Giorgio da Castelfranco, detto il Giorgione. Ιταλός ζωγράφος, Καστελφράνκο Βένετο, Τρεβίζο 1477 ή 1478- Βενετία 1510. Η ζωή του μεγάλου αυτού πρωτοπόρου της βενετσιάνικης ζωγραφικής του 16ου αιώνα είναι ελάχιστα γνωστή. Χρησιμοποίησε τόσο πετυχημένα το χρώμα και το φως για να δώσει ενότητα στα έργα του, που παρότι γνωρίζουμε λίγα έργα του, είναι αρκετά για να του εξασφαλίσουν μια φήμη ισοδύναμη σχεδόν με των μεγάλων καλλιτεχνών της Νέας Κίνησης. Εγκαταστάθηκε στη Βενετία και έγινε, κατά τον Βαζάρι, μαθητής του Τζοβάννι Μπελλίνι. Εκεί ανέλαβε τουλάχιστον δύο μεγάλες δημόσιες παραγγελίες που αποδεικνύονται από έγγραφα των αρχείων. Ένα μεγάλο πίνακα για την αίθουσα των Ακροάσεων του δουκικού ανακτόρου το 1507-1508, έργο που χάθηκε, και τις τοιχογραφίες για την πρόσοψη του Φόντακο ντέι Τεντέσκι το 1508. Είναι ένα τμήμα γυναικείου γυμνού σε φυσικό μέγεθος, που αποτοιχίστηκε το 1969 από τις τοιχογραφίες του Τισιανού, συνεργάτη του Τζορτζιόνε στη διακόσμηση του κτιρίου το 1508.
Οι τρεις φιλόσοφοι (1508-1509)
Ο κατάλογος των έργων του είναι αβέβαιος. Δικά του είναι όσα κατορθώθηκε να ταυτιστούν με τις σημειώσεις του Βενετσιάνου άρχοντα Μαρκαντόνιο Μικέλ, που συντάχθηκαν από το 1525 έως το 1543. Αυτά είναι «Η καταιγίδα», «Οι τρεις φιλόσοφοι» και η «Αφροδίτη» της Πινακοθήκης της Δρέσδης, σχετικά με την οποία ο Μικέλ αναφέρει, ότι το τοπίο και ο Έρως που δεν διακρίνεται πια, ήταν από το χέρι του Τισιανού. Σε αυτά μπορούν να προστεθούν το «Εικονοστάσιο του Καστελφράνκο» το 1504, η «Προσωπογραφία της Λάουρα» το 1506 και η «Προσωπογραφία ανδρός» το 1508, του Μουσείου του Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας.
Κοιμωμένη Αφροδίτη (1508-1510)
Για την εξακρίβωση των νεανικών και των τελευταίων του έργων πρόσθεσε και άλλα, όπως την «Προσκύνηση των Ποιμένων», την «Ιουδίθ» του Λένινγκραντ, την «Κρίση του Σολομώντος» της Φλωρεντίας, και την «Παναγία που διαβάζει» της Οξφόρδης. Για τα τελευταία του έργα είναι γνωστή ή υποτίθεται η επέμβαση του μεγάλου μαθητή του Τισιανού. Η εικονογραφική ή εικονολογική ανάγνωση μερικών έργων δεν ήταν εύκολη. Η «Καταιγίδα» πολλές φορές ερμηνεύθηκε σαν «Ερμής και Ίσις», «Παιδική ηλικία του Πάριδος», «Η οικογένεια του ζωγράφου», «Αλληγορία των δυνάμεων της φύσεως», «Η επανεύρεση του Μωυσή» ή σαν ένα επεισόδιο από το «Όνειρο του Πολυφίλου».
Ο Τζορτζιόνε, παρά την επίδραση που άσκησαν επάνω του ο Καρπάτσιο, ο Αντονέλλο ντα Μεσσίνα και οι ουμβροαιμιλιανοί ζωγράφοι του 15ου αιώνα, αντιπροσωπεύει στην ιταλική ζωγραφική του 16ου αιώνα, κάτι βαθύτατα νέο στο ποιητικό όραμα και στα μέσα της εκφράσεως. Ποιητικό όραμα με πλατειά ανθρωπιστική πνοή, επηρεασμένο τόσο από τον νεοπλατωνισμό του Πιέτρο Μπέμπο, όσο και από τον νεοαριστοτελισμό του Πιέτρο Πομπονάτσι, που οδηγεί στο ξεπέρασμα του καθιερωμένου χωρισμού του ανθρώπου από τη φύση και εκφράζεται με μέσα βασισμένα στο διώνυμο φως-χρώμα, το οποίο χρησιμοποιείται με μια ένταση ποιητικών και τεχνικών αποτελεσμάτων, πρωτοποριακών ακόμα και στον χώρο των καθιερωμένων χρωματικών τάσεων της Βενετίας.
