατηρούμε στον πίνακά του «Γερμανός έμπορος στο Λονδίνο» (1532)όσο ωρίμαζε απέφευγε να παρεμβάλει τον εαυτό του και να αποσπά την προσοχή από το μοντέλο του. Είχε μια αριστοκρατική λιτότητα.
Ο πίνακας «Η σύζυγος και τα παιδιά του ζωγράφου», εκτελεσμένος λίγο αργότερα από το 1532, παρουσιάζει ένα ασυνήθιστο για την εποχή του θέμα και διακρίνεται για το ρεαλισμό και την φυσικότητα της συνθέσεως και των χρωματισμών. Το κλασικό συνθετικό τρίγωνο υποδιαιρείται με ένα αόρατο νήμα στάθμης σε δύο τμήματα. Στο αριστερό είναι τοποθετημένο το αγόρι και στο δεξί ένα μεγάλο μέρος της κεφαλής της μητέρας και της κόρης. Ο άξονας της συνθέσεως βρίσκεται στο πλατύ ένδυμα της γυναίκας που τονίζει και απομονώνει την κατατομή του παιδιού. Τα τρία κεφάλια, ενώ έχουν διαφορετική στάση, στρέφονται ελαφριά προς τα δεξιά. Αρκούν στον καλλιτέχνη για να εκφραστεί, οι ελαφριές αλλά πλούσιες κάμψεις των γραμμών και λίγα χρώματα, όπως το μαύρο, το άσπρο, το κίτρινο, και το χρώμα της σάρκας.
Στο έργο του «Ο Εδουάρδος ΣΤ? παιδί» (1538), τα στρογγυλά παιδιάστικα χαρακτηριστικά, το μικρό μπούστο και τα μικρά χέρια έδωσαν τη δυνατότητα στον Χανς να περιορίσει τους όγκους και να δημιουργήσει μια εικόνα πυκνή στον ανώτατο βαθμό. Τα ακριβή περιγράμματα, η προοπτική διαβάθμιση των επιπέδων, το παραισθητικό ανάγλυφο στις μάζες και στα διακοσμητικά στοιχεία προβάλλουν τη γοργή συνέχεια από το περικόσμημα της επιγραφής ως το πρόσωπο που αποδίδεται εντελώς μετωπικά. Η συμβολική και ταυτόχρονα φιλόστοργη κίνηση των χεριών δίνει ανθρώπινο χαρακτήρα σε αυτό το μικρό, λαμπρό και άσαρκο είδωλο. Η ζωγραφική ύλη αντιφεγγίζει ένα φως με λεπτές αποχρώσεις, που η πηγή του βρίσκεται δεξιά όπως συνήθως. Το διάχυτο αυτό φως καλύπτει τις φόρμες με μια δύναμη που θυμίζει την επίδραση του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Παρά την θριαμβευτική επιγραφή, η ζωή του βασιλόπουλου ήταν σύντομη και δυστυχισμένη.
Όταν ο Χολμπάιν εγκατέλειψε τις γερμανόφωνες χώρες η ζωγραφική άρχισε να παρακμάζει σε σημείο τρομακτικό και όταν πέθανε το ίδιο συνέβη με την τέχνη και στην Αγγλία. Ο μόνος κλάδος της τέχνης που δεν καταστράφηκε με τη Μεταρρύθμιση στην Αγγλία ήταν η προσωπογραφία που την καθιέρωσε ο Χολμπάιν. Οι τάσεις του Μανιερισμού από τον Νότο άρχισαν να γίνονται όλο και περισσότερο αισθητές και τα νέα ιδανικά της αυλικής λεπτότητας και κομψότητας αντικατέστησαν το απλούστερο ύφος του Χολμπάιν.
Βιβλιογραφία:
- E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 15ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Πινακοθήκη, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Τα Μεγάλα Μουσεία του Κόσμου, (Εθνική Πινακοθήκη-Ουάσιγκτων), 1970,Εκδόσεις Φυτράκη-Αθήναι
- Ιστοσελίδα της Wikipedia
