Μέσα στα πλαίσια της τυπικά Ολλανδικής αντιλήψεως του τοπίου, που διακρίνεται καθαρά από την κλασική και την ιταλική, ο Ρόυσνταλ παρουσίασε ένα τελείως προσωπικό τύπο από όπου λείπει κάθε μορφή εξιδανικεύσεως και αρκαδικής μακαριότητας και η φύση παρουσιάζεται κατά τα πρότυπα του Σεγκέρς και του Ρέμπραντ, κυρίως ως εσωτερικό τοπίο, αποκάλυψη ενός ανήσυχου και ρομαντικού πνεύματος. Τα πιο συνηθισμένα θέματα στο έργο του είναι οι καταρράκτες που αφρίζουν πάνω στα βράχια, η απροσδόκητη εμφάνιση μιας ηλιαχτίδας, το δέντρο που λυγίζει από την πνοή του ανέμου, μια βάρκα που παλεύει με τα κύματα και τα μαύρα σύννεφα που σκεπάζουν απειλητικά τον ουρανό.

Άποψη στο ποτάμιΑκόμα και στο πιο απλό θέμα ο καλλιτέχνης δίνει μια δραματική όψη και υποβλητική δύναμη με το φως, το στοιχείο που ενώνει και σύγχρονα διαχέει ένα είδος εσωτερικού παλμού. Στα πρώτα έργα του, που χρονολογούνται από το 1646, η λεπτολόγος και αναλυτική παρατήρηση των λεπτομερειών συνδυάζεται ήδη με μια εξαιρετική δύναμη λυρικής μεταμορφώσεως. Το 1648, ο Γιάκομπ έγινε δεκτός στη Συντεχνία των Ζωγράφων του Χάρλεμ και από το 1656 εγκαταστάθηκε στο Άμστερνταμ. Από το 1650 και έπειτα, επικρατεί μια περισσότερο συνθετική τεχνική και μια οραματιστική και ρομαντική διάθεση που υψώνει τα τοπία σε ηρωικό επίπεδο. Τότε γεννήθηκαν τα αριστουργήματά του, όπως «Το νεκροταφείο των Εβραιών», στις δύο μορφές του, της Δρέσδης και του Ντητρόιτ, το 1660-1670, το «Ηλιαχτίδα», ο «Ο μύλος του Βικ κοντά στο Ντούρστεντε» το 1670 του Άμστερνταμ.

Μέγιστος ερμηνευτής του Ολλανδικού τοπίου, ο Ρόυσνταλ υμνήθηκε από τον Γκαίτε σε μια περίφημη μελέτη και αποτέλεσε πρότυπο για τους Άγγλος τοπιογράφους ως τον Κόνσταμπλ και μετά για τους ζωγράφους της σχολής της Μπαρμπιζόν. Έζησε ήσυχη ζωή, χωρίς να δημιουργήσει οικογένεια αλλά και χωρίς περιπέτειες. Πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια, στη Γαλλία, στη Ρηνανία και στην Ολλανδία, όπου τον τραβούσε η λαχτάρα να γνωρίσει τη φύση της πατρίδας του. Πέθανε φτωχός, στο νοσοκομείο του Άμστερνταμ, ύστερα από βαριά αρρώστια που τον άφησε ανάπηρο. Ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο του Χάρλεμ στις 14 Μαρτίου 1682.

ΤοπίοΤο έργο του το «Τοπίο», με τον συνθετικό χαρακτήρα είναι από τα πιο εντυπωσιακά. Αν σε άλλους πίνακες η ένταση δημιουργείτε με τους υψηλούς ουρανούς που κυριαρχούν στους απέραντους κάμπους, εδώ εκφράζετε με τα φυλλώματα των δέντρων του πρώτου επιπέδου, που μαστιγώνονται από τον άνεμο και τη θύελλα και συμβολίζουν τη βαθιά ταραγμένη ψυχή. Το τραγικό στοιχείο τονίζουν περισσότερο, στην αριστερή πλευρά του έργου, τα πλοκάμια των κλαδιών του δέντρου, οι ισχυρές αντιθέσεις των δραματικών λάμψεων του ουρανού και η πυκνή βλάστηση των θάμνων.

Το νεκρό δέντρο, 1660-1665Ο Ρόυσνταλ θεωρείται ο πρώτος από τους μοντέρνους τοπιογράφους. Αυτό οφείλεται περισσότερο στις επίνοιες μιας δυνατής ποιητικής φαντασίας παρά σε μια θελημένη άρνηση των παραδοσιακών τύπων, που εμφανίζονται αναλλοίωτοι στα έργα του. Αυτό το τοπίο με «Το νεκρό δέντρο», 1660-1665, ανήκει στα χαρακτηριστικά δείγματα της έντονα λυρικής τέχνης του. Παρατηρούμε πως η παραδοσιακή περιγραφή δίνει τη θέση της σε μια πλατιά ρυθμική ανάπτυξη και επίσης το δραματικό κυμάτισμα στους όγκους και στις φωτεινές ανταύγειες.