Η Παναγία με το θείο Βρέφος και τους Αγίους Φραγκίσκο και Γεώργιο (1500-1505)
Τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του Τζορτζιόνε καθορίζουν ήδη τα βασικά στοιχεία της μεγάλης βενετσιάνικης τονικής ζωγραφικής. Η γραμμή του περιγράμματος εξαφανίζεται, όλα γίνονται πιο απλά και διαποτίζονται από φως, ένα φως που είναι σαν να αναπηδά από τα ίδια τα πράγματα, ευμετάβλητο, ασταθές, παλλόμενο σαν ανθρώπινο συναίσθημα. Η τέχνη του Τζορτζιόνε χαρακτηρίζεται για την διεύρυνση της έννοιας του τοπίου, το οποίο αποκτά αξία ισότιμη με την ανθρώπινη μορφή και καθορίζει τη διάταξη των διαφόρων στοιχείων στον χώρο του. Από την τάση αυτή γεννιέται το μοντέρνο τοπίο όπως το αντιλαμβάνεται και το αποδίδει η ζωγραφική ως την εποχή των Γάλλων εμπρεσιονιστών. Υπό την επίδραση ενός γενικού ομοιογενούς τόνου, δηλαδή ενός χρώματος που δονείται ανάλογα με την επίπτωση του φωτός στα αντικείμενα, οι ανθρώπινες μορφές ενώνονται με τους ζωντανούς παλμούς της φύσεως.
Οι καινοτομίες του Τζορτζιόνε είχαν βαθειά επίδραση στους καλλιτέχνες και στους φιλότεχνους. Λίγο μετά το θάνατό του, οι συλλέκτες έσπευδαν να αποκτήσουν τα έργα του. Δημιουργήθηκαν θρύλοι που δεν έχουν διαλευκανθεί ακόμα. Αναμφισβήτητη είναι όμως η μεγάλη επίδραση που είχε πάνω στον Τισιανό, στον Σεμπαστιάνο ντελ Πιόμπο, στον Πάλμα τον Πρεσβύτερο και σε πολλούς άλλους.
Η Προσκύνηση των Ποιμένων (1505)
Στο έργο «Η Προσκύνηση των Ποιμένων» (1505), παρατηρούμε ότι πάνω στο φόντο της σπηλιάς, όπου ξεχωρίζουν οι συνοπτικές σιλουέτες των ζώων, η Παρθένος παρουσιάζεται γονατισμένη. Έχει απλώσει μια άκρη του γαλάζιου μανδύα της και έχει τοποθετήσει το παιδί της πάνω σε ένα πρόχειρο μαξιλάρι σκεπασμένο με άσπρο πανί, για να μπορέσουν να το θαυμάσουν οι δύο φτωχοί βοσκοί, που πρόστρεξαν στο μυστηριακό κάλεσμα. Ο Ιωσήφ, στο δεύτερο πλάνο, ενώνει την προσευχή του με την προσευχή των βοσκών. Μοναδική ένδειξη για τον ιερό χαρακτήρα του θέματος είναι μερικά κεφάλια χερουβίμ, που μόλις ξεμυτίζουν από την σκιά των βράχων. Η σπηλιά της Βηθλεέμ έχει μεταφερθεί σε μια ειρηνική γωνιά της βενετικής εξοχής, εκεί που οι λόφοι ζωντανεύουν το πράσινο βασίλειο και όπου προβάλλουν τα γαλαζωπά προφίλ των Προάλπεων. Αλλά το ωραιότατο αυτό τοπίο χρησιμεύει μόνο σαν φόντο σε μια σύνθεση όπου κυριαρχεί το ανθρώπινο αφηγηματικό στοιχείο. Τα πρόσωπα έχουν συναχτεί από τη θρησκευτική έκσταση, δένονται σε μια σύνθεση απλή και στερεή και κανένα δεν είναι περιττό. Οι φορεσιές, τα κουρέλια των βοσκών, οι βράχοι, η καλύβα με τα ξύλινα κεραμίδια, είναι φτιαγμένα με το ίδιο ραφινάτο υλικό. Επίσης η σκληρότητα της γραμμής θυμίζει τον Μπελλίνι και ο λεπτός χρωματισμός που συμβάλλει κατά ένα μέρος στο λεπτομερειακό σχέδιο.
