Οι αντιβασιλείς, 1641Από το 1640, η τεχνοτροπία του Χαλς, πάντα τολμηρή και ουσιαστική, γίνεται πιο αυστηρή, τείνει σχεδόν προς τη μονοχρωμία και καταλήγει σε μια εσωτερική διάσταση πιο συγκεντρωμένη και βαθιά. Το αποκορύφωμα της εξέλιξης αυτής, στην οποία φαίνεται ότι επέδρασε ο Ρέμπραντ, σημειώνεται στα τελευταία έργα του καλλιτέχνη, όπως η «Προσωπογραφία ενός ανδρός με το καπέλο στραβά» και στα αριστουργήματά του, «Οι αντιβασιλείς» και «Οι Κυρίες του Συμβουλίου του Γηροκομείου» το 1644. Ο Χαλς, ενώ ήταν φημισμένος τουλάχιστον κατά το πρώτο ήμισυ της σταδιοδρομίας του, αγνοήθηκε σχεδόν τελείως έως τον 19ο αιώνα, ώσπου ο Κουρμπέ, ο Ντελακρουά, ο Μανέ και ο Βαν Γκογκ, ανακάλυψαν σε αυτόν τις μακρινές ρίζες μιας εκπληκτικά μοντέρνας ευαισθησίας και τον χαρακτήρισαν κορυφαίο και επαναστατικό καλλιτέχνη.

Σε βαθιά γηρατειά και ύστερα από άτακτη ζωή, ο καλλιτέχνης πέθανε στο Χάρλεμ το 1666, πάμφτωχος σε ένα νοσοκομείο της γενέτειράς του, αλλά η δυνατή τέχνη του κέρδισε το γέρας της αιωνιότητας.

Η Ομάδα του Λοχαγού Reynier Reael και του Υπολοχαγού Michielsz Blaeuw, 1633-1637

Ο πίνακας «Η Ομάδα του Λοχαγού Reynier Reael και του Υπολοχαγού Michielsz Blaeuw», 1633-1637, παραγγέλθηκε το 1633. Δόθηκε στον Pieter Codde για να τον συμπληρώσει και εκείνος δούλεψε πάνω σε μερικές από τις μορφές, δεξιά. Είναι από τις πιο επίσημες προσωπογραφίες, τυπικές της ολλανδικής ζωγραφικής του 17ου αιώνα και η περιφημότερη μαζί με το «Συμπόσιο των αξιωματικών του Λόχου της πολιτοφυλακής του Αγίου Γεωργίου». Η διαδοχή των μορφών αποκτά ισορροπία χάρη στην επανάληψη ορισμένων χειρονομιών και στάσεων. Αυτό ενισχύεται από τη σταθερή σχέση ανάμεσα στις μορφές του πρώτου πλάνου, με τα χέρια πάνω στους μηρούς και τους αγκώνες τεντωμένους προς τα έξω και στις μορφές που βρίσκονται πιο πίσω και προσδιορίζουν το βάθος του χώρου.

Πρόκειται για ένα τυπικό ομαδικό πορτραίτο, που ανήκει σε μια παράδοση τελετουργικής προσωπογραφίας και ο καλλιτέχνης έχει δώσει δραματικότητα στην κάθε μορφή. Το κάθε άτομο είναι ένα ξεχωριστό πορτραίτο, απόλυτα χαρακτηρισμένο, αλλά τοποθετημένο κατά μέρος, σε μια επίσημη πόζα. Το γενικό πνεύμα της συνθέσεως και το εσωτερικό ύφος της προσδιορίζει η ελαφρά ειρωνική αντίληψη αυτής της επισημότητας. Οι μορφές αποκτούν την ταυτότητά τους, κατά μεγάλο μέρος, χάρη στη λαμπρότητα της φορεσιάς τους. Σε αυτή τη μεγαλοπρέπεια και την επίδειξη προσαρμόζουν τις πόζες και τις εκφράσεις τους. Ο καθένας φαίνεται να αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα σε αυτήν την επίσημη προσωπικότητά του και πρέπει να πάρει μια στάση ανάλογη με τη σημασία της θέσεώς του. οι πανοραμικές διαστάσεις του πίνακα και οι φυσικού μεγέθους μορφές σημαίνουν ότι η πρόθεση του καλλιτέχνη ήταν ψευδαισθητική, πράγμα που τονιζόταν από τη θέση όπου ο πίνακας ήταν τοποθετημένος. Με τον τρόπο αυτό, η πομπικότητα γινόταν τελετουργική και οι απεικονιζόμενοι ήταν περισσότερο ανθρώπινες παρουσίες μέσα στο πλαίσιο όπου ο ζωγράφος τις αποθανάτισε, παρά πολιτικοί ή στρατιωτικοί αξιωματούχοι.