Μονοπάτι ανάμεσα στις θίνες, μεταξύ 1647 και 1649Το νεανικό έργο του Ρόυσνταλ «Μονοπάτι ανάμεσα στις θίνες», τοποθετείται χρονολογικά μεταξύ 1647 και 1649. Ο καλλιτέχνης από τα νεανικά του έργα φανερώνει την τάση του να εγκαταλείψει τα μεγάλα πρότυπα, για να δημιουργήσει εικόνες με πιο ελεύθερη αντίληψη. Το καινούριο στοιχείο σε αυτά τα τοπία είναι μια νέα αίσθηση του θέματος. Τα έργα του μαρτυρούν έντονο συναισθηματισμό, ακόμα και στην τεχνική της ζωγραφικής. Η σύνθεση κα η άποψη, η σχέση του μονοπατιού με τα δέντρα και τον ουρανό έχουν ένα δυναμισμό που φαίνεται να ξεπηδά από μια συγκινημένη έξαρση μπροστά στη φύση. Έτσι δημιουργείται ένας ζωγράφος τοπιογραφικών εντυπώσεων με μια χροιά προ-ρομαντική.

Λιμνούλα ανάμεσα στα δέντρα, 1665-1670

Στο έργο του «Λιμνούλα ανάμεσα στα δέντρα», 1665-1670, ο καλλιτέχνης αποδίδει με μεγάλη μαστοριά τα σκοτεινά, απειλητικά σύννεφα, το φως του δειλινού όταν μεγαλώνουν οι ίσκιοι, τους ερειπωμένους πύργους και τα γάργαρα νερά. Κανένας καλλιτέχνης δεν είχε μπορέσει να εκφράσει σε τέτοιο βαθμό τα αισθήματα αι τις διαθέσεις του, όπως καθρεπτίζονται στη φύση.

Τοπίο, 1670Στο έργο του «Τοπίο» ένα γρήγορο ρεύμα, σχεδόν καταρράχτης κατέχει το πρώτο επίπεδο. Πίσω ένα δάσος με βελανιδιές και στο βάθος, σε έναν ουρανό με άσπρα σύννεφα, διαγράφονται ένα κωδωνοστάσιο και ανεμόμυλοι. Το τοπίο αυτό ζωγραφισμένο γύρω στα 1670, ανήκει στα ώριμα έργα του καλλιτέχνη που φανερώνουν ακόμα συναισθηματικό φόρτο. Όσο φανερή και αν είναι η επιθυμία του Ρόυσνταλ, να ζωγραφίσει το αληθινό, κάθε περιγραφική λεπτομέρεια έχει ένα πρόσθετο στοιχείο αισθήματος και ζωντάνιας.

Άποψη του Χάρλεμ, 1670Για να επιτύχει το πανόραμα αυτό της πολιτείας που είχε ζωγραφίσει δεκάδες φορές, στο έργο του «Άποψη του Χάρλεμ», το 1670, ο Ρόυσνταλ χρησιμοποίησε ένα σημείο εξαιρετικά κατάλληλο, ένα ύψωμα του εδάφους κοντά στο Όβερβεεν, προς τα δυτικά. Η διάταξη των στοιχείων στο χώρο και η υποχώρηση σε βάθος έχουν οργανωθεί με επιμέλεια και τονίζονται ακόμα περισσότερο χάρη στο αριστοτεχνικό παιχνίδι φωτός και σκιάς. Η πολιτεία, στην απόσταση, απεικονίζεται με ακριβείς λεπτομέρειες και μπορεί να αναγνωρίσει κανείς ορισμένα της σημεία. Οι ρεαλιστικές περιγραφές δίνουν επίσης μερικούς γραφικούς τόνους, όπως τους ανεμόμυλους που διακρίνονται εδώ και εκεί ή τα λινά που είναι απλωμένα στο πρώτο πλάνο. Το Χάρλεμ ήταν γνωστό για τις λευκαντικές εγκαταστάσεις που λειτουργούσαν στα περίχωρά του.