Η καταιγίδα (1508)
Το έργο του «Η καταιγίδα» (1508), μπορεί να είναι μια σκηνή από κάποιον κλασικό συγγραφέα ή από ένα μιμητή των κλασικών. Οι καλλιτέχνες εκείνης της εποχής είχαν ανακαλύψει την γοητεία της ελληνικής ποίησης και των όσων αντιπροσώπευε. Τους άρεσε να παριστάνουν βουκολικά ειδύλλια και θέματα από την κλασική μυθολογία. Στο έργο μπορεί να απεικονίζεται ο μύθος μιας μητέρας κάποιου μελλοντικού ήρωα που της εξόρισαν με το παιδί της από την πολιτεία και που την βρήκε, στην ερημιά ένας καλοπροαίρετος νεαρός βοσκός. Οι μορφές δεν σχεδιάστηκαν με ιδιαίτερη προσοχή και η σύνθεση είναι κάπως άτεχνη, η εικόνα έχει όμως μια ενότητα που την οφείλει αποκλειστικά στο φως και στον αέρα που διαποτίζουν τα πάντα. Είναι το απόκοσμο φως μιας καταιγίδας και το τοπίο μπροστά στο οποίο κινούνται τα πρόσωπα δεν είναι απλώς ένα φόντο. Είναι αυθυπόστατο, αποτελεί το πραγματικό θέμα της εικόνας. Το βλέμμα μας περνά από τις μορφές στο τοπίο, που κατέχει το μεγαλύτερο μέρος του μικρού πίνακα και από το τοπίο ξαναγυρίζει στις μορφές.
Ο Τζορτζιόνε δεν σχεδίασε πρόσωπα και πράγματα με σκοπό να τα τοποθετήσει αργότερα μέσα στο χώρο, όπως οι προηγούμενοι και οι σύγχρονοί του, αλλά αντιμετώπισε τη φύση, τη γη, τα δέντρα, τον αέρα, το φως, τα σύννεφα και τους ανθρώπους με τις πόλεις και τα γεφύρια τους σαν ένα σύνολο. Από εκείνη την εποχή και μετά, η ζωγραφική δεν ήταν σχέδιο συν χρώμα, αλλά ήταν μια τέχνη με τους δικούς της κρυφούς νόμους και τις δικές της επινοήσεις.
Υπαίθρια Συναυλία (1509)
Το έργο «Υπαίθρια Συναυλία» (1509), προκαλεί εντύπωση, κυρίως με την περίσκεψη που εκφράζει αυτή η ασυνήθιστη σιωπηλή συντροφιά. Δεν υπάρχει καμία επικοινωνία ανάμεσα στα καθισμένα πρόσωπα με το απλανές βλέμμα. Η γυμνή γυναίκα που γέρνει για να φτάσει το νερό στρέφεται αφηρημένα προς την πέτρινη δεξαμενή και η σιλουέτα της δεν έχει τίποτα το προκλητικό, εκτός από τη σκοτεινιά των γοφών και της κοιλιάς. Ίσως το κλασικό πρότυπο να ήταν η Αφροδίτη της Μήλου, από την οποία απομακρύνεται όχι με τη χρονική απόσταση, αλλά με τη ζωγραφική απόδοση του γυμνού, που προβάλλει και χάνεται στον ίσκιο του σούρουπο, ενώ ο φωτισμός τονίζει τον χιτώνα που μόλις συγκρατείται στα γόνατα.
Σε ένα τοπίο με ελαφριά κλίση, η ανάσα των ανθρώπων και των κοπαδιών γίνεται ένα με τον ήχο του λαγούτου, με το θρόισμα των φύλλων και της χλόης. Η μελετημένη αρμονία των βελούδων και των μεταξωτών, η περίτεχνη αντίθεσή τους με την ανέπαφη λαμπρότητα των γυμνών, δείχνουν ως ποίο σημείο αυτή η νοσταλγική αναπόληση, η τόσο πλούσια σε αναφορές, έχει τις ρίζες της στη βαθιά πνευματικότητα της Αναγεννήσεως. Η προσωπικότητα του Τζορτζιόνε φαίνεται από την μετρημένη διάταξη των μορφών και των έντονο και ειρηνικό διάλογο.
Βιβλιογραφία:
E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 15ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Πινακοθήκη, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
Τα Μεγάλα Μουσεία του Κόσμου, (Εθνική Πινακοθήκη-Ουάσιγκτον), (Λούβρο-Παρίσι), 1970, Εκδόσεις Φυτράκη-Αθήναι
Ιστοσελίδα της Wikipedia