Πορτραίτο του Λουκά ντε Κλέρκ, 1635

Πορτραίτο της Φάυντσε βαν Στένκιστε, 1635Είναι γνωστό ότι ο Φρανς Χαλς υπήρξε κυρίως ένας μεγάλος προσωπογράφος. Τα χρόνια μεταξύ 1630 και 1640, θεωρούνται η λαμπρότερη περίοδος στο στυλ του καλλιτέχνη. Αυτή την εποχή ανέπτυξε έναν τύπο προσωπογραφίας που παρέμεινε σταθερός στην τέχνη του. Στα «Πορτραίτο του Λουκά ντε Κλερκ» και «Πορτραίτο της Φάυντσε βαν Στένκιστε», 1635, παρατηρούμε στο ζεύγος, τα έντονα μονόχρωμα εφέ που αντικατέστησαν τη φωτεινή ανοιχτόχρωμη παλέτα που τόνιζε την κίνηση στην έκφραση των προσώπων. Τα κοστούμια είναι σκοτεινόχρωμα, που ήταν στην μόδα εκείνη την εποχή στην Ολλανδία. Οι μορφές είναι πιο συγκρατημένες στην πόζα τους, έχουν όμως ζωντάνια που είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της τέχνης του Χαλς.

Πορτραίτο της Maritge Voogt Claesdr, 1639Ο πίνακας το «Πορτραίτο της Maritge Voogt Claesdr», χρονολογείται το 1639, όταν ο Χαλς είχε αρχίσει να τονίζει την αντίθεση ανάμεσα στη φωτεινότητα του προσώπου και στις μονόχρωμες αρμονίες του φόντου και της φορεσιάς, στις προσωπογραφίες του. Η πόζα της ηλικιωμένης γυναίκας είναι υποδειγματική. Σταθερά καθισμένη στην πολυθρόνα της, κλείνεται μέσα στο ατσαλάκωτο φόρεμά της, παρουσιάζοντας στο φως μόνο το κεφάλι και τα χέρια. Το αριστερό της χέρι πιάνεται από το μπράτσο της πολυθρόνας, ενώ το δεξί κρατά μια Βίβλο, σαν να θέλει να διαδηλώσει την πίστη της. Στις προσωπογραφίες του ο καλλιτέχνης, έδειχνε το ίδιο συναισθηματικό βάρος σε κάθε περιγραφική λεπτομέρεια. Σε αυτήν την προσωπογραφία για λόγους αρμονίας με όλα τα άλλα στοιχεία της συνθέσεως, το κεφάλι, προβάλλει απομονωμένο μέσα από τον άσπρο κολλαριστό γιακά και τη γεωμετρική κόμμωση. Τα μάτια κοιτάζουν μακριά και το στόμα, αν και μισοχαμογελά, έχει μια σταθερότητα.

Πορτραίτο αξιωματικού, 1635-1638Το «Πορτραίτο αξιωματικού», που εκτελέστηκε το 1635-1638, ανήκει στα αριστουργήματα του Χαλς. Τα πληθωρικά και χαρούμενα χρώματα των πινάκων της πενταετίας 1630-1635, έχουν δώσει τη θέση τους σε μια χρωματική κλίμακα που τη χαρακτηρίζει η τέλεια αρμονία ανάμεσα στις διάφορες αποχρώσεις του χρυσού, ένα είδος μονοχρωμίας που συχνά αποδόθηκε στην επίδραση του Ρέμπραντ. Η γοργή, κεφάτη εκτέλεση πλάθει μια σύνθεση της στιγμής. Η αυθόρμητη, χωρίς γυρίσματα πινελιά ανήκει σε έναν καλλιτέχνη που ζωγραφίζει απευθείας πάνω στο μουσαμά, δίχως προκαταρκτικά σχέδια. Έτσι το ψυχολογικό και συναισθηματικό πορτραίτο βρίσκει αμέσως το ύφος του.

Προσωπογραφία του Βίλλεμ Κρους 1662-1666Η μικρή αυτή «Προσωπογραφία του Βίλλεμ Κρους», 1662-1666, σε μέγεθος προτομής, είναι ακίνητη στην κατά μέτωπο συμμετρία της και το πρόσωπο έχει ένα συνηθισμένο καλόγνωμο ύφος και μια κοινότυπη έκφραση. Η υποβλητική δύναμη της πινελιάς, που είναι πλατιά, ρέουσα, διαποτισμένη με χρώμα και φως και συναρπαστικά μοντέρνα, ξεχωρίζει στο πορτραίτο. Φανερή είναι η εκρηκτική ζωντάνια, του καλλιτέχνη που γνωρίζει, πώς να θυμίζει τόσα πολλά πάνω σε ένα πρόσωπο, πέρα από τα φυσικά χαρακτηριστικά του και την έκφραση. Δημιουργεί μια πραγματικότητα που προχωρεί πέρα από το εικονιζόμενο άτομο και πέρα από την ιστορική στιγμή και τις κοινωνικές και γεωγραφικές καταστάσεις, για να αποκτήσει μια υψηλότερη ανθρώπινη αξία.

Βιβλιογραφία:

- E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 15ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Πινακοθήκη, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Τα Μεγάλα Μουσεία του Κόσμου, (Εθνική Πινακοθήκη-Ουάσιγκτων), (Λούβρο-Παρίσι), (Βασιλικό Μουσείο-Άμστερνταμ), (Παλαιά Πινακοθήκη-Μόναχο), 1970, Εκδόσεις Φυτράκη-Αθήναι
- Ιστοσελίδα της Wikipedia