Ανεμόμυλος στο Βικ κοντά στο Ντούρστεντε, 1670Στο έργο του «Ανεμόμυλος στο Βικ κοντά στο Ντούρστεντε», 1670, ο μύλος, χτισμένος στη δεξιά όχθη του Ρήνου, υψώνεται πάνω από τους πυκνούς θάμνους. Στο φόντο διακρίνεται η πολιτεία του Βικ, κοντά στο Ντούρστεντε, με το Επισκοπικό Μέγαρο αριστερά και το κωδωνοστάσιο της εκκλησίας δεξιά. Αλλά το κεντρικό θέμα είναι ο μύλος, που ο κυλινδρικός του όγκος τονίζεται ακόμα περισσότερο από το φως. Τα φτερά του απλώνονται στον συννεφιασμένο ουρανό. Η προβολή αυτή του μύλου αλλοιώνει το πνεύμα και το νόημα της πατροπαράδοτης ολλανδικής τοπιογραφίας με κανάλια και ποτάμια. Οι άλλες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες μικραίνουν και συγχωνεύονται με το τοπίο. Το πλοίο και τα ρυτιδωμένα νερά του ποταμού, φαίνονται σαν ακίνητα μέσα στο εσπερινό φως. Δεξιά, οι μικρές φιγούρες είναι και εκείνες ασάλευτες και τα φτερά του μύλου θυμίζουν τα μπράτσα ενός γίγαντα που συγκρατεί το πέρασμα του χρόνου.

Φουρτουνιασμένη θάλασσα, 1670Το μεγαλείο, η επισημότητα και η θεία ομορφιά της φύσεως του ενέπνευσαν την επιβλητική άποψη των εκβολών του ποταμού Ιζ έξω από το Άμστερνταμ στο έργο του «Φουρτουνιασμένη θάλασσα», το 1670. Βαριά σύννεφα ταξιδεύουν ήρεμα πάνω από μια σκοτεινή και ταραγμένη θάλασσα. Στο μακρινό ορίζοντα μισό-φαίνεται η επικίνδυνα χαμηλή ακτή, θυμίζοντας την αιώνια πάλη του Ολλανδού με τη δύναμη της θάλασσας. Το ανθρώπινο δράμα του αγώνα τονίζεται ακόμα πιο πολύ από τα ιστιοφόρα που λυγίζουν βαριά κάτω από τον άνεμο. Στο πρώτο επίπεδο, αυτό που εικονίζεται, με τις σημαίες να κυματίζουν, κινείται μέσα σε βαθιά σκιά, ενώ το πανί του φωτίζεται για μια στιγμή από τις ακτίνες του ήλιου. Η θάλασσα κινείται από το τράβηγμα της παλίρροιας στην μία κατεύθυνση και από το μαστίγωμα του ανέμου στην άλλη.

Τοπίο με λόφο και δέντραΣτο έργο του «Τοπίο με λόφο και δέντρα», η θέα ενός βραχώδη λόφου με τον άνεμο που φυσά στους φυλλωμένους όγκους, είναι αρχιτεκτονημένη πάνω σε ένα πλαίσιο από περίπλοκες δομικές συντεταγμένες. Ο χωρισμός γης και ουρανού, γίνεται με μια ελικοειδή γραμμή που διαιρεί την επιφάνεια του πίνακα σχεδόν στη μέση. Η γη είναι πιο διογκωμένη προς τα αριστερά και ο ουρανός είναι περισσότερος στην αντίθετη πλευρά. Όλα τα στοιχεία μέσα στο τοπίο έχουν μια κυματοειδή ανάπτυξη. Το εμφανέστερο από όλα τα στοιχεία είναι το μονοπάτι, αλλά το ίδιο ισχύει και για τα περιγράμματα των δέντρων, για τους κορμούς, για τους κλώνους και για τις χορταριασμένες και πετρώδεις επιφάνειες. Το πυκνό σύστημα από καμπύλες που βρίσκονται είτε σε αντίθεση είτε σε αντιστοιχία, αλλού υπογραμμίζεται και αλλού γίνεται πιο κρυφό, καθώς το φως πέφτει σε ένα αδιάκοπο παιχνίδι αντιθέσεων ή ρυθμικής συμμετρίας. Πλάσιμο σε ευλύγιστες μάζες, όπου οι καμπύλες είναι σαν δομές σε βάθος, αποτελούμενες από όγκους, μάζες ή πλάνα διατεταγμένα και ισορροπημένα, με βάση αυστηρά κριτήρια χώρου και όγκου.

Βιβλιογραφία:

- E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 14ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Πινακοθήκη, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Τα Μεγάλα Μουσεία του Κόσμου, (Εθνική Πινακοθήκη-Ουάσιγκτων), (Μουσείο Καλών Τεχνών-Βοστώνη), (Βασιλικό Μουσείο-Άμστερνταμ), (Παλαιά Πινακοθήκη-Μόναχο), 1970, Εκδόσεις Φυτράκη-Αθήναι
- Ιστοσελίδα της Wikipedia